Nowa Lewica: co z jej głównymi postulatami?

Politycy Nowej Lewicy zaprezentowali program wyborczy 9 września 2023 roku na konwencji w Poznaniu. To najbardziej obszerny dokument spośród dokumentów programowych partii tworzących koalicję rządzącą. Na 48-stronach zebrano 155 postulatów, często składających się z wielu punktów, podzielonych na 17 różnych obszarów. Po dwóch latach przyjrzeliśmy się realizacji tych najistotniejszych - naszym zdaniem - postulatów Nowej Lewicy.

DWA LATA KOALICJI 15 PAŹDZIERNIKA: Dwa lata koalicji 15 października. Padło sto konkretów, ile dowieziono? Miało być "szybkie i bezwzględne" przywrócenie praworządności. Dlaczego się nie udało 12 głośnych afer Zjednoczonej Prawicy. Jak idą rozliczenia 12 gwarancji Trzeciej Drogi. Żadnej nie spełniono

Kilka swoich głośnych obietnic Lewica dowiozła - są to np. wprowadzenie renty wdowiej czy program in vitro (co pokrywało się z obietnicą Koalicji Obywatelskiej). Jednak inne ważne dla tego ugrupowania kwestie - szczególnie te światopoglądowe jak liberalizacja prawa do aborcji - pozostają niezrealizowane.

Oto 25 istotnych deklaracji Lewicy, z którymi szła do wyborów dwa lata temu.

Renta wdowia - ZREALIZOWANE

To obietnica złożona dla 1,5 mln osób, które po śmierci małżonka mają problem z samodzielnym utrzymaniem się, bo obecnie "w małżeństwie emerytów, gdy umiera mąż, kobieta ma prawo do wyboru: albo zachowuje swoją emeryturę, albo z niej rezygnuje i bierze rentę rodzinną". Lewica proponowała, że "wdowa będzie mogła albo zachować swoją emeryturę, a do tego uzyskać dodatek 50 proc. renty po mężu, albo wybrać rentę po mężu i dodać 50 proc. swojej emerytury". Taki sam wybór mieliby mieć wdowcy. Ustawa o rencie wdowiej uchwalona w lipcu 2024 roku weszła w życie z początkiem 2025 roku, a wypłaty zaczęto w połowie roku. Trzeba zauważyć, że rozwiązania różnią się od tych proponowanych przez Lewicę: "Wdowy i wdowcy będą mogli otrzymywać pełną rentę rodzinną i 15 proc. własnego świadczenia lub odwrotnie. Według przepisów ustawy, od 1 stycznia 2027 r. drugie świadczenie zostanie zwiększone z 15 do 25 proc.". Mimo tego, z uwagi na sam fakt wprowadzenia nowego świadczenia, uznajemy obietnicę za zrealizowaną.

Podwyżki dla nauczycieli - ZREALIZOWANE

Obietnica Lewicy w tej kwestii brzmiała nieco inaczej niż konkret KO: "Zagwarantujemy podwyżki dla nauczycieli i pozostałych pracowników oświaty, w tym o co najmniej 20 proc. w pierwszym roku od początku nowej kadencji parlamentu". W ustawie okołobudżetowej uchwalonej przez Sejm na 2024 rok przewidziano podwyżki dla nauczycieli wynoszące 30 proc. od 1 stycznia. W ustawie budżetowej założono podwyżki wspomnianej kwoty bazowej o 5 proc., czyli o 258,80 zł - do poziomu 5434,82 zł brutto. W projekcie budżetu na 2026 rok zaplanowano wzrost kwoty bazowej o 3 proc. (o tyle samo ma wzrosnąć inflacja). Nie udało się natomiast zrealizować kolejnej części tej deklaracji, czyli finansowania wynagrodzenia nauczycieli wprost z budżetu. 

Program in vitro - ZREALIZOWANE

Ten postulat pokrywał się w dużej mierze z postulatem Koalicji Obywatelskiej o wprowadzeniu finansowania in vitro z budżetu państwa. Powstał rządowy program wsparcia in vitro na lata 2024-2028, który zapewnia równy i powszechny dostęp do procedury dla wszystkich par dotkniętych problemem niepłodności. Przeznaczono na niego 500 mln zł w każdym roku.

Uruchomienie środków z KPO - ZREALIZOWANE

Lewica obiecała uruchomienie środków z Krajowego Planu Odbudowy, podobnie jak obiecywała to KO w 100 konkretach. Rząd Donalda Tuska odblokował w lutym 2024 roku środki z KPO - równowartość 600 mld zł dla Polski z Unii. Z tych pieniędzy pochodzących z Funduszu Spójności i Krajowego Planu Odbudowy będziemy realizować kluczowe inwestycje z punktu widzenia interesu narodowego. Na stronie Mapadotacji.gov.pl można znaleźć 2280 projekty, którym przyznano środki z KPO na łączną kwotę ponad 200 mld zł.

Likwidacja umów śmieciowych, wymuszonego samozatrudnienia, zakaz darmowych staży - W REALIZACJI

Umowy śmieciowe zawierane w miejsce umów o pracę nadal funkcjonują. Jednak w sierpniu pojawiły się założenia do ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz niektórych innych ustaw. Nowe przepisy mają pozwolić inspektorom PIP na wydawanie decyzji administracyjnych o przekształcaniu umów śmieciowych (cywilnoprawnych) i fikcyjnego samozatrudnienia w umowy o pracę. Tę ustawę rząd ma przyjąć do końca roku. Ustawa o stażach w połowie września znalazła się w wykazie prac rządu; w jej założeniach wpisano, że stażyście będzie przysługiwało 35 proc. przeciętnego wynagrodzenia, a staż będzie mógł trwać najwyżej sześć miesięcy. Rada Ministra projektem ma się zająć do końca roku.

100 tysięcy nowych miejsc w żłobkach - W REALIZACJI

Lewica chciała zapewnić "ok. 100 tys. nowych miejsc [w żłobkach], współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej". W marcu ministra Agnieszka Dziemianowicz-Bąk informowała o 35 tys. tworzonych miejsc. Cała pula ma powstać do 2029 roku.

Wzmocnienie Państwowej Inspekcji Pracy - W REALIZACJI

Lewica zapowiedziała m.in. zwiększenie budżetu PIP. W 2023 roku budżet tej instytucji to 453,4 mln zł, w 2024 roku - 551,4 mln zł, a w 2025 - 638 mln zł. Drugą częścią postulatu było wzmocnienie i zwiększenie uprawnień tej instytucji - np. poprzez nadanie inspektorom uprawnienia do ustalania stosunku pracy w przypadku wykrycia niezgodnych z prawem umów śmieciowych, zwiększenie kar za łamanie praw pracowniczych lub stworzenie w instytucji pionu prokuratorskiego. Projekt ustawy w tej sprawie jest dopiero na etapie konsultacji.

Obowiązkowe odsetki za nieterminowe wypłaty pensji - W REALIZACJI W programie Lewicy zapisano: "Wprowadzimy obowiązkowe i naliczane automatycznie odsetki za opóźnienia w wypłatach pensji w wysokości 0,5 proc. miesięcznych zarobków dziennie. Nałoży to na nieuczciwych pracodawców presję, aby wywiązywać się z zapisów umowy, a z pracowników zdejmie konieczność dochodzenia swoich praw w sądzie pracy". Podobne rozwiązanie znaleźliśmy w założeniach ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, która jest dopiero procedowana.

Legalna aborcja do 12. tygodnia - NIEZREALIZOWANE

To był jeden z głównych postulatów Lewicy: "uzależnione wyłącznie od decyzji kobiety prawo do przerwania ciąży do 12. tygodnia". Specjalna komisja sejmowa, która miała się zająć projektami ustaw dotyczących aborcji, nawet nie planuje wznowienia obrad.

Instytucja związków partnerskich - NIEZREALIZOWANE

W punkcie numer 77 Lewica wpisała: "Wprowadzimy pełną równość małżeńską, a także instytucję związków partnerskich niezależnie od płci". Do dziś nie ma odpowiednich rozwiązań, m.in. z powodu oporu polityków PSL. 7 października w Sejmie doszło do spotkań polityków Lewicy i PSL, po czym ogłoszono, że osiągnięto porozumienie w tej kwestii. Ale szczegóły wciąż nie są znane. Ma to nie być już ustawa o związkach partnerskich, tylko ustawa o statusie osoby najbliższej.

Antykoncepcja awaryjna dostępna bez recepty - NIEZREALIZOWANE

Lewica zapowiedziała: "Zagwarantujemy łatwiejszy dostęp do leków antykoncepcyjnych. Antykoncepcja awaryjna będzie dostępna bez recepty". Tyle że trudno uznać za dostępną antykoncepcję awaryjną pilotażowy program wydawania recept farmaceutycznych organizowany przez resort zdrowia. Działa w zaledwie ok. 1 tys. aptek z 11,5 tys. wszystkich działających. Wcześniej prezydent Andrzej Duda zawetował odpowiednią ustawę.

Zwolnienie lekarskie płatne w 100 proc. - NIEZREALIZOWANE

Nie znaleźliśmy informacji o tym, by takie rozwiązania były w przyjętej właśnie przez Radę Ministrów ustawie o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw.

Wyższy zasiłek dla bezrobotnych - NIEZREALIZOWANE

Lewica obiecywała w sprawie tego zasiłku: "podniesiemy go do wysokości połowy ostatniej pensji - nie będzie jednak niższy niż 70 procent płacy minimalnej ani wyższy niż połowa średniej krajowej". Miał być też przyznawany na dwa lata. Od 1 czerwca 2025 roku zasiłek wynosi 1 721,90 zł brutto w okresie pierwszych 90 dni posiadania prawa do zasiłku i 1352,20 zł w okresie kolejnych dni posiadania prawa do zasiłku. Pensja minimalna to 4666 zł brutto - a zatem wysokość zasiłku to zaledwie 38 proc. pensji minimalnej.

Uregulowanie rynku pracy dla artystów - NIEZREALIZOWANE

Obietnicę w tej zapowiedzi przypominają obietnice z konkretu nr 98 Koalicji Obywatelskiej, która planowała przyjęcie ustawy o statusie artysty. "Stworzymy system ubezpieczeń dla osób zajmujących się działalnością artystyczną" - deklarowała Lewica. Ponieważ projekt ustawy pojawił się w kwietniu 2025 roku i utknął na początku ścieżki legislacyjnej, obietnicę uznajemy za niezrealizowaną.

Nakłady na badania i rozwój w wysokości 3 proc. PKB - NIEZREALIZOWANE

W programie Lewicy zapisano: "zwiększymy nakłady na badania i rozwój do poziomu 3 procent PKB". Tyle że według GUS w 2021 roku było to 1,43 proc.; w 2022 - 1,45 proc., a w 2023 - 1,56 proc. We wrześniu 2024 roku wiceminister nauki i szkolnictwa wyższego Marek Gzik przyznał: "Zaledwie 1,1 procent PKB przeznaczyliśmy w 2024 roku na badania i rozwój; w przyszłym roku w budżecie mamy zaplanowane 1,07 procent PKB".

1000 zł stypendium dla każdego studenta - NIEZREALIZOWANE

"Osoby do 26. roku życia, które kontynuują swoją edukację, zostaną objęte powszechnym programem stypendialnym (1000 zł miesięcznie dla każdej osoby na studiach)" - obiecała Lewica. Wiosną 2024 roku od tej obietnicy wyborczej odżegnywał się minister nauki Dariusz Wieczorek, który wywodzi się... z Lewicy. Mówił w wywiadzie w Radiu Zet, że "nie ma tego w umowie koalicyjnej". Nie znaleźliśmy informacji, by w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego trwały prace dotyczące takich stypendiów.

Bezpłatne obiady dla uczniów - NIEZREALIZOWANE

Lewica obiecywała: "Zagwarantujemy wszystkim uczniom szkół podstawowych bezpłatny, ciepły, pełnowartościowy obiad, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb żywieniowych". Dopiero pod koniec września do Sejmu trafił poselski projekt stosownej ustawy autorstwa posłów koła Razem - którzy startowali z list Lewicy - ale podpisali się pod nim politycy różnych partii. Trwają jego konsultacje.

Religia poza szkołami - NIEZREALIZOWANE

"Wyprowadzimy religię ze szkół" - napisano w programie. Dzięki temu w założeniu Lewicy część szkół będzie mogła zrezygnować z systemu zmianowego. Lekcji religii nadal odbywają się w budynkach szkół. Decyzją ministry edukacji ze stycznia 2025 od początku roku szkolnego 2025/2026 - w wymiarze jednej lekcji tygodniowo, wcześniej były to dwie godziny lekcyjne.

Bezpłatne przejazdy dla uczniów - NIEZREALIZOWANE

Darmowe przejazdy miały dotyczyć komunikacji lokalnej, a w czasie ferii zimowych i wakacji miały to być też przejazdy transportem publicznym w całej Polsce. Bezpłatne przejazdy dla uczniów - najczęściej szkół podstawowych - zapewniają niektóre samorządy. Nie znaleźliśmy informacji o planach rozwiązań ogólnopolskich.

Likwidacja Instytutu Pamięci Narodowej - NIEZREALIZOWANE

IPN wciąż działa - w tym jego pion prokuratorski, który Lewica chciała przenieść do Prokuratury Krajowej.

Zlikwidujemy Radę Mediów Narodowych - NIEZREALIZOWANE

Lewica obiecała nie tylko likwidację RMN, ale też że "uwolni media publiczne od komercyjnych reklam". Ani jedno, ani drugie nie nastąpiło.

Odpartyjnienie Spółek Skarbu Państwa - NIEZREALIZOWANE

Głównym narzędziem do odpartyjnienia według Lewicy miało być powołanie Rady Kompetencyjnej, której skład "wspólnie ukształtują partnerzy społeczni, rządzący i opozycja". Rada miałaby przeprowadzać "uczciwy, otwarty nabór w formie konkursów na najważniejsze stanowiska w spółkach [Skarbu Państwa] i kontrolować jakość zarządzania". Takie ciało nie powstało, a jak z wynika z doniesień mediów, wysokie stanowiska w spółkach państwowych są nadal nie raz obsadzane z partyjnego klucza.

Emerytury stażowe - NIEZREALIZOWANE

To propozycja wcześniejszego przejścia na emeryturę pracownikom o bardzo długim stażu pracy. 30 stycznia 2024 roku do Sejmu wpłynął, przygotowany przez posłów Lewicy, projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw w celu wprowadzenia emerytury stażowej (druk nr 187). Podsekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Sebastian Gajewski 18 września 2025 roku przekazał (w odpowiedzi na interpelację), że w sprawie projektu prowadzone są na razie uzgodnienia międzyresortowe.

Koniec z betonozą - NIEZREALIZOWANE

"Koniec z betonozą, musimy skruszyć ten beton" - ogłosił na konwencji Lewicy we wrześniu 2023 roku Robert Biedroń. Wśród obietnic Lewica zapowiedziała więc stworzenie Funduszu Kruszenia Betonu, który miałby dysponować 3 mld zł, by wspierać samorządy "w przekształcaniu przestrzeni miejskiej pełnej betonu w bardziej zieloną i przyjazną człowiekowi". Fundusz do dziś nie powstał.

Powołanie Rzecznika Praw Zwierząt - NIEZREALIZOWANE

"Powołamy niezależną instytucję Rzecznika Praw Zwierząt w celu systemowego podejścia do ochrony praw zwierząt gospodarskich, dzikich i domowych. Do 2027 roku zlikwidujemy fermy futrzarskie, zabronimy wykorzystywania zwierząt w cyrkach i skończymy z chowem klatkowym" - zapowiadała Lewica. Instytucja rzecznika nie powstała do dziś; natomiast w Sejmie procedowany jest projekt ustawy, który zakłada wygaszenie dzielności ferm futrzarskich do końca 2033 roku.