Ministra Nowacka "wykreśliła Rotę z programu nauczania"? Sprawdziliśmy

Kierownictwo Ministerstwa Edukacji Narodowej planuje odchudzenie podstawy programowej w polskich szkołach. Trwają prace zespołów eksperckich, co 4 stycznia potwierdziła w rozmowie z Adrianną Otrębą z TVN24 wiceministra edukacji Katarzyna Lubnauer. Tymczasem w mediach społecznościowych rozchodzą się informacje, jakoby pierwsze zmiany już zaszły. "Komunistka B. Nowacka minister edukacji wykreśliła Rotę z programu nauczania. Jak myślicie, dlaczego?" - napisał 10 stycznia anonimowy użytkownik serwisu X (pisownia postów oryginalna). Dołączył do posta grafikę z treścią "Roty" Marii Konopnickiej i jej portretem.

Wpis wyświetlono ponad 26 tys. razy. Polubiło go tysiąc użytkowników, ponad 660 udostępniło. Wielu internautów dyskutowało o rzekomej decyzji ministry edukacji. Jedni doszukiwali się jej przyczyn: "Zbyt patriotyczne dla lewaków"; "Starzy komuniści zawsze popełniają ten sam błąd, im są starsi tym szybciej tracą ogląd rzeczywistości, Nowacka też, niech wyrzuca, zawsze to co zakazane rozchodzi się najszybciej i ludzie uczą się tego też najszybciej"; "To mnie aż tak bardzo nie dziwi, ale pojąć nie mogę przyklaskiwania tego typu działaniom przez tych spośród lemingów, którym głęboko się wydaje, że są patriotami i katolikami"; "Może dlatego że Konopnicka była lesbijką"; "Dziwne bo jej dziadkowie i może ojce, nie mieli z Rotą problemu. Komuchom w PRL pasowała".

Niektórzy komentujący nie kryli jednak oburzenia: "Skandal..."; "Rodzice w ramach protestu powinni dzieci wstrzymac od uczeszczania na zajeciach szkolnych i to by sprawę rozwiązało"; "Odbierają nam wartości i tożsamość narodową! Moralno-duchowa triada Polski 'Bóg, honor, Ojczyzna' dla nich nie istnieje".

Inni dopytywali o źródło: "Nie mogę nigdzie znaleźć informacji o wykreśleniu Roty z programu nauczania. Mogę poprosić o jakiś link?"; "Proszę, powiedzcie mi że to żart..."; "masz jakieś źródło?"; "Mogę prosić o jakieś potwierdzenie, że to nie fejk?"; "Jakieś źródło tej informacji?".

Część internautów twierdziła, że autor posta podał nieprawdę. "Bo całkowicie to zmyśliłeś?"; "Fake news"; "Kłamczuszek"; "Proszę się nie ośmieszać. To łatwo sprawdzić choćby zaglądając do podręczników dla klasy VI. Kanonu lektur nie da się też zmienić w trakcie roku szkolnego"; "Ciekawe, jak mogła zmienić program w trakcie roku szkolnego? Prace nad nowymi programami dla szkół, jeszcze nie weszły nawet w fazę koncepcyjną. Kolejna wrzutka dla debili" - komentowali użytkownicy X.

Jak to jest więc z "Rotą" w programie nauczania?

Czym jest program nauczania, o którym mowa w popularnym poście? "Program nauczania (...) jest opisem sposobu realizacji celów wychowania i kształcenia oraz treści nauczania ustalonych w podstawie programowej dla danego etapu edukacyjnego. Program nauczania może być również tworzony i realizowany dla zajęć edukacyjnych, dla których nie została ustalona podstawa programowa" - wyjaśniają autorzy "Wytycznych wraz z aneksem do tworzenia programów nauczania i scenariuszy zajęć", który w 2018 roku opublikował Ośrodek Rozwoju Edukacji (ORE), placówka doskonalenia nauczycieli prowadzona przez resort edukacji.

Z definicji ORE wynika, że bazą dla programu nauczania jest podstawa programowa. Ta druga to "akt prawny jednolity dla wszystkich szkół danego typu w całym kraju, stanowiony przez Ministra Edukacji Narodowej". Zawiera "zestaw celów kształcenia i treści nauczania, w tym umiejętności opisanych w formie ogólnych i szczegółowych wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności, które powinien posiadać uczeń po zakończeniu określonego etapu edukacyjnego". W podstawie programowej do języka polskiego są też listy utworów.

Barbara Nowacka została zaprzysiężona na stanowisko ministra edukacji 13 grudnia 2023 roku. Do publikacji naszego tekstu nie pojawiły się rozporządzenia obecnej ministry, które zmieniałyby rozporządzenia w sprawie podstawy programowej. Są dwa takie aktualne rozporządzenia: pierwsze - z 2017 roku - dotyczy podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej; rok później pojawiło się rozporządzenie dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia.

Najnowsze rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej jest z 6 lutego 2023 roku, a w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia - z 28 sierpnia 2023 roku. Wtedy ministrem edukacji i nauki był Przemysław Czarnek.

"Rota" to wiersz autorstwa Marii Konopnickiej, a także pieśń patriotyczna. Tekst jest w wolnym dostępie. Jak ustaliliśmy, żadnego utworu Konopnickiej nie ma w podstawie programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej. Za to wybór wierszy Marii Konopnickiej jest w podstawie programowej dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia. Jest na wykazie lektur uzupełniających.

Wyjaśnijmy: nauczyciel ma obowiązek omówić w każdej klasie dwie wybrane przez niego pozycje książkowe z ministerialnej listy lektur uzupełniających (w całości lub we fragmentach). Wybór wierszy Konopnickiej jest na tej liście od początku obowiązywania aktualnej podstawy programowej dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia, czyli od 2018 roku. Nie zmieniły tego kolejne rozporządzenia ministra edukacji. W sierpniu 2021 roku minister podzielił lektury uzupełniające na podstawowe i rozszerzone - punkt nr 22: "Maria Konopnicka, wybór wierszy" trafił na tę pierwszą listę.

Poprosiliśmy MEN o odniesienie się do twierdzenia o rzekomym wykreśleniu "Roty" z programu nauczania, do publikacji tekstu nie otrzymaliśmy odpowiedzi. Jednak twierdzenie, że "minister edukacji wykreśliła 'Rotę' z programu nauczania" jest fałszywe, ponieważ od przekształcenia Ministerstwa Edukacji i Nauki w Ministerstwo Edukacji Narodowej i objęcia teki ministra przez Barbarę Nowacką nie wydano rozporządzenia o zmianie podstawy programowej, a i w dotychczasowej "Roty" wpisanej nie było.

Jak na omawianie "Roty" lub innych wierszy Konopnickiej zapatrują się dziś nauczyciele? Aneta Korycińska, polonistka w jednym z warszawskich liceów i edukatorka znana w sieci jako Baba od polskiego, w odpowiedzi dla Konkret24 zauważa, że "Rota" nie znajduje się na liście lektur. "Jest na niej jedynie wybór wierszy Konopnickiej, a to oznacza, że zwykle znajdują się jakieś wiersze w podręczniku i są wtedy omawiane zgodnie z tematem lekcji" - informuje. Pytana, jak nauczyciel wybiera teksty listy lektur uzupełniających, które chce omawiać z uczniami, Korycińska odpowiada, podając trzy kryteria: "a) pasują do tematu lekcji i rzucają nowe, nietypowe spojrzenie na dane zagadnienie; b) odnoszą się do współczesności/sytuacji ważnej dla społeczności szkolnej; c) jest o wiele więcej ciekawych dla młodych ludzi tekstów - także poetyckich - niż Konopnicka".

Jak podkreśla edukatorka, w szkole ponadpodstawowej wybór omawianych tekstów (poza podręcznikiem) należy do klasy lub nauczyciela. "Zwykle o wyborze tekstu decyduje to, czy jego analiza pozwoli na wiele dyskusji na lekcji, będzie komentarzem do omawianej lektury/tematu/zagadnienia lub czy dany tekst pozwoli lepiej zrozumieć współczesność - wydarzenia ważne w danym momencie dla kraju i świata" - stwierdza. "Konopnicka w szkole ponadpodstawowej jest postacią, o której się mówi przy okazji nauki o epoce pozytywizmu, jest twórczynią nowel, interesuje nas jej biografia, a niekoniecznie wiersze - chociaż i te mogą być wspomniane, a zwłaszcza 'Rota' wraz z jej kulturowym odbiorem i wykorzystywaniem przez ruchy polityczne, które słyną z narracji homofobicznej, bez świadomości, że sama Konopnicka była osobą nieheteronormatywną" - dodaje Korycińska.