W czwartek 16 kwietnia Sejm przyjął 45 z 95 poprawek zaproponowanych przez Senat do ustawy o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, która jest uzupełnieniem tarczy antykryzysowej mającej zapobiegać negatywnym ekonomicznym skutkom epidemii.

W przyjętym przez Sejm i skierowanym do podpisu prezydenta pakiecie antykryzysowym jest przepis, który - zdaniem części prawników - może oznaczać, że 10 maja wybory prezydenckie w lokalach wyborczych się nie odbędą. Przeciwko temu zapisowi w trakcie sejmowej dyskusji protestowała opozycja, senatorowie skreślili ten przepis, ale posłowie PiS ponownie go wprowadzili.

Jak podał 17 kwietnia RMF FM, premier polecił Poczcie Polskiej rozpoczęcie przygotowań do wyborów korespondencyjnych.

Jedyny taki artykuł

W poprzedniej wersji tarczy antykryzysowej, uchwalonej 31 marca, zmieniono m.in. Kodeks wyborczy, wprowadzając do niego możliwość głosowania korespondencyjnego, oprócz osób niepełnosprawnych, także dla wyborców przebywających w kwarantannie i osób powyżej 60. roku życia.

Tym razem - po protestach opozycji i konstytucjonalistów, że zmiany prawa wyborczego na kilka tygodni przed głosowaniem są niekonstytucyjne – kodeksu nie zmieniono. Wprowadzono natomiast artykuł, który wobec zarządzonych na 10 maja wyborów wyłącza stosowanie kilku artykułów Kodeksu wyborczego. Chodzi o art 100 tarczy antykryzysowej:

Oznacza to, że nie trzeba podawać do publicznej wiadomości informacji m.in. o obwodach głosowania czy siedzibach lokali wyborczych, o terminie głosowania, sposobach głosowania i warunkach ważności głosu. Ten przepis powoduje ponadto, że nie będzie głosowania korespondencyjnego wprowadzonego wcześniej dla wybranych grup: osób niepełnosprawnych, osób w kwarantannie i głosowania przez pełnomocnika. To spowodowałoby pozbawienie prawa wyborczego znacznej grupy obywateli. W kwarantannie jest w tej chwili ponad 138 tys. osób.

Trzeba jednak pamiętać, że obecnie w Senacie jest procedowana ustawa o o szczególnych zasadach przeprowadzania wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych w 2020 roku. Na jej podstawie można byłoby przeprowadzić wybory prezydenta drogą korespondencyjną.

W tarczy antykryzysowej 2.0, która czeka na podpis prezydenta, odebrano Państwowej Komisji Wyborczej prawo do ustalania wzoru kart do głosowania, a co istotne, w tej chwili nie obowiązują żadne przepisy, które określają, kto ma ten obowiązek wykonać. W przypadku głosowania korespondencyjnego ma to zrobić minister aktywów państwowych.

Głosowanie w lokalach możliwe? Tylko formalnie...

- Ten przepis faktycznie uniemożliwia przeprowadzenie wyborów tradycyjnych – odpowiada na pytanie Konkret24 prof. Anna Rakowska-Trela, konstytucjonalistka z Uniwersytetu Łódzkiego. - Formalnie może nie, bo nie ma w nim słowa, że nie przeprowadza się głosowania w lokalach wyborczych, ale faktycznie uniemożliwia on podejmowanie przez organy wyborcze ważnych czynności związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem wyborów w lokalach - dodaje. Jej zdaniem "trudno sobie wyobrazić, jak można 10 maja przeprowadzić wybory tradycyjne w sytuacji, gdy czynności, o których mowa w artykule 100, nie zostaną wykonane".

Podobną opinię ma prof. Piotr Mikuli, szef Katedry Prawa Ustrojowego Porównawczego Uniwersytetu Jagiellońskiego. – Ten przepis (art. 100 – red.) uniemożliwia wykonanie niektórych czynności koniecznych do przeprowadzenia wyborów, a także druku kart – stwierdza konstytucjonalista. – Jeśli nie wejdzie w życie ustawa o wyborach korespondencyjnych, nie da się przeprowadzić wyborów 10 maja, bo nie będzie ustalonych kart do głosowania ani nie będzie można zlecić ich druku – zwraca uwagę prof. Mikuli.

Doktor Marcin Krzemiński z Katedry Prawa Konstytucyjnego UJ zwraca uwagę na szerszy kontekst problemu wyborów. "Przede wszystkim zmiany w prawie wyborczym i wybory prezydenckie nie są obecnie prawnie dopuszczalne" – podkreśla dr Krzemiński w opinii dla Konkret24. Jego zdaniem "rząd sięgnął po środki nadzwyczajne odpowiadające temu, co Konstytucja określa stanem nadzwyczajnym, a więc obowiązują zakazy wynikające z art. 228 ust. 6 i 7 Konstytucji dotyczące m.in. przeprowadzania wyborów, zmian w prawie wyborczym i zmian w Konstytucji".

Jeśli zaś chodzi o art. 100, to - jak twierdzi dr. Krzemiński - "sam w sobie nie uchyla on, nawet czasowo, przepisów kodeksu wyborczego dotyczących głosowania w lokalach wyborczych".

- Usiłuje się to uczynić za pomocą ustawy z dnia 6 kwietnia 2020 roku o szczególnych zasadach przeprowadzania wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych w 2020 roku, którą obecnie rozpatruje Senat. Artykuł 2 tej ustawy ma stanowić, że "wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzone w 2020 roku zostaną przeprowadzone wyłącznie w drodze głosowania korespondencyjnego". Zwracam uwagę na słowo "wyłącznie" – podkreśla dr Krzemiński.

Powszechne głosowanie pocztowe

Ustawa o prezydenckich wyborach korespondencyjnych do Senatu trafiła 6 kwietnia. Ten ma 30 dni na jej rozpatrzenie. Jeśli wykorzysta cały ten okres, Sejm mógłby ponownie się nią zająć 6 maja - cztery dni przed planowanymi wyborami. Ale w tej ustawie jest przepis, według wielu prawników niekonstytucyjny, pozwalający przesunąć termin wyborów prezydenckich na niedzielę 17 maja.

Dlatego art. 100 w tarczy antykryzysowej 2.0 można interpretować tak, że PiS przesądził już, iż będziemy głosować korespondencyjnie, czyli że wybory prezydenckie zostaną przeprowadzone na podstawie ustawy z 6 kwietnia. Jak pisaliśmy w Konkret24, ok. 30 mln uprawnionych do głosowania Polaków - także ci, którzy przebywają w kwarantannie i w szpitalach - mają otrzymać do swoich skrzynek pocztowych pakiety wyborcze roznoszone przez listonoszy. Kopery z oddanym głosem wyborcy mają w dniu głosowania wrzucić do specjalnych skrzynek oddawczych. Stamtąd głosy trafią do komisji wyborczych.

Jak podkreślali prawnicy, których prosiliśmy o opinie, wybory przeprowadzone według tej ustawy nie będą ani wolne, ani równe, ani powszechne, ani demokratyczne.