Po tym, jak Senat odrzucił ustawę o głosowaniu korespondencyjnym, marszałek Sejmu Elżbieta Witek skierowała do Trybunału Konstytucyjnego wniosek dotyczący możliwości przesunięcia terminu wyborów prezydenckich. Zdaniem prawników niezależnie od decyzji TK termin nie może być przesunięty, bo pani marszałek nie ma do tego kompetencji konstytucyjnych.
We wtorek 5 maja Senat odrzucił przyjętą na początku kwietnia przez Sejm ustawę przewidującą pierwsze w historii powszechne wybory korespondencyjne. Ustawa wraca do Sejmu.
W środę 6 maja rano marszałek Sejmu Elżbieta Witek skierowała wniosek do Trybunału Konstytucyjnego, dotyczący możliwości przesunięcia terminu wyborów prezydenckich. Zapowiedziała to we wtorek wieczorem w telewizji publicznej. "Jutro z samego rana kieruję wniosek do Trybunału Konstytucyjnego, w którym chcę zapytać, czy przesunięcie przeze mnie terminu wyborów będzie sprzeczne bądź zgodne z konstytucją" - przekazała marszałek Sejmu. Dodała, że będzie prosiła TK, by jej wniosek był rozpatrzony szybko, dlatego że do wyborów zarządzonych na 10 maja zostało zaledwie kilka dni.
We wniosku "o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją art. 289 par. 1 kodeksu wyborczego" marszałek Sejmu zwróciła uwagę, że artykuł ten zawiera treści, których nie zawiera art. 128 ust. 2 konstytucji. Powołała się także na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 3 listopada 2006 roku: "Nie ulega wątpliwości, że np. w okolicznościach zagrożenia dla bezpieczeństwa państwa, ładu społecznego Rzeczypospolitej, usprawiedliwione może być pierwszeństwo jednych wartości nad innymi, zwłaszcza gdy chodzi o wartości proceduralno-zabezpieczające. Nie można także tracić z pola widzenia faktu, że proceduralne aspekty funkcjonowania prawa nie egzystują w normatywnej próżni; nie istnieją same dla siebie, lecz służyć mają wartościom prawnomaterialnym" (za oświadczeniem Kancelarii Sejmu).
O co może pytać marszałek Sejmu?
Konstytucja w art. 191 ust. 1 pkt 1 wyraźnie wskazuje uprawnienie marszałka Sejmu do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego. W jakich przypadkach? Tych określonych wcześniej w art. 188, czyli w sprawach:
- zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją,
- zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
- zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
- zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
- skargi konstytucyjnej.
Konstytucjonaliści, których Konkret24 poprosił o opinię, są zdania, że marszałek Sejmu nie ma możliwości przesunięcia wcześniej ustalonego terminu wyborów prezydenckich. Ich zdaniem ta kompetencja ma "charakter jednorazowy". Termin wyborów prezydenckich na 10 maja marszałek Witek ustaliła postanowieniem z 5 lutego.
TK orzeka o niezgodności
- Jedynym możliwym do wyobrażenia sposobem działania marszałek Sejmu mogłoby być złożenie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie, że artykuł 289 paragraf 1 Kodeksu wyborczego, rozumiany jako pozwalający marszałkowi Sejmu na zmianę daty wyborów prezydenckich po ich zarządzeniu, jest zgodny z artykułem 128 ustęp 2 konstytucji – mówił nam we wtorek rano dr Mateusz Radajewski z Wydziału Prawa Uniwersytetu SWPS we Wrocławiu. Rzeczywiście marszałek Witek pyta TK o art. 289.
Artykuły, na podstawie których 5 lutego marszałek Witek zarządziła wybory prezydenckie na 10 maja, to:
Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej zarządza Marszałek Sejmu na dzień przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej, a w razie opróżnienia urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej - nie później niż w czternastym dniu po opróżnieniu urzędu, wyznaczając datę wyborów na dzień wolny od pracy przypadający w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów. art. 128 ust. 2 Konstytucji RP
Wybory zarządza Marszałek Sejmu nie wcześniej niż na 7 miesięcy i nie później niż na 6 miesięcy przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej i wyznacza ich datę na dzień wolny od pracy przypadający nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta Rzeczypospolitej. art. 289 par 1 Kodeksu wyborczego art. 289 par 1 Kodeksu wyborczego
"TK nie zajmuje się potwierdzaniem poglądów o konstytucyjności"
- Hipotetycznie Trybunał Konstytucyjny mógłby wydać wyrok, w którym potwierdziłby taką interpretację – stwierdza dr Radajewski. - Warto jednak zauważyć, że przed rokiem - w kontekście ustawy o KRS - Trybunał stwierdził, że zajmuje się on jedynie wnioskami, w których wnioskodawca przedstawia zarzut niekonstytucyjności, a nie zajmuje się potwierdzaniem poglądów o konstytucyjności. Marszałek Sejmu musiałaby więc we wniosku wskazać, że jej zdaniem działanie, które sama planuje, jest niezgodne z konstytucją – podkreśla konstytucjonalista z SWPS.
- Marszałek Sejmu ma legitymację do tak zwanej kontroli następczej ustaw – przypomina z kolei prof. Piotr Mikuli, szef Katedry Prawa Ustrojowego Porównawczego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wynika to z przepisu art. 191, w którym napisano, że z wnioskiem do TK o zbadanie konstytucyjności ustaw mogą wystąpić Prezydent Rzeczypospolitej, marszałek Sejmu, marszałek Senatu, prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, pierwszy prezes Sądu Najwyższego, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich.
Zdaniem prof. Mikuli, wniosek marszałek Witek to "instrumentalizowanie instytucji kontroli konstytucyjności". – Tu chodzi o dywagacje na użytek bieżącej polityki – podkreśla prof. Mikuli.
Kompetencja jednorazowa
Prawnicy zwracają uwagę, że to nie art. 289 Kodeksu wyborczego, tylko art. 128 ust. 2 konstytucji zakazuje marszałkowi Sejmu zmianę terminu wyborów. Jak napisała prof. Anna Rakowska-Trela, konstytucjonalistka z Uniwersytetu Łódzkiego, "konstytucyjna kompetencja marszałka Sejmu do wyznaczania terminu wyborów ma charakter jednorazowy i została zrealizowana w postanowieniu z 5 lutego 2020 r.". Podobnego zdania jest prof. Mikuli.
"Nie można stwierdzić, że art. 289, który rzekomo 'wyłącza możliwość' przesunięcia terminu wyborów, jest sprzeczny w tym zakresie z konstytucją, gdyż to nie artykuł 289 kodeksu wyborczego 'wyłącza możliwość' terminu wyborów, a sama konstytucja. Zakaz ten ma charakter konstytucyjny" – konkluduje prof. Rakowska-Trela.
Jak stwierdza z kolei dr Mateusz Radajewski, artykuł 128 ust. 2 nie reguluje w ogóle terminu, w którym muszą zostać zarządzone wybory prezydenckie. Normuje to jedynie Kodeks wyborczy, którego art. 289 par. 1 stanowi, że musi się to dokonać między 7 a 6 miesiącem przed upływem kadencji prezydenta. - Termin ten dawno minął, więc obecnie marszałek Sejmu nie ma nawet ustawowej podstawy do modyfikacji terminu głosowania – podkreśla prawnik. - Podstawę taką miała jednak stworzyć ustawa o głosowaniu korespondencyjnym. Wątpliwe jest jednak, czy taki przepis byłby zgodny z konstytucją. Przesuwanie daty wyborów wiązałoby się z istotną ingerencją w proces wyborczy, choć nie wykluczam, że w wyjątkowych okolicznościach mogłoby to być usprawiedliwione – stwierdza dr Radajewski.
"Marszałek nie ma kompetencji do zmiany terminu"
O terminie wyborów i wniosku marszałek Witek do Trybunału Konstytucyjnego mówił w środę we "Wstajesz i wiesz" w TVN24 konstytucjonalista prof. Ryszard Piotrowski. Jego zdaniem "problem polega na tym, że mamy wiążące postanowienia pani marszałek Sejmu o tym, że wybory odbywają się 10 maja".
"Ten termin nie może być przesunięty niezależnie od decyzji Trybunału Konstytucyjnego, bo pani marszałek nie ma kompetencji konstytucyjnych do zmiany terminu wyborów po wyznaczeniu go" - tłumaczył ekspert.Socjolog Jarosław Flis w rozmowie z TVN24 pytany, czy możliwe jest przesunięcie terminu wyborów, odpowiedział, że "nigdy do tej pory w Polsce nie było takiej praktyki, żeby przesuwać termin wyborów". "To się zupełnie nie mieści w logice tego, co się do tej pory działo. Jednak po to są zapisane pewne reguły, żeby później ich nie zmieniać. Nie zmienia się reguł w trakcie gry" - podkreślił.Decyzję marszałek Witek o wysłaniu pytania do PKW i zapowiedzi skierowania wniosku do Trybunału Konstytucyjnego skomentował w programie "Koronawirus. Raport" prof. Marcin Matczak z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. "To jest już taki dosyć paniczny sposób szukania rozwiązania dla tej sytuacji, która absolutnie nigdy w demokratycznym kraju nie powinna się zdarzyć" – ocenił.Witek: "nie znalazłam przepisu"Elżbieta Witek we wtorek w wypowiedzi dla TVP zaznaczyła, że wciąż obowiązuje 10 maja jako termin wyborów prezydenckich, "dopóki nie będzie stwierdzenia przez Trybuna Konstytucyjny, że marszałek Sejmu może przesunąć termin wyborów". "Powtarzam: przesunięcie terminu wyborów, ale w terminach konstytucyjnych, czyli tym najpóźniejszym terminem możliwym jest 23 maja" - mówiła marszałek."Nigdzie nie znalazłam przepisu, który, po pierwsze, wskazywałby na to, że marszałek Sejmu nie może zmienić swojej decyzji, bo mamy do czynienia ze stanem wyższej konieczności w tym przypadku. Nie ma nigdzie takiego przepisu, który nie pozwalałby na to, ale nie ma też wprost zapisu, który mówiłby o tym, że marszałek może to zrobić" - dodała. Podkreślała, że ustawa o PKW precyzuje, iż dzień wyborów musi być dniem wolnym od pracy, ale nic nie mówi o ewentualnej zmianie terminu wyborów."W poczuciu odpowiedzialności za państwo, za to, żeby to była stabilizacja, żebyśmy mieli ciągłość państwowości polskiej zachowaną, żebyśmy ten ustrój, który mamy określony w konstytucji szanowali, to potrzeba jest przeprowadzenia tych wyborów właśnie w maju" - dodała marszałek Sejmu.Oceniła, że wybory prezydenckie mogłyby się odbyć w sobotę 23 maja, ponieważ pozwala na to konstytucja.
Autor: Piotr Jaźwiński, Jan Kunert / Źródło: Konkret24; zdjęcie: Leszek Szymański/PAP