Europosłanka PiS Beata Szydło przekonuje, że komisja do zbadania rosyjskich wpływów, która ma powstać na podstawie ustawy "lex Tusk", będzie podobnym organem jak komisja działająca w Parlamencie Europejskim. To nieprawda, różnice są zasadnicze.
Narracja, że w innych krajach - na przykład we Francji i Niemczech - istnieją podobne komisje jak ta, która ma powstać u nas na podstawie "lex Tusk", to jeden z najczęściej powtarzanych fałszywych przekazów obozu władzy na temat planowanej komisji do zbadania wpływów rosyjskich. Wpisuje się w to kolejne porównanie, którego dokonała Beata Szydło, europosłanka Prawa i Sprawiedliwości, podczas rozmowy 1 czerwca w Polskim Radiu 24.
Prowadzący program dziennikarz zagadnął: "Chyba sama pani premier uczestniczy w takiej komisji, która wyjaśnia na poziomie europejskim rosyjskie wpływy, więc z jednej strony można na poziomie Parlamentu Europejskiego to wyjaśniać, a w kraju członkowskim nie można?". W ten sposób odniósł się do protestującej przeciwko ustawie "lex Tusk" polskiej opozycji i do zorganizowanej 30 maja w Parlamencie Europejskim debaty na ten temat. Na to europosłanka PiS odpowiedziała:
Ależ oczywiście, że taka komisja w Parlamencie Europejskim funkcjonuje. Dzisiaj będziemy mieli między innymi debatę nad sprawozdaniem, które komisja przygotowała. Ta komisja bada wpływy zewnętrzne na demokratyczne procesy, między innymi właśnie w instytucjach europejskich; między innymi chodzi o wpływy rosyjskie. Więc taki organ tutaj jest, pracuje.
Dodała, że "takie komisje, podobne komisje funkcjonują też w niektórych innych krajach, na przykład we Francji, więc nie jest to nic nadzwyczajnego". Ta polska ma powstać na podstawie ustawy o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007-2022, która weszła w życie 31 maja.
Mówiąc o PE, Szydło miała na myśli Komisję specjalną ds. obcych ingerencji we wszystkie procesy demokratyczne w Unii Europejskiej, w tym dezinformacji, która działa od 2020 roku. Powołano ją na rok (skrótowa nazwa: INGE), a następnie przedłużono jej mandat (ING2). Konieczność jej stworzenia Parlament argumentował m.in.: - obcymi ingerencjami stanowiącymi poważne naruszenie powszechnych wartości i zasad, na których opiera się UE; - działającymi w złych intencjach autorytarnymi państwowymi i niepaństwowymi podmiotami zagranicznymi wykorzystującymi manipulowanie informacjami i inne metody w celu ingerowania w procesy demokratyczne w UE; - przeprowadzoną przez Rosję kampanią dezinformacyjną "o niespotykanej napastliwości i skali w celu wprowadzenia w błąd własnych obywateli w kraju, jak i całej społeczności międzynarodowej".
- Parlament uznał, że jest więcej wątków, zwłaszcza w kontekście nadchodzących wyborów europejskich w przyszłym roku - tłumaczy w rozmowie z Konkret24 Piotr Maciej Kaczyński, specjalista ds. europejskich z Fundacji Geremka. Komisja liczy 33 członków. W listopadzie 2022 roku jej wiceprzewodniczącą została Beata Szydło. Przewodniczącym jest francuski europoseł Raphael Glucksmann.
CZYTAJ WIĘCEJ: Niezwykle szerokie uprawnienia. Co kryje "lex Tusk"
Tylko że między tym ciałem a polską komisją badającą rosyjskie wpływy, która ma powstać na podstawie ustawy zwanej "lex Tusk", są zasadnicze różnice. - To jak porównywanie jabłka do awokado tylko dlatego, że jest okrągłe - ocenia Piotr Maciej Kaczyński. Przedstawiamy, co je różni.
1. Obszar zainteresowania. Prześwietlanie prawa, badanie zjawisk - a nie tropienie funkcjonariuszy publicznych
Komisja specjalna ds. obcych ingerencji działająca w PE ma przede wszystkim dogłębnie zbadać istniejące i planowane prawodawstwo UE, by wykrywać luki i braki, które mogłyby zostać wykorzystane we wrogich celach do szkodliwych ingerencji w procesy demokratyczne. Ma opracowywać rekomendacje zaradcze i współpracować z innymi instytucjami Unii Europejskiej.
- Traktaty europejskie mówią o czymś takim jak "right of inquiry": prawie do prześwietlania, sprawdzania. Parlament Europejski z tego korzysta i powołuje tymczasowe komisje. Działają zawsze 12 miesięcy. To są albo komisje specjalne, albo komisje śledcze. Komisje specjalne dotyczą czegoś większego - covidu, dezinformacji. Dotyczą szerszych kwestii czy zjawisk. Tu nie chodzi o jeden casus, problem - tłumaczy Piotr Maciej Kaczyński.
- Komisja specjalna ma funkcje kontrolne. Bada rolę podmiotów niepaństwowych, poziom zabezpieczenia. Nie ma uprawnień do podejmowania żadnych wiążących decyzji czy sankcji. Nie ma chociażby takich uprawnień jak komisje śledcze - wyjaśnia w rozmowie z Konkret24 dr hab. Magdalena Słok-Wódkowska z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Centrum Badania Ustroju Unii Europejskiej.
Natomiast polska komisja badająca rosyjskie wpływy będzie nakierowana na tropienie funkcjonariuszy publicznych, którzy - podejmując decyzje - byli rzekomo pod wpływem rosyjskim, a następnie ich karanie. Pierwszy raport ze swoich pracy ma przedstawić do 17 września, czyli jeszcze w obecnej kadencji Sejmu i w trakcie kampanii wyborczej przed wyborami parlamentarnymi. To potwierdzałoby zarzuty opozycji, że celem speckomisji będzie m.in. - jak powiedział lider Nowej Lewicy Włodzimierz Czarzasty - "polowanie na jednego faceta", czyli Donalda Tuska.
Speckomisja PE ds. obcych ingerencji spotkała się do tej pory kilkadziesiąt razy. Omawiała m.in. teorie spiskowe związane ze szczepieniami, migrantami i zmiana klimatycznymi; przyczyny i sposoby walki z dezinformacją; skutki zagranicznej ingerencji i dezinformacji; rolę mediów społecznościowych. Przedstawiciele komisji byli m.in. w Waszyngtonie, Atenach, na Tajwanie.
Z kolei polska komisja ma się zajmować tylko kwestią rosyjskich wpływów. Ta w PE może badać każdą ingerencję z zewnątrz. Na przykład podczas ostatniego posiedzenia omawiano współpracę Chin i Rosji mającą na celu zakłócanie demokratycznych procesów w Europie.
2. Podstawa prawna. Obowiązujące przepisy, prawo UE - a nie dedykowana ustawa naruszająca konstytucję
- Polska komisja do spraw wpływów i komisja specjalna Parlamentu Europejskiego różnicą się przede wszystkim podstawą prawną. W Parlamencie Europejskim nie ma żadnej odrębnej podstawy prawnej. W przypadku polskiej komisji taka podstawa jest - tłumaczy dr hab. Magdalena Słok-Wódkowska.
Komisja badająca rosyjskie wpływy w Polsce będzie działać na podstawie ustawy "lex Tusk", która jest poświęcona tylko jej. W dodatku, co wyjaśnialiśmy, narusza wiele artykułów Konstytucji RP. Komisje specjalne PE działają na podstawie ogólnych przepisów - traktatów i art. 207 Regulaminu Parlamentu Europejskiego oraz decyzji PE.
CZYTAJ WIĘCEJ w KONKRET24: Które artykuły Konstytucji RP narusza ustawa "lex Tusk"
3. Możliwość kar. Żadnych uprawnień do karania vs stosowanie środków zaradczych
"Lex Tusk" przewiduje, że wobec osób, co do których uznano, że podejmowały decyzje, ulegając rosyjskim wpływom, komisja może orzec środki zaradcze: cofnięcie na 10 lat poświadczenia bezpieczeństwa (czyli odebrać dostęp do tajnych dokumentów); 10-letni zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi; cofnięcie pozwolenia na broń lub wydanie zakazu posiadania broni na okres do dziesięciu lat.
Eksperci, z którymi rozmawialiśmy, podkreślają, że komisja specjalna PE nie ma żadnych uprawnień do karania kogokolwiek. Nie zajmuje się wskazywaniem, a tym bardziej osądzaniem winnych. - Nie może nakładać żadnych sankcji. Komisja w Parlamencie Europejskim głównie zbiera informacje. Mówi zresztą o tym sama premier Szydło w cytowanej wypowiedzi - zauważa dr hab. Magdalena Słok-Wódkowska. - Nie ma żadnych efektów karnych - potwierdza Piotr Maciej Kaczyński.
4. Prawa osób wezwanych przez komisję. Nie ma obowiązku stawiania się, nie ma karania - a u nas kary i doprowadzenie siłą
Już opisywaliśmy w Konkret24, obywatel wezwany przed komisję powołaną na podstawie "lex Tusk" może... niewiele. Musi się stawić i zeznawać. Za odmowę grozi najpierw 20 tys. zł, potem 50 tys. zł, a nawet przymusowe zatrzymanie przez policję i siłowe doprowadzenie na posiedzenie komisji. Od decyzji o karze nie można się odwołać do żadnego sądu. Można jedynie wnioskować do komisji o zmianę zdania. Zdaniem profesora Macieja Gutowskiego z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, konstytucjonalisty i adwokata, ustawa "lex Tusk" pozbawia obywatela niemal wszelkich możliwości obrony i wyłącza gwarancje procesowe.
CZYTAJ WIĘCEJ W KONKRET24: Obywatel wezwany przed komisję z "lex Tusk". Co może zrobić? Niewiele
Zupełnie inaczej jest w przypadku komisji specjalnej PE. - Komisje specjalne i śledcze Parlamentu Europejskiego są bezzębne. Nie ma na przykład obowiązku stawiania się przed nimi. Nie ma wówczas żadnych reperkusji karnych dla nikogo - wyjaśnia Piotr Maciej Kaczyński z Fundacji Geremka.
5. Okres pracy. Rok z możliwością przedłużenia - a nie bezterminowo
Jak piszemy wyżej, komisje specjalne w PE są powoływane na rok z możliwością przedłużenia mandatu. Tak też jest ze speckomisją ds. obcych ingerencji.
Polska komisja badająca rosyjskie wpływy nie będzie sejmową komisją śledczą. Zostanie powołana na mocy poświęconej jej ustawy - co oznacza, że w przeciwieństwie do sejmowych komisji śledczych, których prace ulegają zakończeniu na koniec danej kadencji Sejmu, termin zakończenia jej pracy nie jest określony.
6. Efekt końcowy. Ustalenia i zalecenia - a nie informacje o decyzjach i zastosowanych karach
Specjalna komisja PE kończy swoje prace sprawozdaniem końcowym zawierającym ustalenia faktyczne i zalecenia. W przyjętym w marcu 2022 roku takim dokumencie wzywała, by UE wprowadziła specjalny system sankcji dla przeciwdziałania zagranicznym ingerencjom i kampaniom dezinformacyjnym prowadzonym przez obce mocarstwa.
Komisja badająca rosyjskie wpływy w Polsce ma co roku publikować raporty z działalności zawierające opisy stwierdzonych przypadków działań; informacje o wydanych decyzjach administracyjnych i zastosowanych w nich środkach zaradczych; wnioski i rekomendacje dla instytucji.
Konkret24
Źródło zdjęcia głównego: Eric Vidal/Parlament Europejski