Za nieprzestrzeganie ograniczeń epidemicznych organy inspekcji sanitarnej nałożyły dotychczas ponad 4 tys. kar administracyjnych na łączną kwotę ponad 23,6 mln zł. Policja za brak maseczek czy innej osłony twarzy wymierzyła ponad 133 tys. mandatów, a do sądu skierowała ponad 26 tys. wniosków o ukaranie.
Opublikowanie ustawy z 28 października 2020 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19 spowodowało, że do Kodeksu wykroczeń wprowadzono przepis o karach nagany i grzywny dla osób, które nie przestrzegają "zakazów, nakazów, ograniczeń lub obowiązków określonych w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi". Zaczął obowiązywać 29 listopada.
Obowiązek zasłaniania ust i nosa w miejscach publicznych wprowadzono w Polsce 16 kwietnia rządowym rozporządzeniem. Od początku przepis budził wątpliwości prawne co do jego legalności – a mimo to policja i służby sanitarne egzekwowały nakaz, nawet po pierwszych wyrokach sądów. Do 23 listopada policja nałożyła ponad 133 tys. mandatów za brak maseczek czy innego rodzaju osłon twarzy.
Biuro Komunikacji Społecznej Komendy Głównej Policji, w odpowiedzi na pytania Konkret24, podało, że od chwili wprowadzenia obowiązku noszenia maseczek do 23 listopada policjanci:
206 000 razy zastosowali pouczenia
nałożyli 133 766 mandatów karnych
skierowali 26 627 wniosków o ukaranie do sądu.
Policja nie dysponuje danymi o łącznej kwocie nałożonych mandatów. Maksymalna wysokość mandatu karnego to 500 zł. Gdyby założyć, że we wszystkich 133 766 przypadkach policjanci stosowali mandat najwyższy, wyszłoby ponad 66 mln zł.
Prawo do wymierzania kar za brak maseczek mają także organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej (wojewódzcy i powiatowi inspektorzy sanitarni). Przepisy ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi pozwalają im na karanie za nieprzestrzeganie następujących ograniczeń epidemicznych:
omijanie nakazu kwarantanny: kara od 5 do 30 tys. zł
zakaz sprzedaż określonych towarów: kara od 10 do 30 tys. zł
zakaz prowadzenia określonej działalności: kara od 10 do 30 tys. zł
nakaz udostępniana lokali: kara od 5 do 10 tys. zł
nakaz noszenia maseczek: kara od 5 do 10 tys. zł.
W sumie, jak poinformował Jan Bondar, rzecznik Głównego Inspektoratu Sanitarnego, inspekcja sanitarna do 23 listopadanałożyła 4376 kar administracyjnych za nieprzestrzeganie ograniczeń epidemicznych na łączną kwotę 23 698 472 zł. Od tych decyzji odwołano się w 1512 przypadkach, 795 kar uchylono.
Bez podstawy prawnej
Od połowy kwietnia prawnicy zwracali uwagę, że obowiązek noszenia maseczek czy innych osłon twarzy, wpisywany do rozporządzeń rządu, nie ma podstawy prawnej. I że nie jest nią art. 46b pkt 4 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Stanowił on, że w czasie obowiązywania stanu epidemii rząd w rozporządzeniu może nakładać na obywateli określone obowiązki, w tym:
obowiązek poddania się badaniom lekarskim oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych i zabiegów przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie art. 46b pkt 4 ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych
W maju Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar zwracał uwagę na ten problem, a po raz kolejny 13 października w wystąpieniu do premiera Mateusza Morawieckiego. "Obowiązek stosowania innych środków profilaktycznych i zabiegów może być nałożony rozporządzeniem Rady Ministrów wyłącznie na osoby chore i podejrzane o zachorowanie. Tym samym obowiązek zakrywania ust i nosa wprowadzony w rozporządzeniu nie może dotyczyć każdego - niezależnie od oceny jego stanu zdrowia w aspekcie zagrożenia epidemią" – napisał RPO do premiera, apelując o nowelizację ustawy.
Ta nastąpiła 28 października - do ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi wprowadzono: "nakaz zakrywania ust i nosa, w określonych okolicznościach, miejscach i obiektach oraz na określonych obszarach, wraz ze sposobem realizacji tego nakazu".
Sądy kasują mandaty
Według danych policji do sądów trafiło ponad 26 tys. wniosków o ukaranie osób, które nie nosiły maseczek. Ministerstwo sprawiedliwości, pytane o liczbę takich spraw i jakimi wyrokami się one zakończyły, odpowiedziało nam, że nie dysponuje takimi danymi.
Niektóre sprawy, w których sądy uchylały kary za brak maseczek, opisały media. Jak pisał portal Prawo.pl, 3 czerwca sąd w Kościanie odmówił wszczęcia postępowania w sprawie ukaranego mandatem rowerzysty za brak maseczki. W uzasadnieniu do postanowienia sędzia Agnieszka Olszewska stwierdziła, że zarówno zakaz przemieszczania się jak i nakaz noszenia maseczek zostały wprowadzone bezprawnie, z naruszeniem konstytucji. Tak daleko idąca ingerencja w prawa i wolności obywatela może być wprowadzona tylko w drodze ustawy.
Śladem sądu z Wielkopolski poszły inne sądy w kraju. Na przykład sąd w Gliwicach wydał 22 września prawomocny wyrok o uchyleniu 500 zł mandatu, jaki dostał mieszkaniec miasta za brak maseczki. Z kolei sąd w Goleniowie odmówił wszczęcia postępowania w sprawie ukarania mandatem osoby, która przebywała w salonie fryzjerskim bez maseczki. Jak wyjaśnił sędzia, cytowany przez portal Goleniow.naszemiasto.pl, "zachowanie obwinionej nie może być kwalifikowane jako wykroczenie" z art. 54 Kodeksu wykroczeń, na który powoływali się policjanci, nakładając mandat.
Artykuł ten stanowi jedynie, że karze nagany bądź grzywny podlega osoba, "kto wykracza przeciwko wydanym z upoważnienia ustawy przepisom porządkowym o zachowaniu się w miejscach publicznych". Dlatego w ustawie z 28 października wprowadzono do Kodeksu wykroczeń przepis o karach nagany i grzywny dla osób, które nie przestrzegają "zakazów, nakazów, ograniczeń lub obowiązków określonych w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi".
Autor: Piotr Jaźwiński / Źródło: Konkret24; zdjęcie: Grzegorz Michałowski / PAP