Tymczasowe aresztowanie – środek zapobiegawczy czy kara?

konkret kajdanki shutterstock_1338116366.jpgShutterstock

W ostatnich pięciu latach, jak pokazują statystyki, które sprawdził Konkret24, dwukrotnie wzrosła liczba tymczasowo aresztowanych, przebywających w polskich więzieniach; o blisko 70 proc. wzrosła liczba prokuratorskich wniosków do sądów o zastosowanie tymczasowego aresztowania.

Jak podkreślają organizacje zajmujące się przestrzeganiem praw człowieka, tymczasowe aresztowanie bywa stosowane nawet w przypadkach, gdy zebrane w sprawie dowody nie wskazują na konieczność pozbawienia podejrzanego wolności.

10.08.2020 | Margot w areszcie. Uzasadnienia nie ujawniono
10.08.2020 | Margot w areszcie. Uzasadnienia nie ujawnionoMaciej Knapik | Fakty TVN

Stosowanie wyłącznie przez sądy tymczasowego aresztowania obowiązuje w Polsce od 1997 r., od wejścia w życie konstytucji. W art. 41 u. 3 zapisano:

Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami. art. 41 u. 3 Konstytucji RP

"Zły znak dla wolności słowa"

Dyskusję o zasadności stosowania przez sądy tymczasowego aresztowania wzbudziła obecnie sprawa aresztowanej na dwa miesiące aktywistki LGBT Margot. Jak poinformowała prokuratura, sąd zastosował areszt wobec Margot ze względu na obawę ucieczki oraz obawę, że podejmie ona próby bezprawnego wpływu na postępowanie prokuratorskie.

Zanim prokruatura przekazała te informacje, wypuszczenia Margot z aresztu zażądała m.in. komisarz Rady Europy ds. Praw Człowieka Dunja Mijatović.

Komentując jej żądanie minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro napisał na Twitterze: "Gdyby Panią przemocą wyrzucił ktoś z samochodu, pobił a w samochodzie koła przebił nożem, uzna Pani, że aresztowanie sprawcy przez sąd to zamach na wolność? Niech się Pani wstydzi swojego apelu w obronie agresora i przeprosi bezbronnego człowieka, pobitego przez aktywistę LGBT!"

Do jego słów odnieśli się prawnicy z kancelarii adwokackiej WZL. "Panie Ministrze, gdy ludzie nieznający się na prawie mylą tymczasowe aresztowanie z karą i nie znają podstaw stosowania TA, to jest to zrozumiałe. Natomiast jeśli robi to Minister Sprawiedliwości, który powinien (choć trochę) znać się na prawie, to jest to już wysoce niepokojące "– napisano na twitterowym koncie kancelarii.

W podobny sposób wpis ministra Ziobry skomentował jeden z użytkowników serwisu, Mateusz Kalinowski: "Dokładnie, tymczasowe aresztowanie nie powinno być karą samą w sobie, to tylko środek zapobiegawczy. Nikt chyba nie twierdzi że nie powinno być żadnej kary za takie przestępstwo, ale to nie znaczy że od razu aresztowanie".

Z kolei znany ekonomista Robert Gwiazdowski, w dyskusji o tym, co trzeba zrobić, by tymczasowe aresztowanie nie było nadużywane, zaproponował: "Tymczasowe aresztowanie likwidujemy, wprowadzamy dozór policyjny, obrączkę elektroniczną i areszt domowy. Areszt tymczasowy od dawna nie służy do prowadzenia postępowania tylko do szykanowania zatrzymanych".

Najpierw spadek, teraz wzrost

Słowa Roberta Gwiazdowskiego współbrzmią z konkluzjami dwóch raportów na temat tymczasowego aresztowania, jakie opublikowano pod koniec 2019 r. – Fundacji Court Watch Polska i Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

Oba raporty przytaczają statystyki stosowania tymczasowego aresztowania, oparte na danych Służby Więziennej i Prokuratury Krajowej. Wynika z nich, że w ostatnich ośmiu latach liczba prokuratorskich wniosków, kierowanych do sądów o zastosowanie tymczasowego aresztowania w czasie postępowania przygotowawczego malała do 2015 r. W 2010 r. takich wniosków było ponad 25,6 tys. , w 2015 – nieco ponad 13,6 tys.; również malała liczba zaakceptowanych przez sądy wniosków – odpowiednio 23 tys. do 12,5 tys.

Wnioski o tymczasowe aresztowanie w latach 2010-2018

Od 2015 r., po zmianie rządów, następuje systematyczny wzrost liczby składanych wniosków o tymczasowe aresztowanie (i liczba wniosków zaakceptowanych) z 13,6 tys. do 19,6 tys. Największą liczbę wniosków o zastosowanie izolacyjnego środka zapobiegawczego rejestrują sądy rejonowe w apelacji: warszawskiej, gdańskiej, poznańskiej, lubelskiej, łódzkiej, katowickiej i wrocławskiej.

Nie ulega za to specjalnym wahnięciom wskaźnik skuteczności prokuratorskich wniosków – czyli odsetek wniosków o areszt, zaakceptowanych przez sądy. Od 2010 r. oscyluje on wokół 90 proc.

To oznacza, zdaniem autorów obu raportów, że rośnie liczba tymczasowo aresztowanych, przebywających w polskich więzieniach. Według danych na czerwiec 2020 r. było ich ponad 8,9 tys., stanowili oni prawie 13 proc. ogółu osadzonych. W 2000 r. tymczasowo aresztowanych było ponad 22 tys., dziesięć lat później – 8,3 tys., w 2015 natomiast – 4,1 tys.

Tymczasowo aresztowani w latach 2000-2020

W przeciągu pięciu ostatnich lat liczba tymczasowo aresztowanych wzrosła więc dwukrotnie.

Jednym z największych problemów obserwowanych przez obrońców praw człowieka jest długość stosowania tymczasowego aresztu. Przewlekłość to również zarzut, który jest jednym z najczęściej podnoszonych w skargach trafiających z Polski do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

W 2015 r. tymczasowo aresztowanych przez okres do roku było 1 593, w 2018 r. – 3 965; od roku do dwóch lat – odpowiednio 39 i 161.

Decydują wytyczne Prokuratora Generalnego

Przytoczone dane oznaczają znaczną zmianę od 2015 r. w podejściu prokuratorów do tymczasowego aresztowania. Eksperci wskazują, że składane są wnioski o tymczasowy areszt w sprawach, w których wcześniej składane nie były.

O ile prokuratorzy działają na podstawie wytycznych Prokuratora Generalnego, sędziów one nie obowiązują. Ale, jak stwierdzają autorzy raportu FCWP, chociaż "formalnie to sądy odpowiadają za stosowanie tymczasowego aresztowania, faktycznie o liczbie osadzonych decydują wytyczne Prokuratora Generalnego i ocena śledczych, w jakich przypadkach wnioskować o zastosowanie środków izolacyjnych, a w jakich nie".

"Nie" dla aresztowań na Krakowskim Przedmieściu. Manifestacje w kilku polskich miastach
"Nie" dla aresztowań na Krakowskim Przedmieściu. Manifestacje w kilku polskich miastachKatarzyna Czupryńska-Chabros | Fakty po południu

Dla sędziów "sam wniosek prokuratora o zastosowanie tymczasowego aresztowania generuje domniemanie konieczności zastosowania tego środka zapobiegawczego, a sędziowie rozpatrując wnioski o tymczasowym aresztowaniu generalnie zawierzają ocenom prokuratorów" - czytamy w raporcie Court Watch Polska.

Na inne kwestie wskazują prawnicy z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Ich zdaniem, w postanowieniach o tymczasowym aresztowaniu zwraca uwagę: długotrwałość jego stosowania; brak indywidualizacji przesłanek w postanowieniach o zastosowaniu i przedłużaniu stosowania ww. środka; niebranie pod uwagę środków nieizolacyjnych; powtarzalność argumentacji w postanowieniach o przedłużeniu stosowania środka izolacyjnego; uzasadnianie całego okresu trwania tymczasowego aresztowania głównie surowością grożącej kary lub charakterem zarzucanego czynu.

Dozór albo e-kajdanki i zmiana klimatu

Dlatego obie organizacje rekomendują m.in. częstsze stosowanie tzw. środków nieizolacyjnych. Statystyki pokazują, że dozór policyjny, stosowany na etapie postępowania przygotowawczego był środkiem znacznie częściej stosowanym do 2015 r. niż po tym okresie. W latach 2010-2014 takich decyzji było ok. 30 tys. rocznie, w 2015 i 2016 r. nieco ponad 25 tys.. Ostatnie lata pokazują nieznaczny wzrost stosowania przez sądy dozoru policyjnego – w 2018 r. było to ponad 28 tys. postanowień.

Liczba zastosowanych dozorów policyjnych w latach 201-2018

Jeśli zaś chodzi o e-kajdanki, czyli o system elektronicznego dozoru, to prawnicy proponują częstsze jego stosowanie, gdyż jest mniej kosztowny dla społeczeństwa i oskarżonego, któremu pozwala na funkcjonowanie w rodzinie i pracy, a jednocześnie utrudnia ucieczkę lub ukrywanie się, jak również bezprawne wpływanie na śledztwo.

System dozoru elektronicznego mógłby także służyć zwiększeniu bezpieczeństwa osób pokrzywdzonych, z którymi oskarżony zamieszkiwał, w przypadku, gdy odstąpiono od stosowania tymczasowego aresztowania pod warunkiem opuszczenia przez niego lokalu. Policja mogłaby być zaalarmowana o złamaniu zakazu zbliżania się do pokrzywdzonych już w chwili zbliżania się przez oskarżonego do miejsca zamieszkania, pracy czy nauki pokrzywdzonych.

"Stał się niewygodny dla swojej ekipy". Opozycja komentuje aresztowanie "agenta Tomka"
"Stał się niewygodny dla swojej ekipy". Opozycja komentuje aresztowanie "agenta Tomka"Aneta Regulska | Fakty po południu

W konkluzjach reportu HFPC napisano, że oprócz niezbędnych zmian legislacyjnych, konieczna jest także zmiana klimatu w polityce karnej i pozbawienie "władzy politycznej instrumentów pozwalających na wpływanie na konkretne rozstrzygnięcia".

Autor: Piotr Jaźwiński / Źródło: Konkret24

Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock

Pozostałe wiadomości

"Pobór wraca?", "od piątku wraca obowiązkowa służba wojskowa", "rządzący mają dla nas niespodziankę" - alarmują internauci od kilku dni. Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej dotyczące obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej wykorzystano do rozpowszechniania fałszywych informacji i wprowadzających w błąd komentarzy. Wyjaśniamy, o co w nim chodzi.

"Po cichu, w Wielki Piątek" przywracają obowiązkową służbę wojskową? To fejk

"Po cichu, w Wielki Piątek" przywracają obowiązkową służbę wojskową? To fejk

Źródło:
Konkret24

Zdaniem Przemysława Czarnka winą opozycji z czasów rządów Zjednoczonej Prawicy jest, że środki unijne w ramach Krajowego Planu Odbudowy zostały odblokowane tak późno. I dlatego - jego zdaniem - 60 procent z nich zostało już utracone. Obie tezy posła PiS są fałszywe.

Czarnek: "60 procent z KPO już straciliście". Nieprawda

Czarnek: "60 procent z KPO już straciliście". Nieprawda

Źródło:
Konkret24

Dokument pokazujący, że w procesie rekrutacji premiowane są kobiety i - tak samo - osoby z niepełnosprawnością w stopniu znacznym, wywołał dyskusję internautów na temat dyskryminacji. Część jednak nie wierzyła, że pismo jest autentyczne. Jak sprawdziliśmy, chodzi o projekt sprzed kilku lat. Wyjaśniamy, gdzie i kogo rekrutowano.

Pięć punktów więcej dla kobiet i osób z niepełnosprawnościami. Kogo rekrutowano?

Pięć punktów więcej dla kobiet i osób z niepełnosprawnościami. Kogo rekrutowano?

Źródło:
Konkret24

Wybory do Sejmu i Senatu w 2023 roku były najdroższe ze wszystkich wyborów powszechnych od 2005 roku i dwa razy droższe niż wybory cztery lata wcześniej. Referendum, które wtedy równocześnie przeprowadzono, było kilka razy droższe, niż zapowiadali politycy Zjednoczonej Prawicy.

Najdroższe wybory od lat. W tym 11 milionów złotych na referendum

Najdroższe wybory od lat. W tym 11 milionów złotych na referendum

Źródło:
Konkret24

Bus z rzekomo ukraińskimi numerami rejestracyjnymi, deepfake z ukraińskim politykiem, rzekome portrety zamachowców - po zamachu na centrum handlowe pod Moskwą w sieci szybko publikowano fake newsy i zmanipulowane materiały. Wiele z nich rozsyłały konta regularnie kolportujące rosyjską dezinformację.

Atak terrorystyczny w Moskwie: jak działa prorosyjska dezinformacja

Atak terrorystyczny w Moskwie: jak działa prorosyjska dezinformacja

Źródło:
Konkret24

Posłanka Polski 2050 Szymona Hołowni Aleksandra Leo wątpi w to, że ustawa liberalizująca prawo kobiet do legalnej aborcji zostanie szybko uchwalona. Bo - jej zdaniem - od 1993 roku żaden z projektów nie przeszedł w Sejmie do drugiego czytania, czyli szybko był odrzucany. Nie ona jedna tak sądzi. Sprawdziliśmy: nie jest to prawdą.

Wszystkie projekty ustaw o aborcji były "wyrzucane do kosza w pierwszym czytaniu"? Sprawdzamy

Wszystkie projekty ustaw o aborcji były "wyrzucane do kosza w pierwszym czytaniu"? Sprawdzamy

Źródło:
Konkret24

Ma 33 lata i zdążył już zrobić imponującą karierę w polityce. Był wiceministrem sprawiedliwości i pełnomocnikiem ministra odpowiedzialnym za Fundusz Sprawiedliwości, wcześniej był też ministrem środowiska. Teraz w prokuraturze, z polecenia prokuratora generalnego Adama Bodnara, działa zespół badający nieprawidłowości wokół funduszu. 26 marca dokonano w tej sprawie pierwszych zatrzymań, a agenci ABW przeszukali dom Wosia.

Michał Woś i Fundusz Sprawiedliwości. Kim jest poseł Suwerennej Polski

Michał Woś i Fundusz Sprawiedliwości. Kim jest poseł Suwerennej Polski

Źródło:
Konkret24, TVN24.pl, PAP

Zaufany współpracownik Zbigniewa Ziobry, w Ministerstwie Sprawiedliwości najpierw jego asystent, później zastępca. Tam nadzorował Fundusz Sprawiedliwości. Marcin Romanowski to jedna z czterech osób, której nazwisko pojawiło się dziś w sprawie prokuratorskiego przeszukania skupionego wokół funduszu. Co wiemy o polityku Suwerennej Polski?

To on nadzorował Fundusz Sprawiedliwości. Co wiemy o Marcinie Romanowskim

To on nadzorował Fundusz Sprawiedliwości. Co wiemy o Marcinie Romanowskim

Źródło:
Konkret24

Polityka klimatyczna Unii Europejskiej i Europejski Zielony Ład znalazły się na celowniku twórców antyunijnej dezinformacji. Straszą Polaków, że nie będzie można naprawiać własnych aut, uprawiać własnych warzyw, a rolnik zapłaci za emisję gazów przez krowę i świnię. Tego typu manipulacje rozpowszechniają również niektórzy polscy politycy. Prezentujemy top 10 fake newsów o Zielonym Ładzie i polityce klimatycznej UE.

Zakażą własnych ogródków i pomp ciepła, a nakażą fotowoltaikę? Unia, klimat i fake newsy

Zakażą własnych ogródków i pomp ciepła, a nakażą fotowoltaikę? Unia, klimat i fake newsy

Źródło:
Konkret24

Prezes PiS Jarosław Kaczyński powtarza tezę, że "wprowadzenie euro (...) oznacza gwałtowny wzrost cen". Ponownie podaje przykład Chorwacji, która wspólną walutę ma od ponad roku. Ale analizy ekonomiczne pokazują, że to nieprawda, a obecnie Chorwacja ma najniższą inflację od listopada 2021.

Kaczyński: przyjęcie euro to gwałtowny wzrost cen, jak w Chorwacji. Dane nie potwierdzają

Kaczyński: przyjęcie euro to gwałtowny wzrost cen, jak w Chorwacji. Dane nie potwierdzają

Źródło:
Konkret24

Alarmujące posty o tym, że strategiczne zapasy gazu ziemnego "są wyprzedawane i nieuzupełniane", wzbudzają niepokój internautów i rodzą ich pytania o bezpieczeństwo Polski. Ten pełen emocji przekaz jest manipulacją. To, że magazyny są napełnione obecnie w połowie, nie powinno niepokoić. Wyjaśniamy.

"Tusk wyprzedaje zapasy gazu"? To manipulacyjny przekaz

"Tusk wyprzedaje zapasy gazu"? To manipulacyjny przekaz

Źródło:
Konkret24

"Nie będzie takich zmian", "tego podatku nie będzie" - twierdzą politycy Polski 2050, odżegnując się od planów wprowadzenia podatku od posiadania samochodów spalinowych. Mówią, jakby to już było pewne. Jednak taki podatek wciąż jest wpisany w polskim Krajowym Planie Odbudowy. A decyzję o zmianie musi podjąć Komisja Europejska.

"Tego podatku nie będzie"? Hołownia oświadcza, ale nie on decyduje

"Tego podatku nie będzie"? Hołownia oświadcza, ale nie on decyduje

Źródło:
Konkret24

"Uszy zatkaj!" - krzyczy mężczyzna, gdy na horyzoncie nad rolnikami blokującymi drogę pojawia się wojskowy samolot. Nagranie tej sceny ma setki wyświetleń w mediach społecznościowych. Także rosyjskojęzycznych. Jedni internauci pytają, o co chodziło - inni piszą, że "polski pilot dziękował protestującym rolnikom za walkę w obronie kraju". Sprawdziliśmy, gdzie i co się wydarzyło.

Wojsko "postraszyło" rolników? To "lot treningowy na wysokości lotu koszącego"

Wojsko "postraszyło" rolników? To "lot treningowy na wysokości lotu koszącego"

Źródło:
Konkret24

W Kanadzie rzekomo ma grozić kara dożywocia za "własne zdanie, które jest sprzeczne z rządową narracją" - przekonuje jeden z internautów. Proponowane zmiany w prawie dotyczą jednak czego innego. Wyjaśniamy.

Dożywocie za "własne zdanie, sprzeczne z rządową narracją"? O co chodzi z prawem w Kanadzie

Dożywocie za "własne zdanie, sprzeczne z rządową narracją"? O co chodzi z prawem w Kanadzie

Źródło:
Konkret24

Były minister obrony Mariusz Błaszczak próbował odrzucić zarzuty o zaniedbania w uzyskaniu unijnego wsparcia dla polskich zakładów zbrojeniowych i porównał kwotę dofinansowania dla tych firm z pakietem unijnej pomocy dla Egiptu. To manipulacja, polegająca na zestawianiu rzeczy nieporównywalnych.

Tylko pół miliarda euro na amunicję, aż siedem miliardów dla Egiptu? Manipulacje Mariusza Błaszczaka

Tylko pół miliarda euro na amunicję, aż siedem miliardów dla Egiptu? Manipulacje Mariusza Błaszczaka

Źródło:
Konkret24

Widowiskowe nagranie przedstawiające dużą miejską arterię zablokowaną przez ciągniki zdobywa popularność w mediach społecznościowych - jest opisywane jako rzekomo nakręcone 20 marca w Polsce. Ale opisy i komentarze internautów do tego filmu wprowadzają w błąd.

Strajk rolników w środę? Nie w środę, nie w Polsce

Strajk rolników w środę? Nie w środę, nie w Polsce

Źródło:
Konkret24

Dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej budynków, którą niedawno przegłosował Parlament Europejski, stała się źródłem przekłamań i fałszywych tez rozpowszechnianych w sieci. Jedna z nich dotyczy obowiązku montowania paneli fotowoltaicznych na "wszystkich budynkach".

"Obowiązkowa fotowoltaika"? Nie na każdym domu. Wyjaśniamy

"Obowiązkowa fotowoltaika"? Nie na każdym domu. Wyjaśniamy

Źródło:
Konkret24

Politycy obecnej opozycji zarzucają rządowi nieudolność, ponieważ z ponad pół miliarda euro unijnych funduszy na produkcję amunicji dofinansowanie dostała tylko jedna polska firma i jedynie na 2,1 miliona euro. Lecz przedstawiciele rządu Donalda Tuska wskazują, że to poprzednicy są winni, bo nie przypilnowali składania wniosków. Porządkujemy fakty w tej sprawie.

Afera o pieniądze na amunicję. Kalendarium wydarzeń 

Afera o pieniądze na amunicję. Kalendarium wydarzeń 

Źródło:
Konkret24

W ramach Europejskiego Zielonego Ładu "zakazana ma być hodowla żywności na własne potrzeby" - głosi artykuł, w który uwierzyło wielu internautów. Komisja Europejska zaprzecza tym twierdzeniom. Wprowadzający w błąd przekaz promowali m.in. posłowie Konfederacji. Sprawdziliśmy, jak szeroko rozprzestrzeniał się w sieci.

Zielony Ład zakaże uprawy własnych warzyw i owoców? KE: "całkowicie bezpodstawne" twierdzenie

Zielony Ład zakaże uprawy własnych warzyw i owoców? KE: "całkowicie bezpodstawne" twierdzenie

Źródło:
Konkret24

Hodowanie nawet jednej kury w przydomowym kurniku jest równoznaczne z prowadzeniem zakładu drobiu i wymaga rejestracji pod groźbą wysokiej kary finansowej - napisał w serwisie X znany przedsiębiorca. Sprawdziliśmy, czy ma rację.

200 tys. zł kary za brak rejestracji kury w przydomowej hodowli? To nieprawda

200 tys. zł kary za brak rejestracji kury w przydomowej hodowli? To nieprawda

Źródło:
Konkret24

Komenda Stołeczna Policji zaprzeczyła informacjom przekazywanym przez byłego policyjnego negocjatora, który pisał o żądaniu ujawnienia tożsamości 28 policjantów. Wśród funkcjonariuszy rzekomo ma być ojciec dziecka policyjnej praktykantki.

Doniesienia o 28 funkcjonariuszach i praktykantce w ciąży. Komenda Stołeczna Policji dementuje

Doniesienia o 28 funkcjonariuszach i praktykantce w ciąży. Komenda Stołeczna Policji dementuje

Źródło:
Konkret24

Politycy Konfederacji straszą Polaków, że obecny rząd i Unia Europejska planują "wycofać gotówkę" czy "zakazać płacenia gotówką". Nie jest to nowa narracja w politycznym dyskursie - i nie jest prawdziwa.

Konfederacja: "nadchodzi zakaz płacenia gotówką". Nie nadchodzi

Konfederacja: "nadchodzi zakaz płacenia gotówką". Nie nadchodzi

Źródło:
Konkret24

"Prowokacja w biały dzień", "przygotowywane były kupki kostki brukowej" - w ten sposób politycy PiS i Kukiz'15 tłumaczą, jak doszło do walk protestujących rolników z policją w Warszawie. Zdaniem opozycji kostkę brukową luzem przygotowano celowo, by "rzucać nią w protestujących". Sprawdziliśmy nagrania z kamer, zapisy z monitoringu, relacje reporterskie - nie znaleźliśmy potwierdza tej tezy.

Czarnek o protestach: przygotowano "kupki kostki brukowej, żeby ktoś rzucał". Brak potwierdzenia

Czarnek o protestach: przygotowano "kupki kostki brukowej, żeby ktoś rzucał". Brak potwierdzenia

Źródło:
Konkret24