Demontaż wymiaru sprawiedliwości w Polsce. "Kamienie milowe"

Demontaż wymiaru sprawiedliwości w Polsce za rządów Zjednoczonej Prawicy Tomasz Gzell/PAP

Likwidacja Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego może pomóc w odblokowaniu unijnych funduszy dla Polski, ale nie rozwiąże naszego problemu praworządności. Oto jak za rządów Zjednoczonej Prawicy rozmontowano system wymiaru sprawiedliwości, co doprowadziło do drastycznego osłabienia jednego z filarów państwa demokratycznego.

Senat przyjął w środę, 1 czerwca - z poprawkami - nowelizację ustawy o Sądzie Najwyższym. Opowiedział się za: całkowitą likwidacją Izby Dyscyplinarnej w Sądzie Najwyższym; uznaniem jej dotychczasowych orzeczeń za nieistniejące; zaprzestaniem orzekania przez osoby zasiadające w tej izbie bez prawa skorzystania z przysługującego sędziom stanu spoczynku; umożliwieniem orzekania w sędziowskich sprawach dyscyplinarnych tylko tzw. starym sędziom (wprowadził kryterium co najmniej siedmioletniego stażu).

To tylko niektóre poprawki Senatu do uchwalonej przez Sejm 26 maja, na wniosek prezydenta, nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym. Zmiany w przepisach dotyczących Sądu Najwyższego to efekt oczekiwań Komisji Europejskiej powołującej się na dotyczące polskiego SN orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Likwidacja Izby Dyscyplinarnej to jeden z warunków stawianych Polsce przez KE i nazwanych przez komisję "kamieniami milowymi" na drodze do odblokowania pieniędzy dla Polski na realizację Krajowego Planu Odbudowy, który ma pomóc gospodarce po pandemii COVID-19. Ostateczny kształt Sądowi Najwyższemu nada Sejm, do którego trafi ustawa z poprawkami Senatu. W sumie jest ich 29.

Spór o praworządność. Jak rozmontowywano wymiar sprawiedliwości w Polsce
Spór o praworządność. Jak rozmontowywano wymiar sprawiedliwości w Polscetvn24

Sama likwidacja Izby Dyscyplinarnej nie rozwiąże jednak problemu praworządności w Polsce. W tej sprawie jesteśmy pod lupą KE od kilku lat – od kiedy rząd Zjednoczonej Prawicy zaczął przeprowadzać reformę sądownictwa. KE zwracała uwagę, że "sądy w Polsce zostają podporządkowane kontroli politycznej rządzącej większości, a brak niezależności sądów rodzi poważne wątpliwości, czy prawo UE jest skutecznie stosowane". Już 20 grudnia 2017 roku Komisja Europejska w wydanych rekomendacjach przed wszczęciem procedury ochrony praworządności w trybie art. 7 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej napisała: "istnieje wyraźne ryzyko poważnego naruszenia zasady praworządności w Polsce".

Przedstawiamy główne problemy dotyczące demontażu wymiaru sprawiedliwości w Polsce, na które zwracają uwagę Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejski Trybunał Praw Człowieka (to sąd nie UE, tylko Rady Europy, stojący na straży praw człowieka i praw obywatelskich; Polska zobowiązała się przestrzegać jego wyroków), Rada Europy.

Trybunał Konstytucyjny i sędziowie dublerzy

Problem. Chodzi o trzech sędziów, którzy są nieuprawnieni do rozpoznawania spraw w Trybunale Konstytucyjnym: Mariusza Muszyńskiego, Justyna Piskorskiego i Jarosława Wyrembaka.

Tu krótkie wyjaśnienie, skąd się oni wzięli w TK. 8 października 2015 roku (czyli jeszcze przed rządami PiS) Sejm wybrał na sędziów TK: Romana Hausera, Krzysztofa Ślebzaka, Andrzeja Jakubeckiego, Bronisława Sitka i Andrzeja Sokalę. Ten wybór kwestionowali politycy PiS, a prezydent Andrzej Duda nie przyjął od wybranych sędziów ślubowania. W kolejnej, VIII kadencji Sejmu (pierwszej za rządów Zjednoczonej Prawicy), większość sejmowa PiS zmieniła ustawę o Trybunale Konstytucyjnym i uchwaliła nieważność wyboru pięciu sędziów TK przez poprzedni Sejm.

Następnie Sejm VIII kadencji wybrał trzy inne osoby na stanowiska sędziów w TK (te wcześniej już obsadzone przez Sejm poprzedniej kadencji) - a prezydent je zaprzysiągł. Byli to: Henryk Cioch, Lech Morawski i Mariusz Muszyński. Cioch i Morawski zmarli w 2017 roku, na ich miejsca Sejm wybrał Jarosława Wyrembaka i Justyna Piskorskiego. O tych trzech sędziach mówi się właśnie "dublerzy".

"Trzeba powiedzieć bardzo otwarcie: stała się rzecz niebywała"
"Trzeba powiedzieć bardzo otwarcie: stała się rzecz niebywała"tvn24

Ranga problemu. Dwa prawomocne wyroki pokazują, że doszło do naruszenia prawa. Trybunał Konstytucyjny, jeszcze za prezesury Andrzeja Rzeplińskiego (3.12.2015) orzekł, że przepis na podstawie którego wybrano trzech sędziów w VIII kadencji - a od których prezydent do dziś nie odebrał ślubowania (Hauser, Ślebziak, Jakubecki) - był zgodny z Konstytucją RP. Czyli osoby wybrane na ich miejsca nie powinny zasiadać w TK.

Poza tym Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł (7.05.2021), że zasiadanie dublera zamiast sędziego w składzie orzekającym polskiego TK (chodziło o Muszyńskiego) narusza prawo obywatela do sądu i rzetelnego procesu. Wyrok ETPCz uprawomocnił się w sierpniu 2021 roku.

Komisja Europejska, publikując zalecenia dla polskich władz przed wszczęciem procedury ochrony praworządności, wezwała m.in. do "przywrócenia niezależności i legitymacji Trybunału Konstytucyjnego przez zapewnienie, aby Prezes i Wiceprezes byli wybierani zgodnie z prawem oraz aby wyroki Trybunału były publikowane i w całości wykonywane". Wyrok orzekający o zgodności z konstytucją powołania sędziów Hausera, Ślebziaka i Jakubeckiego nigdy nie został wykonany. Sędziowie ci nie zostali zaprzysiężeni do orzekania.

Odwoływanie i powoływanie sędziów arbitralnie

Problem. Uchwalona 12 lipca 2017 roku, a podpisana przez prezydenta 25 lipca ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw zakładała, że przez pół roku od wejścia w życie ustawy minister sprawiedliwości jednoosobowo i bez uzasadnienia może odwoływać prezesów sądów. Jednocześnie ustawa pozwoliła ministrowi powoływać prezesów bez uzyskania opinii zgromadzeń ogólnych sądów.

Na mocy tych przepisów doszło do tzw. faksowego tsunami. Minister Zbigniew Ziobro przez pół roku odwołał 130 prezesów i wiceprezesów sądów (dane Stowarzyszenia Sędziów Polskich "Iustitia"). Decyzje personalne przychodziły do sądów głównie faksem (choć zdarzały się doręczenia mailem i kurierem). I choć ustawa nie wymagała uzasadnień decyzji personalnych w tym przejściowym okresie, resort w komunikatach, a także sam minister na konferencjach prasowych powoływali się na ranking efektywności pracy sądów. Po bliższym zbadaniu okazało się, że taki ranking nie istnieje, a minister posługiwał się pojedynczymi, wygodnymi dla siebie, wskaźnikami. Sprawę opisał portal TVN24.pl w artykule "Ranking – widmo".

Ranga problemu. To rozwiązanie jest sprzeczne z zasadami demokratycznego państwa prawnego – twierdzą środowiska i instytucje prawnicze niezależne od władzy. Prawo do jednoosobowych i arbitralnych zmian na stanowiskach prezesów sądów przez ministra sprawiedliwości zostało uznane za godzące w niezależność sądów i zasadę trójpodziału władz przez:

zgromadzenia sędziowskie okręgów i apelacji

Rzecznika Praw Obywatelskich

pierwszą prezes Sądu Najwyższego

ówczesną Krajową Radę Sądownictwa

Naczelną Radę Adwokacką

Krajową Izbę Radców Prawnych

Instytut Nauk Prawnych PAN

Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich.

Komisja Europejska, rekomendując wszczęcie procedury ochrony praworządności w trybie art. 7 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej, wezwała polskie władze m.in. do "zmiany lub wycofania ustawy o ustroju sądów powszechnych, w szczególności wyeliminowania nowych uregulowań dotyczących (…) odwoływania prezesów sądów".

Krajowa Rada Sądownictwa, czyli neo-KRS

Problem. Chodzi o uchwaloną 8 grudnia 2017 roku ustawę o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, która zerwała z obowiązującą od 1989 roku zasadą, według której 15 sędziów do KRS wybierają zgromadzenia sędziowskie. Według nowych przepisów wybiera ich Sejm. Środowisko prawnicze - poza osobami i instytucjami popierającymi władze - uważa, że jest to naruszenie konstytucyjnej zasady odrębności wymiaru sprawiedliwości. Intencją autorów Konstytucji RP było, aby sędziowie byli powoływani do KRS niezależnie od władzy politycznej. Stwierdzenia, że to sędziowie mają wybierać swoich przedstawicieli do KRS, w konstytucji nie ma. Lecz zgromadzenia sędziowskie wybierały sędziów do KRS przez ponad 25 lat.

Z drugiej strony Konstytucja RP w innym przepisie stanowi, że 15 członków KRS ma być wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych. Ani neo-KRS pierwszej kadencji, ani obecna neo-KRS nie spełniają tego warunku.

"Mamy tutaj grzech pierworodny". Sędzia Zawistowski o działaniach nowej KRS
"Mamy tutaj grzech pierworodny". Sędzia Zawistowski o działaniach nowej KRStvn24

Ranga problemu. Doszło do naruszenia prawa. Chociaż część wyroków w tej sprawie jest jednoznaczna, a inne już nie. Wyrok jednoznaczny zapadł np. w sprawie Dariusz Gliński przeciwko RP przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Trybunał uznał, że zasiadanie w Sądzie Najwyższym osób powołanych przez neo-KRS nie gwarantuje prawa do bezstronnego sądu. ETPCz zawarł też w wyroku uwagę, że "dalsze funkcjonowanie KRS w kształcie nadanym jej ustawą zmieniającą z 2017 r. oraz jej zaangażowanie w procedurę nominacji sędziowskich utrwala dysfunkcję systemową stwierdzoną powyżej przez Trybunał i może w przyszłości skutkować potencjalnie wielokrotnym naruszeniem prawa do niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą, prowadząc tym samym do dalszego pogłębienia kryzysu rządów prawa w Polsce".

Przykładami wyroków salomonowych są odpowiedzi TSUE na pytania polskich sędziów - TSUE podziela w nich obawy sędziów o niezależność KRS i prawidłowość nominacji sędziów od 2018 roku, lecz każdą sprawę każe badać indywidualnie przed polskimi sądami. Bo według niektórych orzeczeń TSUE fakt niekonstytucyjnego powołania neo-KRS nie zawsze automatycznie oznacza, że sędziowie z nadania neo-KRS nie gwarantują niezależności.

Skutki. 28 października 2021 roku nowa polska Krajowa Rada Sądownictwa została wykluczona z Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa. Powód: neo-KRS nie gwarantuje niezależności od władzy wykonawczej i ustawodawczej. Komisja Europejska, rekomendując wszczęcie procedury ochrony praworządności w trybie art. 7 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej, wezwała polskie władze m.in. do "zmiany ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, tak aby nie przerywano kadencji sędziów-członków Rady oraz zapewniono, aby nowy system gwarantował wybór sędziów-członków przez przedstawicieli środowiska sędziowskiego".

Sąd Najwyższy. Ograniczanie niezależności

Problem. Zmiany wprowadzane przez PiS i koalicjantów w Sądzie Najwyższym to ciąg projektów, usiłowań, skutków istniejących do dziś oraz skutków, z których władza się już wycofała. Celem forsowanych zmian był wpływ władz politycznych na Sąd Najwyższy, który może naruszać zasadę trójpodziału władz.

Ten nadmierny wpływ stwierdził nawet prezydent Andrzej Duda, gdy - wetując pierwszą wersję ustawy z 20 lipca 2017 roku - powołał się na opinię Zofii Romaszewskiej: "Panie prezydencie, ja żyłam w państwie, w którym prokurator generalny właściwie mógł wszystko i nie chciałabym do tego państwa wracać". Było to podsumowanie potęgi wpływów prokuratora generalnego na Sąd Najwyższy, jakie zapisano w pierwszej wersji ustawy. Ponadto przerywała ona, gwarantowaną Konstytucją RP, sześcioletnią kadencję pierwszej prezes.

Zmiany w Sądzie Najwyższym wprowadzane przez PiS można podzielić na takie, które wprowadzono, ale potem się wycofano – oraz na te, które wciąż obowiązują. Podajemy przykładowe.

1) Zmiany wycofane: przejście sędziów w stan spoczynku.

Druga wersja ustawy o Sądzie Najwyższym – z 8 grudnia 2017 roku przenosiła w stan spoczynku wszystkich sędziów powyżej 65. roku życia. Przepis ten dotyczył pierwszej prezes Sądu Najwyższego Małgorzaty Gersdorf, która w 2017 roku kończyła 65 lat, ale miała gwarantowaną konstytucją sześcioletnią kadencję do 2020 roku. Prezydent wysyłał ją na emeryturę, lecz sędziowie SN tego nie uznawali. Powstał spór o to, kto jest pierwszym prezesem.

2 lipca 2018 roku Komisja Europejska wszczęła procedurę ochrony niezależności Sądu Najwyższego w Polsce. Zdaniem KE regulacje przyznające ministrowi sprawiedliwości prawo decydowania o tym, czy sędzia będzie miał przedłużoną możliwość orzekania, naruszały gwarancje niezawisłości sędziowskiej. Polskie władze zmieniły przepisy, lecz KE podtrzymała zarzuty – w listopadzie 2019 roku TSUE orzekł, że polskie przepisy dotyczące wieku przejścia w stan spoczynku sędziów i prokuratorów są niezgodne z prawem Unii. Tym wyrokiem TSUE potwierdził więc, że tak sędziów usuwać nie można, bo są nieusuwalni. Po orzeczeniu TSUE Zjednoczona Prawica w pośpiechu wielokrotnie nowelizowała ustawę o SN, żeby była zgodna z orzeczeniem TSUE i nie skracała okresu orzekania sędziom Sądu Najwyższego starszym niż 65 lat.

2) Zmiany, które nadal obowiązują: nowe izby Sądu Najwyższego.

Ustawa o Sądzie Najwyższym z 8 grudnia 2017 roku powołała do życia Izbę Dyscyplinarną oraz Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Status sędziów w tych izbach jest niezmiennie kwestionowany, bo wskazała ich neo-KRS. ETPCz we wspomnianym wyżej wyroku Gliński vs. Polska stwierdził, że orzekanie przez nominatów neo-KRS w Sądzie Najwyższym narusza prawo obywatela do sądu. Przy czym należy dodać, że sprawa Glińskiego odbywała się w Izbie Cywilnej, lecz orzeczenie dotyczyło osoby rekomendowanej na sędziego przez neo-KRS.

O politycznej woli dokonania jak najszybszych zmian składu Sądu Najwyższego świadczy pośpiech, w jakim neo-KRS wskazywała kandydatów na sędziów nowych izb. Doszło do tego, że rekomendowała do SN Małgorzatę Ułaszonek Kubacką skazaną w procesie dyscyplinarnym (potem wycofała się). Dochodziło też do pomyłek, gdy - mając do wyboru dwóch kandydatów o tym samym nazwisku - neo-KRS rekomendowała do Izby Dyscyplinarnej jednego kandydata, a w urzędowym wykazie kandydatów umieszczała innego (urzędowy wykaz zmieniano w pośpiechu po ujawnieniu tego faktu przez portal Tvn24.pl).

TSUE zawiesza Izbę Dyscyplinarną Sądu Najwyższego
TSUE zawiesza Izbę Dyscyplinarną Sądu NajwyższegoFakty TVN

Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych ma rozpatrywać między innymi tzw. skargi nadzwyczajne. Daje to możliwość podważenia praktycznie każdego wyroku, jaki zapadł w Polsce po 1997 roku. Budzi zastrzeżenia o stabilność systemu prawnego, powagę rzeczy prawomocnie osądzonej i zwyczajne bezpieczeństwo prawne obywateli, którzy często na podstawie prawomocnych wyroków w sprawach rodzinnych czy majątkowych podejmowali życiowe decyzje. Sprawę skargi nadzwyczajnej i działalności neoizby obejmują rekomendacje Komisji Europejskiej w sprawie objęcia Polski procedurą ochrony praworządności. W rekomendacjach tych KE wzywa polskie władze m.in. do zmiany ustawy o Sądzie Najwyższym, tak aby "wyeliminowano postępowanie na podstawie skargi nadzwyczajnej, dające możliwość ponownego otwarcia spraw, w których prawomocny wyrok zapadł wiele lat temu".

Ponieważ status neoizb był podważany przez TSUE, powstał spór co do legalności powołania na pierwszą prezes Sądu Najwyższego Małgorzaty Manowskiej (zastąpiła Gersdorf) – bo głosowali właśnie członkowie dwóch neoizb. Doszły do tego kwestie proceduralne: np. jednoosobowe powołanie komisji do liczenia głosów przez prowadzącego obrady Kamila Zaradkiewicza i brak podjęcia uchwały przez zgromadzenie o przedstawieniu prezydentowi RP kandydatury Manowskiej.

Dyscyplinowanie sędziów. Ustawa represyjna

Problem. A właściwie kilka.

1) Po pierwsze, Izba Dyscyplinarna powołana 3 kwietnia 2018 roku, do której zadań należy zajmowanie się przewinieniami dyscyplinarnymi nie tylko sędziów, ale także innych prawników. Nowelizacja ustawy o Sadzie Najwyższym z 8 grudnia 2017 roku nadała Izbie Dyscyplinarnej dużą samodzielność (szczegóły opisaliśmy w Konkret24). W skład izby weszli wyłącznie sędziowie rekomendowani przez pochodzącą z politycznego wyboru neo-KRS.

W lipcu 2021 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że system odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów w Polsce nie jest zgodny z prawem UE oraz że Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego "nie daje w pełni rękojmi niezawisłości i bezstronności" (to niemal dosłowne powtórzenie stanowisk polskich sędziów z grudnia 2019 roku i stycznia 2020 roku, które wydali oni po poprzednim wyroku TSUE na temat Izby 19 listopada 2019 roku). TSUE nakazał "natychmiastowe zawieszenie stosowania przepisów krajowych dotyczących właściwości Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych sędziów". Polska nie zastosowała się do tego nałożonego przez trybunał zabezpieczenia i płaci kary.

2) Po drugie, ustawa represyjna zwana również kagańcową. 12 grudnia 2019 roku posłowie PiS uchwalili nowelizację ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw. Wprowadzono m.in. przepis o odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego za:

działania lub zaniechania mogące uniemożliwić lub istotnie utrudnić funkcjonowanie organu wymiaru sprawiedliwości;

działania kwestionujące istnienie stosunku służbowego sędziego;

skuteczność powołania sędziego lub umocowanie konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej;

działalność publiczną niedającą się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Ustawa zawiera więc przepisy, na podstawie których rzecznicy dyscyplinarni mogą ścigać każdego sędziego, praktycznie za każde działanie, które się rzecznikom nie spodoba. Powołani przez ministra Ziobrę rzecznicy dyscyplinarni mogą wszczynać postępowania w sprawie każdego sędziego. Sędziowie mają obowiązek składania oświadczeń o przynależności do wszelkich stowarzyszeń organizacji itp. Oświadczenia są publikowane w internecie.

3) Po trzecie, rzecznicy dyscyplinarni. Powołany przez ministra rzecznik dyscyplinarny sędziów sądów powszechnych oraz dwaj jego zastępcy wszczynają postępowania głównie wobec sędziów, których działalność nie podoba się władzy. Na wniosek rzeczników Izba Dyscyplinarna zawiesiła m.in. Igora Tuleyę za to, że nakazał prokuraturze prowadzić śledztwo w sprawie obrad Sejmu przeniesionych do Sali Kolumnowej, w których władza zablokowała opozycji możliwość zabierania głosu; Pawła Juszczyszyna, który nakazał Kancelarii Sejmu ujawnienie bezprawnie ukrywanych list poparcia kandydatów do neoKRS; Beatę Morawiec – oficjalnie z powodu zarzutów korupcyjnych, ale działo się w to w czasie, gdy trwał proces z jej powództwa przeciwko ministrowi sprawiedliwości za publiczne oczernianie. Morawiec i Juszczyszyn wrócili do orzekania, Tuleya wciąż jest zawieszony. Rzecznicy dyscyplinarni prowadzą kilkadziesiąt innych postępowań. Z różnych powodów i paragrafów. Cieniem na tych postępowaniach rzuca się fakt, że są one prowadzone głównie wobec sędziów, którzy publicznie sprzeciwiają się zwiększaniu wpływu władz politycznych na sądy.

Ranga problemu. System dyscyplinarny działa nielegalnie. Bo skoro Izba Dyscyplinarna jest nielegalna, działalność rzeczników jest bezprzedmiotowa.

Prokurator generalny i minister sprawiedliwości w jednym

Problem. "Jeżeli Ministrem Sprawiedliwości jest polityk - a tego trudno uniknąć - będzie on miał pokusę nadużywania swojej funkcji prokuratora generalnego w walce politycznej. A prawo powinno to przewidywać i chronić nas także przed tymi, którzy będą go chcieli nadużyć" - to słowa Andrzeja Seremeta, jedynego w historii III RP prokuratora generalnego, który nie był jednocześnie ministrem sprawiedliwości. Wypowiedział je trzy lata po tym, jak na mocy ustawy z 8 stycznia 2016 roku przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o prokuraturze ponownie połączono stanowiska ministra sprawiedliwości i prokuratora generalnego, tworząc Prokuraturę Krajową i stanowisko prokuratora krajowego.

Najbardziej kontrowersyjne przepisy nowego Prawa o prokuraturze to:

sprzeczność pomiędzy przepisami zakazującymi prokuratorom sprawowaniu mandatu posła, a także przynależności do partii politycznych, prowadzenia działalności politycznej, a stanem, w którym prokuratorem generalnym jest aktywny polityk;

minister prokurator generalny może wydawać wiążące polecenia wszystkim prokuratorom w Polsce dotyczące konkretnych spraw przez nich prowadzonych, ma też wzgląd w akta sprawy;

prokurator generalny ma prawo przekazywania informacji z toczących się postępowań konkretnym osobom lub mediom (przypomnijmy: 12 lutego 2019 roku, dzień po przesłuchaniu austriackiego biznesmena w sprawie budowy wieżowców w Warszawie na gruntach należących do powiązanej z PiS spółki Srebrna, Jarosław Kaczyński spotkał się w siedzibie resortu z ministrem sprawiedliwości Zbigniewem Ziobrą; opozycja sugerowała, że zapoznał się z aktami sprawy)

możliwość delegowania prokuratorów do innych prokuratur nawet na 12 miesięcy.

Komisja Wenecka i Stowarzyszenie Prokuratorów Lex Super Omnia wskazywały, że jest to "ukryta forma kary dyscyplinarnej". Delegowanie prokuratorów, jak wyjaśnialiśmy w Konkret24, istniało także w czasach prokuratora Seremeta – odsetek delegowanych prokuratorów rocznie nie przekraczał 7 proc. ogółu zatrudnionych, po zmianie przepisów w 2017 roku wynosił ponad 14 proc.

Ranga problemu. "W Polsce został wprowadzony model wyjątkowy, polegający nie na podległości, lecz na powierzeniu wprost zwierzchności nad prokuraturą władzy politycznej" – tak owe przepisy oceniła Komisja Wenecka - Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo, będąca organem Rady Europy.

Prezydent nadużywający uprawnień

Problem. Już na początku pierwszej kadencji prezydenckiej Andrzej Duda pokazał, że będzie wykorzystywał niektóre swoje wyłączne uprawnienia. Jak się okazało, niekiedy je naginając.

Przykład 1: do prezydenckich prerogatyw, zgodnie z art. 144 Konstytucji RP, należy stosowanie prawa łaski. 16 listopada 2015 roku (w dniu zaprzysiężenia rządu Beaty Szydło) Andrzej Duda ułaskawił Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika (Kamiński został szefem MSWiA, a Wąsik wiceministrem w kancelarii premiera) oraz dwóch byłych agentów CBA. Wszyscy czterej byli nieprawomocnie skazani za tzw. aferę gruntową z czasów rządów PiS w 2007 roku.

„Głowa państwa” czy „ręce PiS”? Po ułaskawieniu Kamińskiego
„Głowa państwa” czy „ręce PiS”? Po ułaskawieniu Kamińskiegotvn24

Przykład 2: Andrzej Duda odmawiał powołania sędziów wskazanych przez Krajową Radę Sądownictwa. W czerwcu 2016 roku prezydent odmówił trzem kandydatom powołania na stanowiska sędziowskie, w styczniu 2022 roku – aż 11 wskazanym jeszcze przez starą KRS.

Ranga problemu. Sąd Najwyższy 31 maja 2017 roku orzekł, że prezydent nie miał prawa ułaskawić czterech opisanych wyżej skazanych przed uprawomocnieniem się wyroku. Lecz rok później, 17 lipca 2018 roku, Trybunał Konstytucyjny Julii Przyłębskiej wydał odmienny wyrok: uznał, że prezydent miał prawo do ułaskawienia Mariusza Kamińskiego i innych jeszcze przed prawomocnym wyrokiem sądu.

Co do odmowy powoływania sędziów: art. 179 Konstytucji stwierdza, że "sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony". Część prawników uważa, że "kompetencja Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie powoływania sędziów pozostaje w sferze jego wyłącznej gestii i odpowiedzialności" – co oznacza, że nie musi on sugerować się wnioskami KRS i ma prawo odmówić powołania. Lecz według innej grupy prawników prezydent nie może odmówić powołania sędziego, bo konstytucja wymusza na nim współdziałanie z KRS, a także poszanowanie niezależności władzy sądowniczej i sędziowskiej niezawisłości.

Tego typu zachowania prezydenta, który szeroko interpretuje przysługujące mu uprawnienia, wykorzystując je w interesie obozu rządzącego, rodzą kolejne spory prawne.

Upolitycznienie Państwowej Komisji Wyborczej. Naruszanie przepisów UE

Problem. Na to, jakim Polska jest państwem prawa i jaki jest stopień praworządności, mają wpływ nie tylko niezawiśli sędziowie czy prokuratorzy, ale także urzędnicy państwowi.

1) Ze sprawozdania szefa Służby Cywilnej za 2020 rok wynika, że 30 proc. osób obsadzanych na wyższym stanowisku pochodziło spoza urzędniczego korpusu. To efekt zmian z 2015 roku. Jedną z pierwszych ustaw władzy Zjednoczonej Prawicy była nowelizacja ustawy o Służbie Cywilnej z 30 grudnia 2015 roku, która zniosła wymóg obsadzania wyższych stanowisk kierowniczych w drodze konkursu i pozwoliła politykom na swobodne zwalnianie i zatrudnianie urzędników.

2) Zmiany dotknęły też sposobu wyboru członków Państwowej Komisji Wyborczej - organu nadzorującego ogólnopolskie wybory i referenda. Do końca 2019 roku PKW składała się z dziewięciu sędziów (po trzech z Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego). Od 2020 roku siedmiu na dziewięciu jej członków (dwóch jest sędziami NSA i TK) jest powoływanych przez Sejm spośród osób "mających kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego". Kandydatów rekomendują poszczególne kluby poselskie (wśród trzech osób rekomendowanych przez PiS znalazł się warszawski radny tej partii). W obecnym składzie TK jest więc trzech sędziów (w tym jeden w stanie spoczynku, zgłoszony przez PiS) oraz sześciu prawników o różnym stażu pracy i dorobku.

3) O państwie prawa – szczególnie na arenie międzynarodowej - mówi się też w kontekście przestrzegania postanowień unijnych traktatów i naruszania przez Polskę przepisów unijnych dyrektyw, rozporządzeń czy postanowień Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej – choćby w sprawie tzw. środków tymczasowych. Przykłady: spór o wycinkę w Puszczy Białowieskiej, gdy TSUE nałożył na Polskę środek tymczasowy w postaci zakazu wycinki; spór o kopalnię w Turowie - niezastosowanie się do orzeczonego przez TSUE zakazu wydobycia w Turowie kosztowało Polskę pół miliarda złotych.

No i Polska wciąż płaci kary za niezastosowanie się do postanowienia TSUE w sprawie likwidacji Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego – to już ponad 900 mln zł. Od wejścia Polski do UE - czyli od 1 maja 2004 roku - do 31 maja 2022 roku Komisja Europejska podjęła wobec Polski 2028 decyzji w sprawie złamania przez nasz kraj różnych przepisów unijnych (152 to sprawy w toku). Od 2016 roku postępowań naruszeniowych było 534, z czego 137 to jeszcze sprawy w toku.

Autor: Jacek Pawłowski, współpraca Piotr Jaźwiński / Źródło: Konkret24; zdjęcie: Tomasz Gzell/PAP

Źródło zdjęcia głównego: Tomasz Gzell/PAP

Pozostałe wiadomości

Nie wszystko, co mówili kandydaci podczas kończącej się kampanii przed pierwszą turą wyborów, było zgodne z prawdą. I nie tylko o pomyłki tu chodzi, lecz o całe narracje zbudowane na błędnych tezach. 

10 tematów kampanii opartych na fałszu. Warto wiedzieć

10 tematów kampanii opartych na fałszu. Warto wiedzieć

Źródło:
Konkret24

Węgierskie wojsko przemieszcza się w stronę granicy z Ukrainą - informują internauci, a jako "dowód" publikują nagranie kolumny ciężkiego sprzętu wojskowego jadącej przez jakieś miasto. To klasyczna rosyjska dezinformacja, której celem jest potęgowanie napięć między Węgrami a Ukrainą, ale także wzbudzanie niepokoju obywateli innych państw.

"Węgierskie czołgi przy granicy z Ukrainą"? Co pokazuje mapa

"Węgierskie czołgi przy granicy z Ukrainą"? Co pokazuje mapa

Źródło:
Konkret24

Startujący w wyborach prezydenckich Marek Jakubiak liczy na duże poparcie wśród Polonii, zwłaszcza amerykańskiej. Przekonuje, że w 2023 roku "chyba największe z prawicy dostał poparcie" w wyborach do Sejmu w Stanach Zjednoczonych. Tyle że to nieprawda.

Jakubiak chwali się wsparciem Polonii w USA, ale nie ma racji

Jakubiak chwali się wsparciem Polonii w USA, ale nie ma racji

Źródło:
Konkret24

Po jednej z ostatnich blokad trasy S8 w Warszawie organizowanych przez aktywistów Ostatniego Pokolenia w sieci zaczęło krążyć zdjęcie mężczyzny, który rzekomo uczestniczył w proteście. Internauci twierdzili, że to Wojtek - jeden z aktywistów klimatycznych, którzy przykleili się do asfaltu. Mylili się.

Wojtek z Ostatniego Pokolenia? Inny znany aktywista

Wojtek z Ostatniego Pokolenia? Inny znany aktywista

Źródło:
Konkret24

Wybory już za trzy dni, więc zwolennicy poszczególnych kandydatów nasilają w mediach społecznościowych swoje wsparcie dla nich - niejednokrotnie publikując fake newsy. Tak właśnie jest z plakatem zachęcającym do głosowania na Karola Nawrockiego.

"Patrioci za Nawrockim". A kto jest na zdjęciu?

"Patrioci za Nawrockim". A kto jest na zdjęciu?

Źródło:
Konkret24

Na trzy dni przed wyborami prezydenckimi internauci pokazują w mediach społecznościowych otrzymywane SMS-y mające zachęcać do głosowania na Rafała Trzaskowskiego. Sztab kandydata zaprzecza i nazywa to "masową akcją dezinformacji wyborczej". Ostrzegamy przed oszustami.

"Agitacja wyborcza PO"? Nie, uwaga na oszustów

"Agitacja wyborcza PO"? Nie, uwaga na oszustów

Źródło:
Konkret24

Administracja Trumpa nie wprowadzi jednak ograniczeń eksportu chipów stosowanych w systemach sztucznej inteligencji. Miały dotyczyć sporej grupy krajów, w tym Polski. Politycy PiS twierdzą, że to "sukces" niedawnej wizyty Karola Nawrockiego w USA. Fakty, które przeanalizowaliśmy, nie potwierdzają tej tezy.

USA znoszą restrykcje na chipy AI, PiS ogłasza "sukces Nawrockiego". Jak było naprawdę?

USA znoszą restrykcje na chipy AI, PiS ogłasza "sukces Nawrockiego". Jak było naprawdę?

Źródło:
Konkret24

Rozsyłając nagranie, na którym kongresmen prezentuje wejście do tajemniczego tunelu pod amerykańskim Kapitolem, internauci twierdzą, że był on wykorzystywany przez siatkę pedofili. Oto jak poglądowy filmik połączono ze znaną teorią spiskową.

Siatka pedofili i tunel pod Kapitolem? Co pokazuje kongresmen

Siatka pedofili i tunel pod Kapitolem? Co pokazuje kongresmen

Źródło:
Konkret24

W polskiej sieci krąży nagranie z przekazem, jakoby władze Holandii zniosły pomoc socjalną dla Ukraińców. To miało wywołać protesty ukraińskich uchodźców na holenderskich ulicach. Ten przekaz jednak niewiele ma to wspólnego z prawdą.

Ukraińcy protestują "po odcięciu socjalu"? Co to za marsz

Ukraińcy protestują "po odcięciu socjalu"? Co to za marsz

Źródło:
Konkret24

Miliony wyświetleń generuje nagranie, które jakoby pokazuje, jak papież Leon XIV "sprytnie uniknął" flagi społeczności LGBT+, którą powiewał jeden z wiernych. Tyle że to wcale nie była "flaga dumy".

Papież "odwraca się" od flagi LGBT? To inna flaga

Papież "odwraca się" od flagi LGBT? To inna flaga

Źródło:
Konkret24

Były pytania o mieszkania - te budowane i te przejmowane. Było o Zielonym Ładzie, migrantach czy stosunku do Ukrainy. Ostatnia przed pierwszą turą wyborów debata prezydencka pokazała, że wciąż warto sprawdzać, co mówią wyborcom kandydaci. I tym razem padały - jak to określił jeden z uczestników - "fake newsy, półprawdy, a często ordynarne kłamstwa".

Ostatnia debata prezydencka. "Fake newsy, półprawdy, kłamstwa"

Ostatnia debata prezydencka. "Fake newsy, półprawdy, kłamstwa"

Źródło:
Konkret24

Wrócił, czy nie wrócił? Spór o losy znaku Polski Walczącej, który niegdyś wysiał w Ministerstwie Klimatu i Środowiska, na moment rozgrzał ostatnią prezydencką debatę. Kandydaci Marek Jakubiak i Szymon Hołownia przedstawiali odmienne wersje wydarzeń. Więc sprawdziliśmy.

Usunięty znak Polski Walczącej. Kto ma rację: Jakubiak czy Hołownia?

Usunięty znak Polski Walczącej. Kto ma rację: Jakubiak czy Hołownia?

Źródło:
Konkret24

Tusz z długopisów w lokalach wyborczych można usunąć za pomocą zapalniczki - sugerują internauci, pokazując jako "dowód" pewne nagranie. Zalecają, by na wybory zabrać własny długopis. Uwaga: to jedna z odsłon dezinformacji o planowanym fałszerstwie wyborczym. Wyjaśniamy.

"Weź długopis na wybory"? Uwaga: dezinformacja

"Weź długopis na wybory"? Uwaga: dezinformacja

Źródło:
Konkret24

Ostatnia debata prezydencka przed wyborami, która odbędzie się 12 maja, wywołuje dodatkowe emocje z powodu przekazu polityków PiS. W mediach społecznościowych sugerują, jakoby losowanie kolejności wypowiedzi zostało ustawione na korzyść kandydata KO Rafała Trzaskowskiego. Podobnie mówili na porannej konferencji prasowej. To nieprawda.

PiS o "skandalicznym losowaniu" kolejności w debacie. Bezpodstawny zarzut

PiS o "skandalicznym losowaniu" kolejności w debacie. Bezpodstawny zarzut

Źródło:
Konkret24

Paczuszka z białym narkotykiem i łyżeczka do jego zażywania - to według internautów miało leżeć na stole, przy którym w pociągu do Kijowa spotkali się Emmanuel Macron, Friedrich Merz i Keir Starmer. Przestrzegamy, to prorosyjska dezinformacja.

Macron, Merz, Starmer w pociągu. Co ukryto przed kamerami?

Macron, Merz, Starmer w pociągu. Co ukryto przed kamerami?

Źródło:
Konkret24

Internauci z oburzeniem komentują rzekomy nowy zakup Wołodymyra Zełenskiego - ma to być willa na Florydzie warta 20 milionów dolarów. Twierdzą, że zapłacono za nią środkami przekazanymi Ukrainie na walkę z Rosją. To nieprawda, kolejny fake news prorosyjskiej propagandy.

Willa Zełenskiego na Florydzie? To nie jego

Willa Zełenskiego na Florydzie? To nie jego

Źródło:
Konkret24

Podczas ostatniej telewizyjnej debaty prezydenckiej marszałek Sejmu Szymon Hołownia oznajmił, że w Sejmie nie ma projektu ustawy o asystencji osobistej. W sieci oburzyli się politycy PiS, twierdząc, że projekt jest już od dawna, tylko został zamrożony. Wyjaśniamy, o co chodzi.

Hołownia asystencji osób z niepełnosprawnościami: projektu nie mamy w Sejmie. Opozycja: jest. Tłumaczymy

Hołownia asystencji osób z niepełnosprawnościami: projektu nie mamy w Sejmie. Opozycja: jest. Tłumaczymy

Źródło:
Konkret24

Masz swoje hipotezy, dobierasz do nich pasujące ci zdarzenia, podkręcasz emocje - i teoria gotowa. To nic, że nieprawdziwa, byle znalazła zwolenników. Tak się właśnie stało z blackoutem w Hiszpanii i Portugalii. Przeciwnicy zielonej energii obarczyli winą Europejski Zielony Ład, a politycy stali się pasem transmisyjnym tej nowej teorii spiskowej. Zadział efekt potwierdzenia.

Blackout w Hiszpanii a Zielony Ład. Jak działa "efekt potwierdzenia"

Blackout w Hiszpanii a Zielony Ład. Jak działa "efekt potwierdzenia"

Źródło:
Konkret24

Rafał Trzaskowski w kampanii prezydenckiej wielokrotnie odwoływał się do swoich doświadczeń i sukcesów jako prezydenta Warszawy. Chwalił się 14 tysiącami mieszkań - raz były "wybudowane", raz "oddane", a innym razem "nowe". Kandydat ze swoich wypowiedzi tłumaczy się brakiem precyzji. Wyjaśniamy, ile mieszkań komunalnych powstało w Warszawie za kadencji polityka KO.

Trzaskowski i 14 tysięcy mieszkań w Warszawie. O jakie lokale chodzi

Trzaskowski i 14 tysięcy mieszkań w Warszawie. O jakie lokale chodzi

Źródło:
Konkret24

Do tegorocznej parady w Dzień Zwycięstwa w Moskwie rosyjskie wojsko miało się przygotowywać, ćwicząc na czołgach "wypożyczonych w Kazachstanie" - twierdzą internauci, pokazując jako "dowód" pewnie nagranie. To, co na nim widać, przeczy jednak ich tezie.

Czołgi "wypożyczone z Kazachstanu" na paradzie w Moskwie?

Czołgi "wypożyczone z Kazachstanu" na paradzie w Moskwie?

Źródło:
Konkret24

Karol Nawrocki "zachęcił wszystkich kontrkandydatów" w wyborach prezydenckich do opublikowania oświadczeń majątkowych. Tylko że większość z nich to zrobiła, są publicznie dostępne. Jeden z kandydatów nie deklaruje własności żadnego mieszkania czy domu, inni mają po kilka mieszkań. Co jeszcze wiemy?

Po kilka mieszkań, działki, akcje, obrazy. Oświadczenia majątkowe kandydatów na prezydenta

Po kilka mieszkań, działki, akcje, obrazy. Oświadczenia majątkowe kandydatów na prezydenta

Źródło:
Konkret24

Szefowa kancelarii prezydenta Małgorzata Paprocka broni Andrzeja Dudy jako strażnika konstytucji. Według niej "nie było żadnego wyborów sędziów dublerów". Przypominamy więc, jak w 2015 roku wybrano sędziów do Trybunału Konstytucyjnego.

Nieprawda minister Paprockiej. Dotyczy sędziów dublerów

Nieprawda minister Paprockiej. Dotyczy sędziów dublerów

Źródło:
Konkret24

Kilka godzin po tragedii na Uniwersytecie Warszawskim w mediach społecznościowych zaczęła krążyć informacja, jakoby sprawcą ataku był Ukrainiec. Przestrzegamy przed rozpowszechnianiem takich pogłosek, nie są prawdziwe.

Tragedia na uniwersytecie. Dezinformacja o sprawcy

Tragedia na uniwersytecie. Dezinformacja o sprawcy

Źródło:
Konkret24

Niedługo po ataku Indii na Pakistan zaczęto rozpowszechniać w sieci nagrania mające przedstawiać moment ataku. Jak często bywa w przypadku konfliktów zbrojnych, nie wszystkie publikowane teraz nagrania są aktualne. Przestrzegamy.

Indie bombardują Pakistan? To inne zdarzenie

Indie bombardują Pakistan? To inne zdarzenie

Źródło:
Konkret24

Jedni straszą hordami migrantów; drudzy twierdzą, że Polska jest wyłączona z lokowania migrantów. Jedni alarmują, że pakt migracyjny już działa; drudzy uspokajają, że nie wejdzie w życie. Wyborca może odnieść wrażenie, że Unia Europejska właśnie decyduje w sprawie paktu migracyjnego - nic bardziej mylnego. To kampanijna gra. Ekspert tłumaczy, dlaczego się opłaca.

Pakt migracyjny w ogniu kampanii. Faulują obie strony

Pakt migracyjny w ogniu kampanii. Faulują obie strony

Źródło:
TVN24+

Spór o referendum w sprawie prawa aborcyjnego był jednym z gorętszych momentów debaty Szymona Hołowni i Magdaleny Biejat. Marszałek Sejmu przekonywał, że w obecnej sytuacji "optymalne będzie referendum". Wyjaśniamy, dlaczego samo referendum nie przesądzi o zmianie prawa. 

Hołownia o prawie do aborcji: niech "naród zdecyduje". To tak nie działa

Hołownia o prawie do aborcji: niech "naród zdecyduje". To tak nie działa

Źródło:
Konkret24

Setki tysięcy wyświetleń w sieci generuje nagranie z fragmentem przemówienia Donalda Tuska w Holandii. Na jego podstawie internauci twierdzą, że polski premier o wybuch drugiej wojny światowej obwinił... Polskę. Lecz Tusk powiedział coś innego.

Tusk o "polskim ataku na Westerplatte"? Skąd taka wersja

Tusk o "polskim ataku na Westerplatte"? Skąd taka wersja

Źródło:
Konkret24

"Ukraińcy masowo ruszyli po polskie obywatelstwo" - ogłosił na nagraniu europoseł Konfederacji Marcin Sypniewski. Według niego w 2024 roku 40 tysięcy z nich dostało polski paszport. Nieprawda, o wiele mniej.

40 tysięcy Ukraińców z polskim paszportem w ciągu roku? Polityk Konfederacji zmyśla

40 tysięcy Ukraińców z polskim paszportem w ciągu roku? Polityk Konfederacji zmyśla

Źródło:
Konkret24

Karol Nawrocki, odpowiadając na pytania dotyczące swoich mieszkań, zapewnił, że "nie ma nic do ukrycia". Mówił, że opublikuje swoje oświadczenie majątkowe, jeśli tylko będzie taka możliwość prawna. Tylko że zdaniem ekspertów już może to zrobić. Oto dlaczego zależy to od samego prezesa IPN.

Nawrocki o ujawnieniu oświadczenia majątkowego: "jeśli będzie możliwość prawna". Przecież jest

Nawrocki o ujawnieniu oświadczenia majątkowego: "jeśli będzie możliwość prawna". Przecież jest

Źródło:
Konkret24

Czy premier kiedykolwiek zapowiadał, że będzie obchodził polskie prawo? Tak w kontekście dyskusji o przestrzeganiu konstytucji twierdzą posłowie PiS Zbigniew Bogucki i Michał Wójcik. Tylko że manipulują głośną już wypowiedzią Donalda Tuska.

Politycy PiS: Tusk zapowiadał "łamanie prawa". Manipulują cytatem

Politycy PiS: Tusk zapowiadał "łamanie prawa". Manipulują cytatem

Źródło:
Konkret24

Pożar kościoła, do którego doszło w Walii, wywołał kolejną falę antyimigranckich komentarzy - także w polskiej sieci. Powodem jest stworzony na bazie tego wydarzenia fake news, jakoby ogień podłożyło dwoje Pakistańczyków. Policja jednak zaprzecza.

Pożar kościoła w Walii. Internauci winią migrantów, policja dementuje 

Pożar kościoła w Walii. Internauci winią migrantów, policja dementuje 

Źródło:
Konkret24

W sieci krążą dwa niemal identyczne zdjęcia z uroczystości w ogrodzie Białego Domu. Na jednym z nich wśród gości widać Karola Nawrockiego, na drugim - w tym samym miejscu stoi zupełnie inny, nieznany mężczyzna. Sprawdziliśmy, które z tych zdjęć jest autentyczne, a które jest przeróbką.

Nawrocki w Białym Domu. "Które zdjęcie jest prawdziwe"?

Nawrocki w Białym Domu. "Które zdjęcie jest prawdziwe"?

Źródło:
Konkret24

Pismo jednego z polskich dowódców wojskowych ma być dowodem, że Polska wyśle "korpus interwencyjny" na Ukrainę - tak twierdzą posłowie Roman Fritz i Konrad Berkowicz. Dowództwo operacyjne zaprzecza tym informacjom i pisze o "pożywce dla rosyjskich ośrodków propagandowych".

Posłowie dezinformują o polskich żołnierzach na Ukrainie. Wyjaśniamy

Posłowie dezinformują o polskich żołnierzach na Ukrainie. Wyjaśniamy

Źródło:
Konkret24

Temat bykowego, czyli podatku dla osób bezdzietnych, wrócił w publicznej debacie za sprawą petycji, która trafiła do Sejmu. Ten pomysł forsuje również kandydujący na prezydenta Marek Jakubiak. Jako wzór wskazuje Niemcy. Porównanie jest niewłaściwe, a ekspert tłumaczy, dlaczego bykowe kłóci się z konstytucją.

Bykowe: Jakubiak nawołuje, petycja w Sejmie. Czy to w ogóle możliwe?

Bykowe: Jakubiak nawołuje, petycja w Sejmie. Czy to w ogóle możliwe?

Źródło:
TVN24+