Prezydent "wolałby, aby sprawy w Trybunale szły sprawnie". Dane potwierdzają zły trend

Sprawa jakości i szybkości prac Trybunału Konstytucyjnego wróciła na polityczną agendę. Jesienią, gdy trwały prace nad ustawą budżetową na 2025 rok, rząd zapowiadał cięcie budżetów 14 instytucji - tych, które premier Donald Tusk określił jako "święte krowy". Chodziło m.in. o Trybunał Konstytucyjny. Obecny rząd kwestionuje bowiem jego legalność. Uznaje go za niezdolnego do wykonywania swoich zadań, a chodzi m.in. o wadliwe obsadzenie miejsc w TK przez tzw. sędziów dublerów. W konsekwencji rząd Donalda Tuska przestał publikować wyroki TK.

Zapowiedziane cięcia wywołały polityczne kontrowersje, ale weszły w życie. Na początku grudnia Sejm przyjął budżet na 2025 rok, a miesiąc później przyjął poprawki Senatu. Trybunał Konstytucyjny, który sam planuje swój budżet, wnioskował o 63,4 mln zł, ale w uchwalonym budżecie przewidziano o 10,8 mln mniej - z tego 10,2 mln zł dotyczy wynagrodzeń. To oburzyło nie tylko członków TK, ale też opozycję, która grzmiała o skandalu i łamaniu konstytucji.

W połowie stycznia prezydent Andrzej Duda wprawdzie podpisał ustawę budżetową na 2025 rok, ale przesłał część przepisów do Trybunału Konstytucyjnego w trybie kontroli następczej. Chodziło właśnie o przepisy dotyczące cięć w budżecie TK, a także Krajowej Rady Sądownictwa. Lecz skierowanie niektórych przepisów ustawy budżetowej do TK wywołało pytania o poprzedni podobny ruch prezydenta: co się dzieje z ustawą budżetową na 2024 rok, którą w styczniu 2024 roku Andrzej Duda przesłał do TK.

Minął rok, jest już kolejna ustawa na kolejny rok (2025) - a w TK dotychczas nie zapadło rozstrzygnięcie w sprawie poprzedniej.

"Czy pani jest zadowolona z tego, że ustawa budżetowa, którą rok temu pan prezydent skierował jeszcze za poprzedni rok do Trybunału, nie została w ogóle rozpatrzona?" - zapytał 28 stycznia szefową kancelarii prezydenta Małgorzatę Paprocką prowadzący "Graffiti" w Polsat News Marcin Fijołek. "Jest termin wskazany, z tego, co wiem, na najbliższe tygodnie rozpoznania tej sprawy" - odparła. Rzeczywiście, sprawa jest zaplanowana przez TK do rozpatrzenia na 19 lutego 2025 roku.

"Nie za późno? Mamy już kolejny rok" - zauważył dziennikarz. "Na to jaki jest harmonogram prac, to już na to prezydent Rzeczypospolitej ani kancelaria wpływu nie ma. Natomiast bardzo często w debacie pojawiała się informacja, że Trybunał ma dwa miesiące. Nie w trybie prewencyjnym. Tutaj do żadnego przekroczenia konstytucji nie doszło" - zauważyła minister Paprocka. Po czym dodała: "Tak. Wolałaby kancelaria prezydenta, wołałby pan prezydent, aby sprawy w Trybunale szły sprawnie, szybko dla dobra obywateli".

Opublikowane najnowsze dane - za 2024 rok - o pracy Trybunału Konstytucyjnego pokazują, że prezydent może mieć powody do zmartwień.

Przypomnijmy: 21 grudnia 2016 roku Julia Przyłębska została powołana przez Andrzeja Dudę na prezesa Trybunału Konstytucyjnego. Zastąpiła Andrzeja Rzeplińskiego, powołanego przez Bronisława Komorowskiego 3 grudnia 2010 roku.

Julia Przyłębska kierowała pracami TK do pierwszych dni grudnia 2024 roku - a 9 grudnia 2024 roku nowym prezesem TK został Bogdan Święczkowski, były prokurator krajowy. Zatem rok 2024 był ostatnim, w którym prezesem Trybunału Konstytucyjnego była Julia Przyłębska. Analizując statystyki prac TK w okresie jej przewodnictwa oraz we wcześniejszych latach, korzystaliśmy z Internetowego Portalu Orzeczeń TK. Dane, które publikujemy na poniższym wykresie, są aktualne na dzień 28 stycznia 2025 roku. (Niektóre liczby mogą się nieco różnić od tych podawanych na tym samym portalu w poprzednich latach, co wynika z aktualizacji danych).

Tak więc: pod kierownictwem Andrzeja Rzeplińskiego Trybunał Konstytucyjny wydawał rocznie 60-70 wyroków (najwięcej w latach 2013 i 2014 – po 71), a postanowień ok. 50-70 rocznie (najwięcej w 2015 roku – 125). Natomiast w czasach Julii Przyłębskiej nastąpiło wyraźne załamanie. W statystykach widać, że rok 2016 był cezurą - co wiąże się z politycznym sporem wokół TK i uchwalanymi przez większość sejmową PiS ustawami, które pozwalały rządzącej większości na polityczną kontrolę nad tym organem.

Pierwszą ustawą uchwaloną przez Sejm po przejęciu władzy przez Zjednoczoną Prawicę po wyborach w 2015 roku była właśnie nowelizacja ustawy o Trybunale Konstytucyjnym zmieniająca m.in. zasady wyboru prezesa tego sądu konstytucyjnego i skracająca jego kadencję. Do kwietnia 2018 roku PiS uchwalił aż osiem ustaw dotyczących organizacji TK.

W latach kierowania Trybunałem Konstytucyjnym przez Julię Przyłębską liczba wyroków nie przekroczyła nigdy 40 rocznie. Najmniej wyroków zapadło w 2022 roku - 14. Było to najmniej od 26 lat. W 2023 roku TK wydał 25 wyroków, ale rok później znów było ich mniej - 22. A przypomnijmy, że w ostatnim pełnym roku prezesury Andrzeja Rzeplińskiego wyroków było trzy razy więcej.

Gdyby spojrzeć na łączną liczbę wyroków i postanowień - w czasach Julii Przyłębskiej też było ich mniej niż za czasów poprzedniego kierownictwa. W dodatku liczba wydanych postanowień jest dużo większa w latach 2021-2024 niż wydanych wyroków. "Optycznie" podnosi to statystyki - ale warto wiedzieć o jednej rzeczy.

Tłumaczył to w grudniu 2024 roku w rozmowie z Konkret24 prof. Stanisław Biernat, sędzia Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku, w latach 2010-2016 wiceprezes TK, gdy analizowaliśmy rozpatrywanie skarg konstytucyjnych - czyli "problemów zwykłych ludzi" - przez Trybunał. Już wtedy zauważyliśmy, że liczba postanowień rokrocznie rosła.

- W ostatnich latach można zauważyć, że w Trybunale Konstytucyjnym kontrola wstępna skarg konstytucyjnych jest bardzo łagodna albo praktycznie jej nie ma. Skargi są z łatwością dopuszczane do merytorycznego rozpoznania - oceniał prof. Stanisław Biernat. Bo zgodnie z ustawą o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym skarga musi przejść przez wstępny etap weryfikacji - to jest właśnie postępowanie wstępne. - Przez sito kontroli wstępnej przechodzi wiele skarg, które nie powinny przez nie przejść. Trafiają zatem do merytorycznego rozpoznania. Tam ponownie się bada, czy sprawa nadaje się do tego, żeby w niej wydać wyrok. W ostatnim czasie jest tak, że dopiero na etapie merytorycznym stwierdza się, że wydanie wyroku jest niedopuszczalne. Wydawane jest wtedy postanowienie o umorzeniu. Stąd bierze się ta duża liczba postanowień, a mała wyroków - wyjaśniał prof. Biernat. - Dysproporcja między tymi dwoma rodzajami orzeczeń jest coraz większa - zauważał. Pytany, co może się kryć za takim stanem rzeczy, sędzia Biernat stwierdził: - Jak sądzę, obecna praktyka jest podyktowana względami statystycznymi i wizerunkowymi. W efekcie dopuszczenia skarg do kontroli merytorycznej po łagodnej lub praktycznie nieistniejącej kontroli wstępnej Trybunał Konstytucyjny wydaje dużo postanowień o umorzeniu postępowań. Przypomnę: postanowienia o umorzeniu postępowania są orzeczeniami. Dzięki temu statystyka prac Trybunału Konstytucyjnego wygląda lepiej i można się chwalić dużą liczbą zakończonych postępowań.