Demontaż wymiaru sprawiedliwości w Polsce. "Kamienie milowe"

Demontaż wymiaru sprawiedliwości w Polsce. "Kamienie milowe"Tomasz Gzell/PAP

Likwidacja Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego może pomóc w odblokowaniu unijnych funduszy dla Polski, ale nie rozwiąże naszego problemu praworządności. Oto jak za rządów Zjednoczonej Prawicy rozmontowano system wymiaru sprawiedliwości, co doprowadziło do drastycznego osłabienia jednego z filarów państwa demokratycznego.

Senat przyjął w środę, 1 czerwca - z poprawkami - nowelizację ustawy o Sądzie Najwyższym. Opowiedział się za: całkowitą likwidacją Izby Dyscyplinarnej w Sądzie Najwyższym; uznaniem jej dotychczasowych orzeczeń za nieistniejące; zaprzestaniem orzekania przez osoby zasiadające w tej izbie bez prawa skorzystania z przysługującego sędziom stanu spoczynku; umożliwieniem orzekania w sędziowskich sprawach dyscyplinarnych tylko tzw. starym sędziom (wprowadził kryterium co najmniej siedmioletniego stażu).

To tylko niektóre poprawki Senatu do uchwalonej przez Sejm 26 maja, na wniosek prezydenta, nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym. Zmiany w przepisach dotyczących Sądu Najwyższego to efekt oczekiwań Komisji Europejskiej powołującej się na dotyczące polskiego SN orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Likwidacja Izby Dyscyplinarnej to jeden z warunków stawianych Polsce przez KE i nazwanych przez komisję "kamieniami milowymi" na drodze do odblokowania pieniędzy dla Polski na realizację Krajowego Planu Odbudowy, który ma pomóc gospodarce po pandemii COVID-19. Ostateczny kształt Sądowi Najwyższemu nada Sejm, do którego trafi ustawa z poprawkami Senatu. W sumie jest ich 29.

Spór o praworządność. Jak rozmontowywano wymiar sprawiedliwości w Polsce
Spór o praworządność. Jak rozmontowywano wymiar sprawiedliwości w Polscetvn24

Sama likwidacja Izby Dyscyplinarnej nie rozwiąże jednak problemu praworządności w Polsce. W tej sprawie jesteśmy pod lupą KE od kilku lat – od kiedy rząd Zjednoczonej Prawicy zaczął przeprowadzać reformę sądownictwa. KE zwracała uwagę, że "sądy w Polsce zostają podporządkowane kontroli politycznej rządzącej większości, a brak niezależności sądów rodzi poważne wątpliwości, czy prawo UE jest skutecznie stosowane". Już 20 grudnia 2017 roku Komisja Europejska w wydanych rekomendacjach przed wszczęciem procedury ochrony praworządności w trybie art. 7 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej napisała: "istnieje wyraźne ryzyko poważnego naruszenia zasady praworządności w Polsce".

Przedstawiamy główne problemy dotyczące demontażu wymiaru sprawiedliwości w Polsce, na które zwracają uwagę Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejski Trybunał Praw Człowieka (to sąd nie UE, tylko Rady Europy, stojący na straży praw człowieka i praw obywatelskich; Polska zobowiązała się przestrzegać jego wyroków), Rada Europy.

Trybunał Konstytucyjny i sędziowie dublerzy

Problem. Chodzi o trzech sędziów, którzy są nieuprawnieni do rozpoznawania spraw w Trybunale Konstytucyjnym: Mariusza Muszyńskiego, Justyna Piskorskiego i Jarosława Wyrembaka.

Tu krótkie wyjaśnienie, skąd się oni wzięli w TK. 8 października 2015 roku (czyli jeszcze przed rządami PiS) Sejm wybrał na sędziów TK: Romana Hausera, Krzysztofa Ślebzaka, Andrzeja Jakubeckiego, Bronisława Sitka i Andrzeja Sokalę. Ten wybór kwestionowali politycy PiS, a prezydent Andrzej Duda nie przyjął od wybranych sędziów ślubowania. W kolejnej, VIII kadencji Sejmu (pierwszej za rządów Zjednoczonej Prawicy), większość sejmowa PiS zmieniła ustawę o Trybunale Konstytucyjnym i uchwaliła nieważność wyboru pięciu sędziów TK przez poprzedni Sejm.

Następnie Sejm VIII kadencji wybrał trzy inne osoby na stanowiska sędziów w TK (te wcześniej już obsadzone przez Sejm poprzedniej kadencji) - a prezydent je zaprzysiągł. Byli to: Henryk Cioch, Lech Morawski i Mariusz Muszyński. Cioch i Morawski zmarli w 2017 roku, na ich miejsca Sejm wybrał Jarosława Wyrembaka i Justyna Piskorskiego. O tych trzech sędziach mówi się właśnie "dublerzy".

"Trzeba powiedzieć bardzo otwarcie: stała się rzecz niebywała"
"Trzeba powiedzieć bardzo otwarcie: stała się rzecz niebywała"tvn24

Ranga problemu. Dwa prawomocne wyroki pokazują, że doszło do naruszenia prawa. Trybunał Konstytucyjny, jeszcze za prezesury Andrzeja Rzeplińskiego (3.12.2015) orzekł, że przepis na podstawie którego wybrano trzech sędziów w VIII kadencji - a od których prezydent do dziś nie odebrał ślubowania (Hauser, Ślebziak, Jakubecki) - był zgodny z Konstytucją RP. Czyli osoby wybrane na ich miejsca nie powinny zasiadać w TK.

Poza tym Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł (7.05.2021), że zasiadanie dublera zamiast sędziego w składzie orzekającym polskiego TK (chodziło o Muszyńskiego) narusza prawo obywatela do sądu i rzetelnego procesu. Wyrok ETPCz uprawomocnił się w sierpniu 2021 roku.

Komisja Europejska, publikując zalecenia dla polskich władz przed wszczęciem procedury ochrony praworządności, wezwała m.in. do "przywrócenia niezależności i legitymacji Trybunału Konstytucyjnego przez zapewnienie, aby Prezes i Wiceprezes byli wybierani zgodnie z prawem oraz aby wyroki Trybunału były publikowane i w całości wykonywane". Wyrok orzekający o zgodności z konstytucją powołania sędziów Hausera, Ślebziaka i Jakubeckiego nigdy nie został wykonany. Sędziowie ci nie zostali zaprzysiężeni do orzekania.

Odwoływanie i powoływanie sędziów arbitralnie

Problem. Uchwalona 12 lipca 2017 roku, a podpisana przez prezydenta 25 lipca ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw zakładała, że przez pół roku od wejścia w życie ustawy minister sprawiedliwości jednoosobowo i bez uzasadnienia może odwoływać prezesów sądów. Jednocześnie ustawa pozwoliła ministrowi powoływać prezesów bez uzyskania opinii zgromadzeń ogólnych sądów.

Na mocy tych przepisów doszło do tzw. faksowego tsunami. Minister Zbigniew Ziobro przez pół roku odwołał 130 prezesów i wiceprezesów sądów (dane Stowarzyszenia Sędziów Polskich "Iustitia"). Decyzje personalne przychodziły do sądów głównie faksem (choć zdarzały się doręczenia mailem i kurierem). I choć ustawa nie wymagała uzasadnień decyzji personalnych w tym przejściowym okresie, resort w komunikatach, a także sam minister na konferencjach prasowych powoływali się na ranking efektywności pracy sądów. Po bliższym zbadaniu okazało się, że taki ranking nie istnieje, a minister posługiwał się pojedynczymi, wygodnymi dla siebie, wskaźnikami. Sprawę opisał portal TVN24.pl w artykule "Ranking – widmo".

Ranga problemu. To rozwiązanie jest sprzeczne z zasadami demokratycznego państwa prawnego – twierdzą środowiska i instytucje prawnicze niezależne od władzy. Prawo do jednoosobowych i arbitralnych zmian na stanowiskach prezesów sądów przez ministra sprawiedliwości zostało uznane za godzące w niezależność sądów i zasadę trójpodziału władz przez:

zgromadzenia sędziowskie okręgów i apelacji

Rzecznika Praw Obywatelskich

pierwszą prezes Sądu Najwyższego

ówczesną Krajową Radę Sądownictwa

Naczelną Radę Adwokacką

Krajową Izbę Radców Prawnych

Instytut Nauk Prawnych PAN

Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich.

Komisja Europejska, rekomendując wszczęcie procedury ochrony praworządności w trybie art. 7 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej, wezwała polskie władze m.in. do "zmiany lub wycofania ustawy o ustroju sądów powszechnych, w szczególności wyeliminowania nowych uregulowań dotyczących (…) odwoływania prezesów sądów".

Krajowa Rada Sądownictwa, czyli neo-KRS

Problem. Chodzi o uchwaloną 8 grudnia 2017 roku ustawę o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, która zerwała z obowiązującą od 1989 roku zasadą, według której 15 sędziów do KRS wybierają zgromadzenia sędziowskie. Według nowych przepisów wybiera ich Sejm. Środowisko prawnicze - poza osobami i instytucjami popierającymi władze - uważa, że jest to naruszenie konstytucyjnej zasady odrębności wymiaru sprawiedliwości. Intencją autorów Konstytucji RP było, aby sędziowie byli powoływani do KRS niezależnie od władzy politycznej. Stwierdzenia, że to sędziowie mają wybierać swoich przedstawicieli do KRS, w konstytucji nie ma. Lecz zgromadzenia sędziowskie wybierały sędziów do KRS przez ponad 25 lat.

Z drugiej strony Konstytucja RP w innym przepisie stanowi, że 15 członków KRS ma być wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych. Ani neo-KRS pierwszej kadencji, ani obecna neo-KRS nie spełniają tego warunku.

"Mamy tutaj grzech pierworodny". Sędzia Zawistowski o działaniach nowej KRS
"Mamy tutaj grzech pierworodny". Sędzia Zawistowski o działaniach nowej KRStvn24

Ranga problemu. Doszło do naruszenia prawa. Chociaż część wyroków w tej sprawie jest jednoznaczna, a inne już nie. Wyrok jednoznaczny zapadł np. w sprawie Dariusz Gliński przeciwko RP przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Trybunał uznał, że zasiadanie w Sądzie Najwyższym osób powołanych przez neo-KRS nie gwarantuje prawa do bezstronnego sądu. ETPCz zawarł też w wyroku uwagę, że "dalsze funkcjonowanie KRS w kształcie nadanym jej ustawą zmieniającą z 2017 r. oraz jej zaangażowanie w procedurę nominacji sędziowskich utrwala dysfunkcję systemową stwierdzoną powyżej przez Trybunał i może w przyszłości skutkować potencjalnie wielokrotnym naruszeniem prawa do niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą, prowadząc tym samym do dalszego pogłębienia kryzysu rządów prawa w Polsce".

Przykładami wyroków salomonowych są odpowiedzi TSUE na pytania polskich sędziów - TSUE podziela w nich obawy sędziów o niezależność KRS i prawidłowość nominacji sędziów od 2018 roku, lecz każdą sprawę każe badać indywidualnie przed polskimi sądami. Bo według niektórych orzeczeń TSUE fakt niekonstytucyjnego powołania neo-KRS nie zawsze automatycznie oznacza, że sędziowie z nadania neo-KRS nie gwarantują niezależności.

Skutki. 28 października 2021 roku nowa polska Krajowa Rada Sądownictwa została wykluczona z Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa. Powód: neo-KRS nie gwarantuje niezależności od władzy wykonawczej i ustawodawczej. Komisja Europejska, rekomendując wszczęcie procedury ochrony praworządności w trybie art. 7 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej, wezwała polskie władze m.in. do "zmiany ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, tak aby nie przerywano kadencji sędziów-członków Rady oraz zapewniono, aby nowy system gwarantował wybór sędziów-członków przez przedstawicieli środowiska sędziowskiego".

Sąd Najwyższy. Ograniczanie niezależności

Problem. Zmiany wprowadzane przez PiS i koalicjantów w Sądzie Najwyższym to ciąg projektów, usiłowań, skutków istniejących do dziś oraz skutków, z których władza się już wycofała. Celem forsowanych zmian był wpływ władz politycznych na Sąd Najwyższy, który może naruszać zasadę trójpodziału władz.

Ten nadmierny wpływ stwierdził nawet prezydent Andrzej Duda, gdy - wetując pierwszą wersję ustawy z 20 lipca 2017 roku - powołał się na opinię Zofii Romaszewskiej: "Panie prezydencie, ja żyłam w państwie, w którym prokurator generalny właściwie mógł wszystko i nie chciałabym do tego państwa wracać". Było to podsumowanie potęgi wpływów prokuratora generalnego na Sąd Najwyższy, jakie zapisano w pierwszej wersji ustawy. Ponadto przerywała ona, gwarantowaną Konstytucją RP, sześcioletnią kadencję pierwszej prezes.

Zmiany w Sądzie Najwyższym wprowadzane przez PiS można podzielić na takie, które wprowadzono, ale potem się wycofano – oraz na te, które wciąż obowiązują. Podajemy przykładowe.

1) Zmiany wycofane: przejście sędziów w stan spoczynku.

Druga wersja ustawy o Sądzie Najwyższym – z 8 grudnia 2017 roku przenosiła w stan spoczynku wszystkich sędziów powyżej 65. roku życia. Przepis ten dotyczył pierwszej prezes Sądu Najwyższego Małgorzaty Gersdorf, która w 2017 roku kończyła 65 lat, ale miała gwarantowaną konstytucją sześcioletnią kadencję do 2020 roku. Prezydent wysyłał ją na emeryturę, lecz sędziowie SN tego nie uznawali. Powstał spór o to, kto jest pierwszym prezesem.

2 lipca 2018 roku Komisja Europejska wszczęła procedurę ochrony niezależności Sądu Najwyższego w Polsce. Zdaniem KE regulacje przyznające ministrowi sprawiedliwości prawo decydowania o tym, czy sędzia będzie miał przedłużoną możliwość orzekania, naruszały gwarancje niezawisłości sędziowskiej. Polskie władze zmieniły przepisy, lecz KE podtrzymała zarzuty – w listopadzie 2019 roku TSUE orzekł, że polskie przepisy dotyczące wieku przejścia w stan spoczynku sędziów i prokuratorów są niezgodne z prawem Unii. Tym wyrokiem TSUE potwierdził więc, że tak sędziów usuwać nie można, bo są nieusuwalni. Po orzeczeniu TSUE Zjednoczona Prawica w pośpiechu wielokrotnie nowelizowała ustawę o SN, żeby była zgodna z orzeczeniem TSUE i nie skracała okresu orzekania sędziom Sądu Najwyższego starszym niż 65 lat.

2) Zmiany, które nadal obowiązują: nowe izby Sądu Najwyższego.

Ustawa o Sądzie Najwyższym z 8 grudnia 2017 roku powołała do życia Izbę Dyscyplinarną oraz Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych. Status sędziów w tych izbach jest niezmiennie kwestionowany, bo wskazała ich neo-KRS. ETPCz we wspomnianym wyżej wyroku Gliński vs. Polska stwierdził, że orzekanie przez nominatów neo-KRS w Sądzie Najwyższym narusza prawo obywatela do sądu. Przy czym należy dodać, że sprawa Glińskiego odbywała się w Izbie Cywilnej, lecz orzeczenie dotyczyło osoby rekomendowanej na sędziego przez neo-KRS.

O politycznej woli dokonania jak najszybszych zmian składu Sądu Najwyższego świadczy pośpiech, w jakim neo-KRS wskazywała kandydatów na sędziów nowych izb. Doszło do tego, że rekomendowała do SN Małgorzatę Ułaszonek Kubacką skazaną w procesie dyscyplinarnym (potem wycofała się). Dochodziło też do pomyłek, gdy - mając do wyboru dwóch kandydatów o tym samym nazwisku - neo-KRS rekomendowała do Izby Dyscyplinarnej jednego kandydata, a w urzędowym wykazie kandydatów umieszczała innego (urzędowy wykaz zmieniano w pośpiechu po ujawnieniu tego faktu przez portal Tvn24.pl).

TSUE zawiesza Izbę Dyscyplinarną Sądu Najwyższego
TSUE zawiesza Izbę Dyscyplinarną Sądu NajwyższegoFakty TVN

Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych ma rozpatrywać między innymi tzw. skargi nadzwyczajne. Daje to możliwość podważenia praktycznie każdego wyroku, jaki zapadł w Polsce po 1997 roku. Budzi zastrzeżenia o stabilność systemu prawnego, powagę rzeczy prawomocnie osądzonej i zwyczajne bezpieczeństwo prawne obywateli, którzy często na podstawie prawomocnych wyroków w sprawach rodzinnych czy majątkowych podejmowali życiowe decyzje. Sprawę skargi nadzwyczajnej i działalności neoizby obejmują rekomendacje Komisji Europejskiej w sprawie objęcia Polski procedurą ochrony praworządności. W rekomendacjach tych KE wzywa polskie władze m.in. do zmiany ustawy o Sądzie Najwyższym, tak aby "wyeliminowano postępowanie na podstawie skargi nadzwyczajnej, dające możliwość ponownego otwarcia spraw, w których prawomocny wyrok zapadł wiele lat temu".

Ponieważ status neoizb był podważany przez TSUE, powstał spór co do legalności powołania na pierwszą prezes Sądu Najwyższego Małgorzaty Manowskiej (zastąpiła Gersdorf) – bo głosowali właśnie członkowie dwóch neoizb. Doszły do tego kwestie proceduralne: np. jednoosobowe powołanie komisji do liczenia głosów przez prowadzącego obrady Kamila Zaradkiewicza i brak podjęcia uchwały przez zgromadzenie o przedstawieniu prezydentowi RP kandydatury Manowskiej.

Dyscyplinowanie sędziów. Ustawa represyjna

Problem. A właściwie kilka.

1) Po pierwsze, Izba Dyscyplinarna powołana 3 kwietnia 2018 roku, do której zadań należy zajmowanie się przewinieniami dyscyplinarnymi nie tylko sędziów, ale także innych prawników. Nowelizacja ustawy o Sadzie Najwyższym z 8 grudnia 2017 roku nadała Izbie Dyscyplinarnej dużą samodzielność (szczegóły opisaliśmy w Konkret24). W skład izby weszli wyłącznie sędziowie rekomendowani przez pochodzącą z politycznego wyboru neo-KRS.

W lipcu 2021 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że system odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów w Polsce nie jest zgodny z prawem UE oraz że Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego "nie daje w pełni rękojmi niezawisłości i bezstronności" (to niemal dosłowne powtórzenie stanowisk polskich sędziów z grudnia 2019 roku i stycznia 2020 roku, które wydali oni po poprzednim wyroku TSUE na temat Izby 19 listopada 2019 roku). TSUE nakazał "natychmiastowe zawieszenie stosowania przepisów krajowych dotyczących właściwości Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego w sprawach dyscyplinarnych sędziów". Polska nie zastosowała się do tego nałożonego przez trybunał zabezpieczenia i płaci kary.

2) Po drugie, ustawa represyjna zwana również kagańcową. 12 grudnia 2019 roku posłowie PiS uchwalili nowelizację ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw. Wprowadzono m.in. przepis o odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego za:

działania lub zaniechania mogące uniemożliwić lub istotnie utrudnić funkcjonowanie organu wymiaru sprawiedliwości;

działania kwestionujące istnienie stosunku służbowego sędziego;

skuteczność powołania sędziego lub umocowanie konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej;

działalność publiczną niedającą się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Ustawa zawiera więc przepisy, na podstawie których rzecznicy dyscyplinarni mogą ścigać każdego sędziego, praktycznie za każde działanie, które się rzecznikom nie spodoba. Powołani przez ministra Ziobrę rzecznicy dyscyplinarni mogą wszczynać postępowania w sprawie każdego sędziego. Sędziowie mają obowiązek składania oświadczeń o przynależności do wszelkich stowarzyszeń organizacji itp. Oświadczenia są publikowane w internecie.

3) Po trzecie, rzecznicy dyscyplinarni. Powołany przez ministra rzecznik dyscyplinarny sędziów sądów powszechnych oraz dwaj jego zastępcy wszczynają postępowania głównie wobec sędziów, których działalność nie podoba się władzy. Na wniosek rzeczników Izba Dyscyplinarna zawiesiła m.in. Igora Tuleyę za to, że nakazał prokuraturze prowadzić śledztwo w sprawie obrad Sejmu przeniesionych do Sali Kolumnowej, w których władza zablokowała opozycji możliwość zabierania głosu; Pawła Juszczyszyna, który nakazał Kancelarii Sejmu ujawnienie bezprawnie ukrywanych list poparcia kandydatów do neoKRS; Beatę Morawiec – oficjalnie z powodu zarzutów korupcyjnych, ale działo się w to w czasie, gdy trwał proces z jej powództwa przeciwko ministrowi sprawiedliwości za publiczne oczernianie. Morawiec i Juszczyszyn wrócili do orzekania, Tuleya wciąż jest zawieszony. Rzecznicy dyscyplinarni prowadzą kilkadziesiąt innych postępowań. Z różnych powodów i paragrafów. Cieniem na tych postępowaniach rzuca się fakt, że są one prowadzone głównie wobec sędziów, którzy publicznie sprzeciwiają się zwiększaniu wpływu władz politycznych na sądy.

Ranga problemu. System dyscyplinarny działa nielegalnie. Bo skoro Izba Dyscyplinarna jest nielegalna, działalność rzeczników jest bezprzedmiotowa.

Prokurator generalny i minister sprawiedliwości w jednym

Problem. "Jeżeli Ministrem Sprawiedliwości jest polityk - a tego trudno uniknąć - będzie on miał pokusę nadużywania swojej funkcji prokuratora generalnego w walce politycznej. A prawo powinno to przewidywać i chronić nas także przed tymi, którzy będą go chcieli nadużyć" - to słowa Andrzeja Seremeta, jedynego w historii III RP prokuratora generalnego, który nie był jednocześnie ministrem sprawiedliwości. Wypowiedział je trzy lata po tym, jak na mocy ustawy z 8 stycznia 2016 roku przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o prokuraturze ponownie połączono stanowiska ministra sprawiedliwości i prokuratora generalnego, tworząc Prokuraturę Krajową i stanowisko prokuratora krajowego.

Najbardziej kontrowersyjne przepisy nowego Prawa o prokuraturze to:

sprzeczność pomiędzy przepisami zakazującymi prokuratorom sprawowaniu mandatu posła, a także przynależności do partii politycznych, prowadzenia działalności politycznej, a stanem, w którym prokuratorem generalnym jest aktywny polityk;

minister prokurator generalny może wydawać wiążące polecenia wszystkim prokuratorom w Polsce dotyczące konkretnych spraw przez nich prowadzonych, ma też wzgląd w akta sprawy;

prokurator generalny ma prawo przekazywania informacji z toczących się postępowań konkretnym osobom lub mediom (przypomnijmy: 12 lutego 2019 roku, dzień po przesłuchaniu austriackiego biznesmena w sprawie budowy wieżowców w Warszawie na gruntach należących do powiązanej z PiS spółki Srebrna, Jarosław Kaczyński spotkał się w siedzibie resortu z ministrem sprawiedliwości Zbigniewem Ziobrą; opozycja sugerowała, że zapoznał się z aktami sprawy)

możliwość delegowania prokuratorów do innych prokuratur nawet na 12 miesięcy.

Komisja Wenecka i Stowarzyszenie Prokuratorów Lex Super Omnia wskazywały, że jest to "ukryta forma kary dyscyplinarnej". Delegowanie prokuratorów, jak wyjaśnialiśmy w Konkret24, istniało także w czasach prokuratora Seremeta – odsetek delegowanych prokuratorów rocznie nie przekraczał 7 proc. ogółu zatrudnionych, po zmianie przepisów w 2017 roku wynosił ponad 14 proc.

Ranga problemu. "W Polsce został wprowadzony model wyjątkowy, polegający nie na podległości, lecz na powierzeniu wprost zwierzchności nad prokuraturą władzy politycznej" – tak owe przepisy oceniła Komisja Wenecka - Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo, będąca organem Rady Europy.

Prezydent nadużywający uprawnień

Problem. Już na początku pierwszej kadencji prezydenckiej Andrzej Duda pokazał, że będzie wykorzystywał niektóre swoje wyłączne uprawnienia. Jak się okazało, niekiedy je naginając.

Przykład 1: do prezydenckich prerogatyw, zgodnie z art. 144 Konstytucji RP, należy stosowanie prawa łaski. 16 listopada 2015 roku (w dniu zaprzysiężenia rządu Beaty Szydło) Andrzej Duda ułaskawił Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika (Kamiński został szefem MSWiA, a Wąsik wiceministrem w kancelarii premiera) oraz dwóch byłych agentów CBA. Wszyscy czterej byli nieprawomocnie skazani za tzw. aferę gruntową z czasów rządów PiS w 2007 roku.

„Głowa państwa” czy „ręce PiS”? Po ułaskawieniu Kamińskiego
„Głowa państwa” czy „ręce PiS”? Po ułaskawieniu Kamińskiegotvn24

Przykład 2: Andrzej Duda odmawiał powołania sędziów wskazanych przez Krajową Radę Sądownictwa. W czerwcu 2016 roku prezydent odmówił trzem kandydatom powołania na stanowiska sędziowskie, w styczniu 2022 roku – aż 11 wskazanym jeszcze przez starą KRS.

Ranga problemu. Sąd Najwyższy 31 maja 2017 roku orzekł, że prezydent nie miał prawa ułaskawić czterech opisanych wyżej skazanych przed uprawomocnieniem się wyroku. Lecz rok później, 17 lipca 2018 roku, Trybunał Konstytucyjny Julii Przyłębskiej wydał odmienny wyrok: uznał, że prezydent miał prawo do ułaskawienia Mariusza Kamińskiego i innych jeszcze przed prawomocnym wyrokiem sądu.

Co do odmowy powoływania sędziów: art. 179 Konstytucji stwierdza, że "sędziowie są powoływani przez Prezydenta Rzeczypospolitej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, na czas nieoznaczony". Część prawników uważa, że "kompetencja Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie powoływania sędziów pozostaje w sferze jego wyłącznej gestii i odpowiedzialności" – co oznacza, że nie musi on sugerować się wnioskami KRS i ma prawo odmówić powołania. Lecz według innej grupy prawników prezydent nie może odmówić powołania sędziego, bo konstytucja wymusza na nim współdziałanie z KRS, a także poszanowanie niezależności władzy sądowniczej i sędziowskiej niezawisłości.

Tego typu zachowania prezydenta, który szeroko interpretuje przysługujące mu uprawnienia, wykorzystując je w interesie obozu rządzącego, rodzą kolejne spory prawne.

Upolitycznienie Państwowej Komisji Wyborczej. Naruszanie przepisów UE

Problem. Na to, jakim Polska jest państwem prawa i jaki jest stopień praworządności, mają wpływ nie tylko niezawiśli sędziowie czy prokuratorzy, ale także urzędnicy państwowi.

1) Ze sprawozdania szefa Służby Cywilnej za 2020 rok wynika, że 30 proc. osób obsadzanych na wyższym stanowisku pochodziło spoza urzędniczego korpusu. To efekt zmian z 2015 roku. Jedną z pierwszych ustaw władzy Zjednoczonej Prawicy była nowelizacja ustawy o Służbie Cywilnej z 30 grudnia 2015 roku, która zniosła wymóg obsadzania wyższych stanowisk kierowniczych w drodze konkursu i pozwoliła politykom na swobodne zwalnianie i zatrudnianie urzędników.

2) Zmiany dotknęły też sposobu wyboru członków Państwowej Komisji Wyborczej - organu nadzorującego ogólnopolskie wybory i referenda. Do końca 2019 roku PKW składała się z dziewięciu sędziów (po trzech z Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego). Od 2020 roku siedmiu na dziewięciu jej członków (dwóch jest sędziami NSA i TK) jest powoływanych przez Sejm spośród osób "mających kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego". Kandydatów rekomendują poszczególne kluby poselskie (wśród trzech osób rekomendowanych przez PiS znalazł się warszawski radny tej partii). W obecnym składzie TK jest więc trzech sędziów (w tym jeden w stanie spoczynku, zgłoszony przez PiS) oraz sześciu prawników o różnym stażu pracy i dorobku.

3) O państwie prawa – szczególnie na arenie międzynarodowej - mówi się też w kontekście przestrzegania postanowień unijnych traktatów i naruszania przez Polskę przepisów unijnych dyrektyw, rozporządzeń czy postanowień Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej – choćby w sprawie tzw. środków tymczasowych. Przykłady: spór o wycinkę w Puszczy Białowieskiej, gdy TSUE nałożył na Polskę środek tymczasowy w postaci zakazu wycinki; spór o kopalnię w Turowie - niezastosowanie się do orzeczonego przez TSUE zakazu wydobycia w Turowie kosztowało Polskę pół miliarda złotych.

No i Polska wciąż płaci kary za niezastosowanie się do postanowienia TSUE w sprawie likwidacji Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego – to już ponad 900 mln zł. Od wejścia Polski do UE - czyli od 1 maja 2004 roku - do 31 maja 2022 roku Komisja Europejska podjęła wobec Polski 2028 decyzji w sprawie złamania przez nasz kraj różnych przepisów unijnych (152 to sprawy w toku). Od 2016 roku postępowań naruszeniowych było 534, z czego 137 to jeszcze sprawy w toku.

Autor: Jacek Pawłowski, współpraca Piotr Jaźwiński / Źródło: Konkret24; zdjęcie: Tomasz Gzell/PAP

Źródło zdjęcia głównego: Tomasz Gzell/PAP

Pozostałe wiadomości

Wybory do Sejmu i Senatu w 2023 roku były najdroższe ze wszystkich wyborów powszechnych od 2005 roku i dwa razy droższe niż wybory cztery lata wcześniej. Referendum, które wtedy równocześnie przeprowadzono, było kilka razy droższe, niż zapowiadali politycy Zjednoczonej Prawicy.

Najdroższe wybory od lat. W tym 11 milionów złotych na referendum

Najdroższe wybory od lat. W tym 11 milionów złotych na referendum

Źródło:
Konkret24

Zdaniem Przemysława Czarnka winą opozycji z czasów rządów Zjednoczonej Prawicy jest, że środki unijne w ramach Krajowego Planu Odbudowy zostały odblokowane tak późno. I dlatego - jego zdaniem - 60 procent z nich zostało już utracone. Obie tezy posła PiS są fałszywe.

Czarnek: "60 procent z KPO już straciliście". Nieprawda

Czarnek: "60 procent z KPO już straciliście". Nieprawda

Źródło:
Konkret24

Dokument pokazujący, że w procesie rekrutacji premiowane są kobiety i - tak samo - osoby z niepełnosprawnością w stopniu znacznym, wywołał dyskusję internautów na temat dyskryminacji. Część jednak nie wierzyła, że pismo jest autentyczne. Jak sprawdziliśmy, chodzi o projekt sprzed kilku lat. Wyjaśniamy, gdzie i kogo rekrutowano.

Pięć punktów więcej dla kobiet i osób z niepełnosprawnościami. Kogo rekrutowano?

Pięć punktów więcej dla kobiet i osób z niepełnosprawnościami. Kogo rekrutowano?

Źródło:
Konkret24

Bus z rzekomo ukraińskimi numerami rejestracyjnymi, deepfake z ukraińskim politykiem, rzekome portrety zamachowców - po zamachu na centrum handlowe pod Moskwą w sieci szybko publikowano fake newsy i zmanipulowane materiały. Wiele z nich rozsyłały konta regularnie kolportujące rosyjską dezinformację.

Atak terrorystyczny w Moskwie: jak działa prorosyjska dezinformacja

Atak terrorystyczny w Moskwie: jak działa prorosyjska dezinformacja

Źródło:
Konkret24

Do 27 marca siedmiu osobom zamieszanym w aferę wokół Funduszu Sprawiedliwości prokuratura postawiła zarzuty, a wobec trzech będzie wnioskowała o areszt tymczasowy. W sprawę są zamieszani ważni politycy, którzy do niedawna nadzorowali fundusz, a który rozdawał wielomilionowe dotacje.

Pięć rzeczy, które trzeba wiedzieć o Funduszu Sprawiedliwości

Pięć rzeczy, które trzeba wiedzieć o Funduszu Sprawiedliwości

Źródło:
Konkret24

Siedem osób usłyszało zarzuty, a wobec trzech będzie wniosek o areszt - to dotychczasowy efekt działań służb w aferze Funduszu Sprawiedliwości. Prokuratura nie wyklucza wniosków o uchylenie immunitetów posłom. Przybliżamy sylwetki najważniejszych osób związanych z aferą i wyjaśniamy, za co były odpowiedzialne w Funduszu Sprawiedliwości lub jak z niego korzystały.

Afera Funduszu Sprawiedliwości. Najważniejsze osoby - kto jest kim?

Afera Funduszu Sprawiedliwości. Najważniejsze osoby - kto jest kim?

Źródło:
Konkret24

Posłanka Polski 2050 Szymona Hołowni Aleksandra Leo wątpi w to, że ustawa liberalizująca prawo kobiet do legalnej aborcji zostanie szybko uchwalona. Bo - jej zdaniem - od 1993 roku żaden z projektów nie przeszedł w Sejmie do drugiego czytania, czyli szybko był odrzucany. Nie ona jedna tak sądzi. Sprawdziliśmy: nie jest to prawdą.

Wszystkie projekty ustaw o aborcji były "wyrzucane do kosza w pierwszym czytaniu"? Sprawdzamy

Wszystkie projekty ustaw o aborcji były "wyrzucane do kosza w pierwszym czytaniu"? Sprawdzamy

Źródło:
Konkret24

Sprzyjanie powstawaniu mechanizmów korupcjogennych, niecelowe wydawanie środków publicznych oraz miliony dla organizacji powiązanych z władzą, szczególnie z politykami Suwerennej Polski - to niektóre z pojawiających się od lat zarzutów dotyczących zarządzania Funduszem Sprawiedliwości. Przypominamy.

Pięć głównych zarzutów dotyczących Funduszu Sprawiedliwości

Pięć głównych zarzutów dotyczących Funduszu Sprawiedliwości

Źródło:
Konkret24

Ma 33 lata i zdążył już zrobić imponującą karierę w polityce. Był wiceministrem sprawiedliwości i pełnomocnikiem ministra odpowiedzialnym za Fundusz Sprawiedliwości, wcześniej był też ministrem środowiska. Teraz w prokuraturze, z polecenia prokuratora generalnego Adama Bodnara, działa zespół badający nieprawidłowości wokół funduszu. 26 marca dokonano w tej sprawie pierwszych zatrzymań, a agenci ABW przeszukali dom Wosia.

Michał Woś i Fundusz Sprawiedliwości. Kim jest poseł Suwerennej Polski

Michał Woś i Fundusz Sprawiedliwości. Kim jest poseł Suwerennej Polski

Źródło:
Konkret24, TVN24.pl, PAP

Zaufany współpracownik Zbigniewa Ziobry, w Ministerstwie Sprawiedliwości najpierw jego asystent, później zastępca. Tam nadzorował Fundusz Sprawiedliwości. Marcin Romanowski to jedna z czterech osób, której nazwisko pojawiło się dziś w sprawie prokuratorskiego przeszukania skupionego wokół funduszu. Co wiemy o polityku Suwerennej Polski?

To on nadzorował Fundusz Sprawiedliwości. Co wiemy o Marcinie Romanowskim

To on nadzorował Fundusz Sprawiedliwości. Co wiemy o Marcinie Romanowskim

Źródło:
Konkret24

Polityka klimatyczna Unii Europejskiej i Europejski Zielony Ład znalazły się na celowniku twórców antyunijnej dezinformacji. Straszą Polaków, że nie będzie można naprawiać własnych aut, uprawiać własnych warzyw, a rolnik zapłaci za emisję gazów przez krowę i świnię. Tego typu manipulacje rozpowszechniają również niektórzy polscy politycy. Prezentujemy top 10 fake newsów o Zielonym Ładzie i polityce klimatycznej UE.

Zakażą własnych ogródków i pomp ciepła, a nakażą fotowoltaikę? Unia, klimat i fake newsy

Zakażą własnych ogródków i pomp ciepła, a nakażą fotowoltaikę? Unia, klimat i fake newsy

Źródło:
Konkret24

Prezes PiS Jarosław Kaczyński powtarza tezę, że "wprowadzenie euro (...) oznacza gwałtowny wzrost cen". Ponownie podaje przykład Chorwacji, która wspólną walutę ma od ponad roku. Ale analizy ekonomiczne pokazują, że to nieprawda, a obecnie Chorwacja ma najniższą inflację od listopada 2021.

Kaczyński: przyjęcie euro to gwałtowny wzrost cen, jak w Chorwacji. Dane nie potwierdzają

Kaczyński: przyjęcie euro to gwałtowny wzrost cen, jak w Chorwacji. Dane nie potwierdzają

Źródło:
Konkret24

Alarmujące posty o tym, że strategiczne zapasy gazu ziemnego "są wyprzedawane i nieuzupełniane", wzbudzają niepokój internautów i rodzą ich pytania o bezpieczeństwo Polski. Ten pełen emocji przekaz jest manipulacją. To, że magazyny są napełnione obecnie w połowie, nie powinno niepokoić. Wyjaśniamy.

"Tusk wyprzedaje zapasy gazu"? To manipulacyjny przekaz

"Tusk wyprzedaje zapasy gazu"? To manipulacyjny przekaz

Źródło:
Konkret24

"Nie będzie takich zmian", "tego podatku nie będzie" - twierdzą politycy Polski 2050, odżegnując się od planów wprowadzenia podatku od posiadania samochodów spalinowych. Mówią, jakby to już było pewne. Jednak taki podatek wciąż jest wpisany w polskim Krajowym Planie Odbudowy. A decyzję o zmianie musi podjąć Komisja Europejska.

"Tego podatku nie będzie"? Hołownia oświadcza, ale nie on decyduje

"Tego podatku nie będzie"? Hołownia oświadcza, ale nie on decyduje

Źródło:
Konkret24

"Uszy zatkaj!" - krzyczy mężczyzna, gdy na horyzoncie nad rolnikami blokującymi drogę pojawia się wojskowy samolot. Nagranie tej sceny ma setki wyświetleń w mediach społecznościowych. Także rosyjskojęzycznych. Jedni internauci pytają, o co chodziło - inni piszą, że "polski pilot dziękował protestującym rolnikom za walkę w obronie kraju". Sprawdziliśmy, gdzie i co się wydarzyło.

Wojsko "postraszyło" rolników? To "lot treningowy na wysokości lotu koszącego"

Wojsko "postraszyło" rolników? To "lot treningowy na wysokości lotu koszącego"

Źródło:
Konkret24

W Kanadzie rzekomo ma grozić kara dożywocia za "własne zdanie, które jest sprzeczne z rządową narracją" - przekonuje jeden z internautów. Proponowane zmiany w prawie dotyczą jednak czego innego. Wyjaśniamy.

Dożywocie za "własne zdanie, sprzeczne z rządową narracją"? O co chodzi z prawem w Kanadzie

Dożywocie za "własne zdanie, sprzeczne z rządową narracją"? O co chodzi z prawem w Kanadzie

Źródło:
Konkret24

Były minister obrony Mariusz Błaszczak próbował odrzucić zarzuty o zaniedbania w uzyskaniu unijnego wsparcia dla polskich zakładów zbrojeniowych i porównał kwotę dofinansowania dla tych firm z pakietem unijnej pomocy dla Egiptu. To manipulacja, polegająca na zestawianiu rzeczy nieporównywalnych.

Tylko pół miliarda euro na amunicję, aż siedem miliardów dla Egiptu? Manipulacje Mariusza Błaszczaka

Tylko pół miliarda euro na amunicję, aż siedem miliardów dla Egiptu? Manipulacje Mariusza Błaszczaka

Źródło:
Konkret24

Widowiskowe nagranie przedstawiające dużą miejską arterię zablokowaną przez ciągniki zdobywa popularność w mediach społecznościowych - jest opisywane jako rzekomo nakręcone 20 marca w Polsce. Ale opisy i komentarze internautów do tego filmu wprowadzają w błąd.

Strajk rolników w środę? Nie w środę, nie w Polsce

Strajk rolników w środę? Nie w środę, nie w Polsce

Źródło:
Konkret24

Dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej budynków, którą niedawno przegłosował Parlament Europejski, stała się źródłem przekłamań i fałszywych tez rozpowszechnianych w sieci. Jedna z nich dotyczy obowiązku montowania paneli fotowoltaicznych na "wszystkich budynkach".

"Obowiązkowa fotowoltaika"? Nie na każdym domu. Wyjaśniamy

"Obowiązkowa fotowoltaika"? Nie na każdym domu. Wyjaśniamy

Źródło:
Konkret24

Politycy obecnej opozycji zarzucają rządowi nieudolność, ponieważ z ponad pół miliarda euro unijnych funduszy na produkcję amunicji dofinansowanie dostała tylko jedna polska firma i jedynie na 2,1 miliona euro. Lecz przedstawiciele rządu Donalda Tuska wskazują, że to poprzednicy są winni, bo nie przypilnowali składania wniosków. Porządkujemy fakty w tej sprawie.

Afera o pieniądze na amunicję. Kalendarium wydarzeń 

Afera o pieniądze na amunicję. Kalendarium wydarzeń 

Źródło:
Konkret24

W ramach Europejskiego Zielonego Ładu "zakazana ma być hodowla żywności na własne potrzeby" - głosi artykuł, w który uwierzyło wielu internautów. Komisja Europejska zaprzecza tym twierdzeniom. Wprowadzający w błąd przekaz promowali m.in. posłowie Konfederacji. Sprawdziliśmy, jak szeroko rozprzestrzeniał się w sieci.

Zielony Ład zakaże uprawy własnych warzyw i owoców? KE: "całkowicie bezpodstawne" twierdzenie

Zielony Ład zakaże uprawy własnych warzyw i owoców? KE: "całkowicie bezpodstawne" twierdzenie

Źródło:
Konkret24

Hodowanie nawet jednej kury w przydomowym kurniku jest równoznaczne z prowadzeniem zakładu drobiu i wymaga rejestracji pod groźbą wysokiej kary finansowej - napisał w serwisie X znany przedsiębiorca. Sprawdziliśmy, czy ma rację.

200 tys. zł kary za brak rejestracji kury w przydomowej hodowli? To nieprawda

200 tys. zł kary za brak rejestracji kury w przydomowej hodowli? To nieprawda

Źródło:
Konkret24

Komenda Stołeczna Policji zaprzeczyła informacjom przekazywanym przez byłego policyjnego negocjatora, który pisał o żądaniu ujawnienia tożsamości 28 policjantów. Wśród funkcjonariuszy rzekomo ma być ojciec dziecka policyjnej praktykantki.

Doniesienia o 28 funkcjonariuszach i praktykantce w ciąży. Komenda Stołeczna Policji dementuje

Doniesienia o 28 funkcjonariuszach i praktykantce w ciąży. Komenda Stołeczna Policji dementuje

Źródło:
Konkret24

Politycy Konfederacji straszą Polaków, że obecny rząd i Unia Europejska planują "wycofać gotówkę" czy "zakazać płacenia gotówką". Nie jest to nowa narracja w politycznym dyskursie - i nie jest prawdziwa.

Konfederacja: "nadchodzi zakaz płacenia gotówką". Nie nadchodzi

Konfederacja: "nadchodzi zakaz płacenia gotówką". Nie nadchodzi

Źródło:
Konkret24

"Prowokacja w biały dzień", "przygotowywane były kupki kostki brukowej" - w ten sposób politycy PiS i Kukiz'15 tłumaczą, jak doszło do walk protestujących rolników z policją w Warszawie. Zdaniem opozycji kostkę brukową luzem przygotowano celowo, by "rzucać nią w protestujących". Sprawdziliśmy nagrania z kamer, zapisy z monitoringu, relacje reporterskie - nie znaleźliśmy potwierdza tej tezy.

Czarnek o protestach: przygotowano "kupki kostki brukowej, żeby ktoś rzucał". Brak potwierdzenia

Czarnek o protestach: przygotowano "kupki kostki brukowej, żeby ktoś rzucał". Brak potwierdzenia

Źródło:
Konkret24