Posada wójta czy burmistrza już nie kusi. Najmniej chętnych od 2002 roku

Z podanej przez Państwową Komisję Wyborczą listy zgłoszonych kandydatów na wójtów, burmistrzów i prezydentów miast wynika, że w wyborach 7 kwietnia o posady te powalczy najmniej kandydatów od 2022 roku - czyli od kiedy zaczęliśmy wybierać rządzących gminami w wyborach bezpośrednich. Wcześniej wójtowie, burmistrzowie i prezydenci byli bowiem wyłaniani przez radnych odpowiednich rad.

W tegorocznych wyborach na 2477 stanowisk wójtów, burmistrzów i prezydentów miast zgłoszono 6731 kandydatów – a to oznacza niespełna trzy osoby na jedno miejsce. W wyborach 2002 roku było (dane na podstawie oficjalnych obwieszczeń PKW) 10 371 kandydatów – ponad czterech na jedno miejsce. W kolejnych wyborach liczba kandydatów nie spadała poniżej 7,7 tys.

Załamanie nastąpiło w wyborach samorządowych w 2018 roku, kiedy to zgłoszono w sumie 6958 kandydatów na wójtów, burmistrzów i prezydentów - było to 13 proc. mniej niż cztery lata wcześniej. W 2024 roku w porównaniu do 2002 kandydatów jest mniej aż o 35 proc.

W dodatku - jak wynika z analizy obwieszczeń PKW o wynikach wyborów - z latami przybywało gmin i miast, w których w wyborach na wójtów, burmistrzów czy prezydentów zarejestrowano tylko jednego kandydata. W praktyce oznaczało to, że taka osoba nie miała konkurenta.

W 2002 roku takich przypadków było tylko 96. Cztery lata później - już 276; w 2010 roku – 302; w 2014 – nieco mniej: 251, ale w wyborach w 2018 roku znowu więcej - 332. Jak podaje Polska Agencja Prasowa, opierając się na danych PKW, w tegorocznych wyborach takich "bezkonkurencyjnych" gmin i miast będzie najwięcej w historii – 412. Wśród tych, którzy nie mają konkurencji w wyborach samorządowych, jest 116 kandydatów na burmistrzów i 294 kandydatów na wójtów. Kontrkandydatów nie mają też ubiegający się o reelekcję prezydent Ciechanowa Krzysztof Kosiński i prezydent Stargardu Rafał Zając.

Kodeks wyborczy przewiduje, że jeśli jest tylko jeden kandydat, to on zostaje wójtem, burmistrzem albo prezydentem miasta - pod warunkiem, że w głosowaniu uzyska więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Czyli brak kontrkandydata nie zapewnia automatycznie stanowiska, potrzebne są jednak głosy wyborców. Jeśli ich zabraknie, wyboru dokonuje rada gminy (miasta) spośród kandydatów zgłoszonych przez co najmniej 1/3 ustawowego składu nowej rady.

Jak zauważa badacz zachowań wyborczych prof. Adam Gendźwiłł z Uniwersytetu Warszawskiego, często ten jedyny kandydat na wójta czy burmistrza to "inkumbent - czyli osoba sprawująca urząd, starająca się o reelekcję". W opinii dla Konkret24 prof. Gendźwiłł analizuje: "Brak konkurencji w wyborach może być przejawem wykorzystywania przewagi urzędowania do tego, żeby zmarginalizować lokalną opozycję albo dokonać kooptacji - czyli zawczasu zaprosić potencjalnych konkurentów do współrządzenia". Ekspert przywołuje też opinie innych badaczy, "którzy spekulują, iż brak konkurencji może być związany z limitem kadencji - dla wielu wójtów nadchodząca kadencja będzie ostatnią, o ile nie zmieni się regulacja mówiąca, że można sprawować władzę wykonawczą przez dwie pięcioletnie kadencje" (limit dwóch kadencji dla wójtów, burmistrzów, prezydentów wprowadzono na początku 2018 roku - red.). I dalej pisze: "Zgodnie z tymi spekulacjami część pretendentów mogła uznać, że lepiej poczekać pięć lat, niż narażać się teraz na przegraną z urzędującym włodarzem".

Z podobnym zjawiskiem braku chętnych mamy w tym roku do czynienia w przypadku kandydatów na radnych. W wyborach w 2002 roku zarejestrowano ponad 300 tys. kandydatów - co dawało wtedy 6,4 kandydata na jedno miejsce w radach wszystkich szczebli. Cztery lata później kandydatów było mniej - 275,6 tys. (5,9 na jedno miejsce); z wyborów na wybory chętnych na radnych ubywało, w 2018 roku ich liczba spadła do 184,7 tys. – wtedy było już tylko niespełna czterech kandydatów na jedno miejsce w radach wszystkich szczebli.

Według stanu z 4 kwietnia w tegorocznych wyborach samorządowych zarejestrowano 183,2 tys. kandydatów na radnych wszystkich szczebli. W ciągu 22 lat nastąpił więc 29-procentowy spadek chętnych na bycie samorządowcem.

Jeszcze większy, bo 45-procentowy, jest spadek liczby kandydatów do sejmików wojewódzkich. Głosowanie na radnych sejmików uznawane jest za najbardziej polityczne spośród głosowań w wyborach samorządowych. W pewnym stopniu skład sejmików jest odzwierciedleniem ogólnopolskich preferencji politycznych i przesądza o tym, która z partii politycznych staje się zwycięzcą wyborów samorządowych. I tak w 2002 roku do sejmików wystartowało 9920 osób, do 2014 roku ta liczba oscylowała wokół 9 tys. W wyborach w 2018 roku do sejmików kandydowało 7054 osób, w tych wyborach - już tylko 5440.

Od 2002 roku przybywało z kolei tych, którzy mandat radnego – z braku innych kandydatów – uzyskiwali bez głosowania. W 2002 roku takich radnych było 323; cztery lata później - już 1199; w 2018 – 3062.

CZYTAJ TEŻ: W niemal co piątej gminie plebiscyt zamiast wyborów. "To niepokojące"

Profesor Gendźwiłł w opinii dla Konkret24 stwierdza, że problem braku chętnych do samorządów "częściej widać w mniejszych gminach, gdzie lokalne elity są mniejsze, gdzie nie ma wielu społeczników, oddziałów partii politycznych i krytycznych wobec władzy mediów lokalnych". "Problem słabego zainteresowania kandydowaniem do organów samorządowych jest związany z wymogami składania oświadczeń majątkowych - część aktywnych publicznie osób woli nie pokazywać swojego majątku przed lokalną społecznością" - zaznacza.

Poza tym znaczenie może mieć kalendarz wyborczy. "W poprzednich cyklach wyborczych wybory samorządowe poprzedzały parlamentarne - teraz jest odwrotnie, a zatem ubieganie się o urzędy samorządowe nie może być już traktowane jako 'rozgrzewka' czy 'sprawdzian' przed wyścigiem o mandaty poselskie czy senatorskie" - uważa prof. Gendźwiłł.