Mimo coraz większej liczby zakażeń COVID-19 od początku września w Polsce liczba testów na koronawirusa prawie nie rośnie. Rok temu, gdy przybywało wykrytych zakażeń, liczba testów też rosła. Konkret24 zapytał ekspertów, dlaczego tej jesieni jest inaczej i czy należy się niepokoić.
Posłanka Koalicji Obywatelskiej Magdalena Łośko zwróciła się 8 października do ministra zdrowia z interwencją w związku z malejącą liczbą przeprowadzanych testów wymazowych na wykrycie koronawirusa. Napisała, że lekarzom coraz trudniej jest namówić pacjentów do zgłaszania się na testy wymazowe, bo ci wolą szybkie testy antygenowe albo "reprezentują punkt widzenia antyszczepionkowców". "Dodatkowo sprawę komplikuje zmniejszenie ilości punktów wymazowych – bardzo często pacjent odmawia przeprowadzenia testu wymazowego dlatego, że punkty testowania oddalone są od jego miejsca zamieszkania kilka lub kilkanaście kilometrów i tylko w wyznaczone dni". Posłanka zapytała ministra o liczbę wykonywanych testów wymazowych, liczbę punktów wykonujących takie teksty i czy resort planuje jakoś zareagować na obecną sytuację.
Rzeczywiście, jak sprawdziliśmy, mimo wzrostu zakażeń COVID-19 od września wcale nie wykonuje się w Polsce więcej testów na koronawirusa. Średnia siedmiodniowa liczba testów utrzymuje się na stałym poziomie od kilku tygodni. Tymczasem rok temu, gdy przybywało wykrytych zakażeń, rosła też liczba testów. Jakie mogą być przyczyny tej zmiany i o czym to świadczy, zapytaliśmy ekspertów.
Testy i zakażenia: 2020 vs 2021
Siedmiodniowa średnia liczba przeprowadzonych testów i siedmiodniowa średnia liczba wykrytych zakażeń pozwalają analizować trendy w testowaniu i rozwoju pandemii. Statystyki od 1 września do 18 października tego roku zestawiliśmy tym samym okresem 2020 roku - było to tuż przed drugą falą pandemii w Polsce.
Poniższy wykres pokazuje, jak rosły liczby zakażeń i testów jesienią rok temu. Choć skale są różne, to jednak tendencja ta sama. Średnia nowych zakażeń rosła od 693 (1 września) do 7136 (18 października). A średnia liczba wykonywanych testów na COVID-19 od połowy września 2020 rosła mniej więcej wraz ze średnią liczbą nowych zakażeń. Najmniej było ich 13 września - 17,9 tys., najwięcej 18 października - 43,5 tys.
Natomiast na wykresach z tego roku widzimy, że w analizowanym okresie średnia siedmiodniowa liczba testów jest mniej więcej stała i wynosi ponad 35 tys. testów dziennie; nigdy nie przekroczyła 39 tys. Za to średnia liczba zakażeń stale rośnie - 1 września wynosiła 258, ale 18 października już 2546.
Jak wyjaśnić tak odmienne trendy? O komentarz poprosiliśmy dr hab. Magdalenę Rosińską - badaczkę i specjalistkę ds. zdrowia publicznego z Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH - Państwowego Instytutu Badawczego i prof. Joannę Zajkowską - podlaską wojewódzką konsultant do spraw epidemiologii z Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku.
Charakter przesiewowy testowania, unikanie testów, ograniczony dostęp do nich
- Jesienią 2020 roku stosowano dość restrykcyjne kryteria testowania w kierunku COVID-19 - zauważa dr Rosińska. "Zgodnie z ówczesnym rozporządzeniem ministra zdrowia głównie testowane były osoby, u których występowały objawy typowe dla COVID-19. W tej sytuacji liczba testów we wrześniu 2020 roku była dość niewielka, natomiast w miarę narastania fali epidemicznej i chorowania coraz większej liczby osób - również zaczęła się zwiększać" - wyjaśnia w przesłanej Konkret24 opinii.
"Obecnie należy przypuszczać - choć nie są niestety dostępne takie dane - wiele osób testuje się z powodu konieczności przedstawienia ujemnego wyniku badania, co jest wymagane choćby przy podróżowaniu poza granice naszego kraju, zwłaszcza w przypadku osób nieszczepionych. W takim przypadku wiele z badań ma charakter stricte przesiewowy, wobec czego nie przekłada się na ewentualny wzrost liczby wykrytych przypadków. Nie jest to jednak wadą obecnego systemu testowania, w którym na obecną chwilę ciągle chodzi o to, by wykrywać jak największą liczbę zakażeń" - stwierdza ekspertka NIZP PZH.
- Obecnie liczba wykonywanych testów jest mniej więcej na tym samym poziomie, część z nich jest wykonywana regularnie między innymi przy przyjęciach do szpitali i to jest pewna stała liczba - zauważa z kolei w rozmowie z Konkret24 prof. Joanna Zajkowska. To może mieć równie stały wpływ na to, ile średnio dziennie testujemy teraz w kraju.
Zdaniem profesor wiele osób unika testowania, ponieważ wynik pozytywny wiąże się z czasową izolacją. Ponadto - dodaje - dostęp do testów nie jest łatwy, co być może odstrasza wiele osób. - A w innych krajach widzę powszechność punktów testowania. Łatwy dostęp do testów pomaga w opanowaniu pandemii - stwierdza prof. Zajkowska.
Inna sytuacja: połowa Polaków zaszczepiona
W tym roku mamy inną sytuację pandemiczną niż przed rokiem temu: wśród nowych zakażeń dominuje wariant Delta, a 52,2 proc. mieszkańców Polski jest w pełni zaszczepiona na COVID-19 (stan na 16 października za Our World in Data). "W tej chwili wiemy już, że obecnie krążący wariant Delta wirusa w pewnym odsetku przypadków potrafi przełamać odporność poszczepienną lub po przechorowaniu. Choć osoby z wcześniejszą odpornością mają najczęściej łagodniejszy przebieg choroby, to niestety mogą zakazić także osoby niezaszczepione. Właśnie z powodu dużej liczby osób niezaszczepionych w Polsce, narażonych na ciężki przebieg, działania przeciwepidemiczne, w tym testowanie, muszą nadal spełniać cel ograniczania liczby zakażeń. A zatem dążymy do wykrycia i odizolowania osób zakażonych" - stwierdza dr Rosińska.
Jednak jej zdaniem nie trzeba zmieniać obecnych kryteriów testowania. "Należy zwrócić uwagę, że test w kierunku COVID-19 powinien zostać wykonany nawet przy niewielkich objawach infekcji górnych dróg oddechowych. Trudność leży w tym, że w okresie jesienno-zimowym występują również inne infekcje górnych dróg oddechowych. Trzeba więc się liczyć z tym, że skala wykonywanych badań będzie duża, a odsetek wyników dodatnich w kierunku COVID-19 - niewielki" - zauważa dr Magdalena Rosińska. Według niej to będzie świadczyło o poprawnym funkcjonowaniu systemu.
Wskaźnik pozytywnych testów w Polsce przekroczył 5 proc.
Sprawdziliśmy udział testów pozytywnych, czyli odsetek tych spośród wszystkich testów, które potwierdziły, że osoba jest zakażona. Zwany jest wskaźnikiem pozytywnych testów. By uchwycić aktualny trend wskaźnika, warto analizować jego siedmiodniową średnią kroczącą. Tak zalecają eksperci, z którymi konsultował się Konkret24. Czyli dla każdego dnia wyliczany jest średni procent pozytywnych testów z ostatnich siedmiu dni. W ten sposób prezentują ów wskaźnik również badacze z Uniwersytetu Oksfordzkiego, którzy przygotowują dane dla portalu Our World in Data.
W nocie metodologicznej podkreślają, że wskaźnik pozytywnych testów jest kluczowy dla zrozumienia pandemii. Po pierwsze, jest miarą tego, czy kraj przeprowadza wystarczająco dużo testów na COVID-19. Po drugie, obserwowanie wskaźnika może pomóc zrozumieć rozprzestrzenianie się wirusa (w połączeniu z danymi na temat potwierdzonych przypadków). Badacze przygotowujący analizy na Our World in Data dodają, że by móc właściwie monitorować i kontrolować rozprzestrzenianie się wirusa, kraje o bardziej znaczącym zasięgu epidemii muszą przeprowadzać więcej testów.
W analizowanym okresie od 1 września do 14 października tego roku wskaźnik pozytywnych testów stale rósł. 1 września wynosił 0,7 proc.; 26 września przekroczył 2 proc.; 14 października wynosił już 5,5 proc.
Zgodnie z czerwcowymi kryteriami Światowej Organizacji Zdowia (WHO) jeżeli średnia wartość wskaźnika za ostatnie 14 dni wynosi między 5 a 20 proc., oznacza to, że państwo można zaliczyć do trzeciego w czterostopniowej skali, poziomu transmisji wirusa w społeczności. W tej sytuacji "konieczne może być wprowadzenie większej liczby środków w celu ograniczenia transmisji, uporania się z przypadkami i zapewnienia kontroli epidemii" - ocenia WHO. Trzeba jednak pamiętać, że wskaźnik jest uzależniony od strategii testowania i dostępności testów w danym kraju.
Wytyczne w Polsce dotyczące testowania na COVID-19 nie zmieniły się od września 2020 roku: testujemy przede wszystkim osoby objawowe. "Zlecenie testu po teleporadzie jest możliwe tylko pod warunkami określonymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie chorób zakaźnych powodujących powstanie obowiązku hospitalizacji, izolacji lub izolacji w warunkach domowych – tj. stwierdzone i udokumentowane kliniczne cztery objawy tej choroby: temperatura ciała powyżej 38 stopni Celsjusza, kaszel, duszność, utrata węchu lub smaku" - informuje rządowa strona gov.pl.
Autor: Gabriela Sieczkowska / Źródło: Konkret24; zdjęcie: Wojtek Jargiło / PAP