Proponowany przez rząd wzrost wynagrodzeń dla nauczycieli ma wiązać się m.in. ze wzrostem godzin ich pracy "przy tablicy". Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów stwierdził, że liczba tych godzin jest w przypadku polskich nauczycieli najniższa w Europie. Informacje takie można znaleźć m.in. w raporcie OECD z 2018 r. Zwraca on jednak uwagę, że praca "przy tablicy" to tylko część obowiązków nauczycieli.
Michał Dworczyk, szef KPRM, tłumaczył we wtorek w "Rozmowie Piaseckiego" szczegóły propozycji przedstawionej nauczycielom. Jak wyjaśniał, w perspektywie najbliższych trzech lat wynagrodzenia miałyby wzrosnąć do 8100 złotych brutto dla nauczyciela dyplomowanego. - To jest duży wzrost wynagrodzenia czy mały? To stosunkowo duży wzrost wynagrodzenia - mówił.
Na pytanie czy taki wzrost wynagrodzenia oznacza jednocześnie wzrost godzin pracy, odpowiedział, że "jest on związany z przebudową całego systemu", po czym wymienił m.in. dodatki, "które dzisiaj są uznaniowe" i wzrost pensum.
- [Wiąże się to] ze wzrostem pensum, czyli godzin spędzonych przez nauczyciela przy tablicy, z 18 godzin do 22 albo 24. Średnia europejska pensum to jest 26 godzin - mówił.
Podobną argumentację podnosił dzień wcześniej na antenie Polskiego Radia. - My nie chcieliśmy podnieść nawet do średniej europejskiej, do tych 26 godzin, tylko chcieliśmy rozmawiać o wzroście pensum do 24 godzin - tłumaczył.
Pensum - czym jest?
Pensum jest liczbą godzin spędzanych "przy tablicy" przez nauczyciela w tygodniu. To czas poświęcany na prowadzenie zajęć bezpośrednio z uczniami. Nie obejmuje sprawdzania testów, przygotowywań do zajęć, czy innych aktywności podejmowanych przez pedagogów.
Art. 42 ust. 1 Karty Nauczyciela stanowi, że całościowy czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze godzin nie może przekraczać 40 godzin tygodniowo. Na prowadzenie zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, nauczyciele szkół podstawowych, szkół specjalnych, liceów ogólnokształcących muszą w tygodniu poświęcić 18 godzin. W przypadku nauczycieli przedszkolnych jest to 25 godzin bądź 22 godziny, jeśli pracują z grupami dzieci 6-letnich.
Warto jednak zajrzeć do pozostałych przepisów ustawy, na przykład do art. 35 ust. 1. 18-godzinne pensum w praktyce może się zwiększyć nawet o połowę – do 27 godzin.
W szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania, nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością, których liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Przydzielenie nauczycielowi większej liczby godzin ponadwymiarowych może nastąpić wyłącznie za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekraczającym 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Karta Nauczyciela, art. 35, ust. 1
W Polsce dopuszcza się zatem zobowiązanie nauczyciela do pracy w godzinach ponadwymiarowych w wymiarze 1/4 tych obowiązkowych, a za jego zgodą do aż 1/2. "Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i za godziny doraźnych zastępstw wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy", informuje Karta Nauczyciela.
Czas nauczania wg OECD
Dane, które umożliwiają porównanie czasu poświęconego na pracę nauczycieli, można odnaleźć w raporcie Education at a Glance z 2018 r. Dokument zawiera zestawienie najważniejszych danych dotyczących edukacji w krajach członkowskich OECD (Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju).
Czas nauczania czy też wymieniony przez ministra Dworczyka "czas przy tablicy" ("teaching time") to w raporcie godziny, które nauczyciel na pełnym etacie poświęca na prowadzenie zajęć w klasie, zgodnie z przepisami w krajowym ustawodawstwie. Nie obejmuje pozostałych aktywności, takich jak np. przygotowywanie się do zajęć ("preparation time"), ale i np. przerw lekcyjnych. Z założenia nie uwzględniają także czasu sprawdzania prac domowych, egzaminów, szkoleń i udziału w konferencjach, choć jak podkreślają autorzy raportu - nie zawsze takie godziny da się z czasu pracy wyodrębnić (zależy od sposobu raportowania przez dane państwo).
Proporcja czasu "przy tablicy" do czasu spędzanego na pozostałych obowiązkach jest - obok płac i wielkości klas - jednym z ważniejszych wskaźników atrakcyjności zawodu. Gdy przechyla się w stronę czasu spędzanego na innych obowiązkach niż nauczanie, może powodować ryzyko przenoszenia pracy de facto do domu.
Ze względu na sposób raportowania przez różne państwa, dane w raporcie przedstawione są jako godziny, które nauczyciel w ciągu roku poświęca - zgodnie z prawem - na czas nauczania.
Ile czasu nauczyciele spędzają "przy tablicy"?
Należy pamiętać, że różnice w rocznym obciążeniu pracą wynikają również z różnej liczby dni pracujących, obowiązujących w poszczególnych krajach. W Polsce nauczyciele pracują 37 tygodni w roku, co odpowiada 175 - 179 dniom i jest bliskie średniej europejskiej. Nauczyciele hiszpańscy w ciągu roku przepracowują "przy tablicy" więcej godzin niż polscy, ale jeśli chodzi o liczbę dni pracy, jest ona niższa. Wynika to z faktu, że średnio codziennie np. w szkołach podstawowych w Hiszpanii pedagodzy prowadzą zajęcia przez ok. 5 godzin, podczas gdy w Polsce - przez 3,2 (średnia dla EU22 wynosi ok. 4,3 godz).
Z informacji zawartych w raporcie wynika, że w 2017 r. polscy nauczyciele byli zobowiązani do prowadzania zajęć przez 564 godziny rocznie w szkołach podstawowych (38 proc. całego rocznego czasu pracy), 478 godzin rocznie w gimnazjach (32 proc. całego czasu pracy), w szkołach średnich 473 godziny rocznie (32 proc.).
Średnia dla 22 krajów Unii Europejskiej, uwzględnionych w raporcie (tych, które jednocześnie są członkami OECD), jest wyższa niż dane dla Polski i wynosi odpowiednio: 762 godziny zajęć w szkołach podstawowych (49 proc. całego czasu pracy), 668 godzin w szkołach średnich niższego szczebla (42 proc.), 635 godzin w szkołach średnich wyższego szczebla (40 proc.).
Najbliższe, acz wyższe, Polakom wyniki (z wyszczególnionych w raporcie krajów UE) notuje się w Estonii (odpowiednio 585 godzin w podstawówkach, 602 godziny w szkołach średnich niższego stopnia i 568 w szkołach średnich wyższego stopnia), Czechach (odpowiednio 617 godzin w podstawówkach, 617 godzin w szkołach średnich niższego stopnia i 589 w szkołach średnich wyższego stopnia) czy w Słowenii (odpowiednio 627, 627 i 570).
Największą liczbę godzin przepracowują nauczyciele na Łotwie - 1020 godzin na wszystkich trzech szczeblach, w Holandii (930 godzin w podstawówkach, 750 w szkołach średnich niższego stopnia, 750 w szkołach średnich wyższego stopnia), w Hiszpanii (odpowiednio 880, 713, 693 godzin), czy we Francji odpowiednio 900, 684 i 684 godzin).
Ile wynosi czas pracy nauczycieli?
Jak można przeczytać w raporcie, w związku z tym, że wykazywane w nim godziny nauczania "przy tablicy" "niekoniecznie korespondują z prawdziwym nakładem pracy", jaki ponoszą nauczyciele, pod uwagę powinno się brać także m.in. "przygotowywanie się do lekcji, kontynuację pracy po nich, w tym sprawdzanie prac uczniów".
Analiza traktowanego całościowo czasu pracy, w raporcie nazywanego także "ustawowym czasem pracy" nie przynosi szczególnych różnic przy porównaniu krajów EU-22. Przy takim jednak zestawieniu, Polska nie jest na ostatnim miejscu.
Według danych OECD w 2017 r. w polskich szkołach podstawowych całościowy czas pracy wyniósł 1496 godzin. W 22 krajach Unii Europejskiej uwzględnionych w raporcie "Education at a Glance" średnia wyniosła 1551 godzin.
W polskich gimnazjach całkowity czas pracy nauczycieli wyniósł 1480 godzin. Na odpowiadającym szczeblu szkolnictwa w 22 krajach UE - średnio 1585.
W polskich szkołach średnich wyższego stopnia było to 1464 godzin. W 22 krajach UE - średnio 1571.
Wśród uwzględnionych w raporcie krajów UE, polscy nauczyciele mieli jeden z najniższych wskaźników całościowego czasu pracy. W przypadku szkół podstawowych mniej od Polaków pracowali w ciągu roku tylko Portugalczycy - 1488 godzin oraz Hiszpanie - 1425. Największą liczbę godzin musieli przepracować nauczyciele w podstawówkach w Niemczech - 1782, w Austrii - 1776 i w Szwecji - 1767.
Analiza czasu pracy nauczycieli europejskich szkół średnich niższego i wyższego szczebla przynosi podobne rezultaty.
Różne obowiązki
Raport OECD z 2018 r. wskazuje również jakie obowiązki mają nauczyciele. W przypadku szkół średnich niższego stopnia w Polsce (gimnazja) wskazano, że nauczyciel obowiązkowo musi nie tylko prowadzić lekcje, ale także m.in. planować i przygotowywać je, poprawiać prace domowe, wykonywać zadania administracyjne (m.in. przygotowywanie raportów i inne prace biurowe), utrzymywać kontakt z rodzicami, pilnować uczniów w trakcie przerw, a także "współpracować z innymi nauczycielami w szkole i poza nią".
Taki szeroki zakres obowiązków mają także nauczyciele m.in. w Austrii, Grecji, na Węgrzech, we Włoszech, Łotwie czy Słowacji. Od decyzji szkoły zależy, czy np. niemieccy pedagodzy muszą oddawać się pracy administracyjnej i pilnowaniu dzieci na przerwach. W Czechach obowiązkowe jest tylko prowadzenie lekcji - pozostałe wymienione aktywności zależą od decyzji szkoły bądź mogą być decyzją własną nauczycieli (np. sprawdzanie prac uczniów).
Ile tak naprawdę pracują nauczyciele?
Autorzy raportu przygotowali także część zatytułowaną "faktyczny czas pracy". Zwracają w niej uwagę, że ustawowy czas pracy odnosi się tylko do godzin wykazanych w ustawach (w Polsce - 40 godz. tygodniowo). "Jednakże czas nauczania poszczególnych nauczycieli może się różnić, w zależności od regulacji, np. z powodu nadgodzin". Faktyczny czas pracy w rozumieniu raportu to zatem średnia liczba godzin pracy nauczycieli na pełnym etacie wraz z nadgodzinami. "To daje pełny obraz prawdziwego obciążenia pedagogicznego nauczycieli", można przeczytać.
Jednakże, jak zwracają uwagę autorzy raportu, tylko kilka krajów było w stanie wykazać ustawowy i faktyczny czas pracy pedagogów. Wskazują jednak na sytuację w kilku państwach, w tym w Polsce, gdzie "faktyczny czas nauczania jest o 14 proc. wyższy niż ustawowe wymagania". Na Łotwie w przypadku nauczycieli w szkołach średnich niższego stopnia jest to aż o 46 proc. więcej. Jak piszą autorzy raportu, taki wysoki odsetek może wskazywać na "niską wycenę wynagrodzenia ustawowego i oznacza, że nauczyciele często poświęcają więcej czasu na nauczanie i inne zajęcia, za które mogą zostać [dodatkowo] wynagrodzeni".
We Francji i na Litwie nauczyciele pracują od 2 do 5 proc. mniej niż jest to od nich oczekiwane ustawowo.
W przedszkolu nauczyciel pracuje więcej
Zgodnie z Kartą Nauczyciela, nauczycieli pracujących w przedszkolach obowiązuje czas nauczania wynoszący 25 godzin bądź 22 godziny, jeśli pracują z grupami dzieci 6-letnich. Rocznie daje to, według danych OECD, 1085 godzin. Mniejszy zakres pracy w tym względzie mają nauczyciele w m.in. w Grecji, Hiszpanii, Francji, Holandii czy Włoch. Najwięcej godzin w ramach czasu nauczania wykazują nauczyciele z Niemiec - 1775 godzin.
W większości krajów, uwzględnionych w raporcie OECD, nauczyciele z placówek oświatowych przedszkolnych pracują więcej niż nauczyciele np. w szkołach podstawowych.
Autor: red. / Źródło: Konkret24; zdjęcie tytułowe: Jakub Włodek/Agencja Gazeta