Wytrych z konstruktywnym wotum nieufności? Prawnicy: nie jest możliwy

W wyniku wyborów 15 października do Sejmu dostało się pięć ugrupowań. Jak podała Państwowa Komisja Wyborcza, Prawo i Sprawiedliwość zdobyło 35,38 proc. głosów, Koalicja Obywatelska - 30,70 proc., Trzecia Droga - 14,40 proc., Nowa Lewica - 8,61 proc., a Konfederacja - 7,16 proc. głosów. Tak więc opozycja demokratyczna (KO+Trzecia Droga+Nowa Lewica) może liczyć na 248 mandatów w Sejmie, czyli ma sejmową większość.

Możliwe przyszłe scenariusze w Sejmie komentował 6 listopada w "Rozmowie Piaseckiego" w TVN24 były premier rządu SLD-PSL-UP z lat 2001-2004 Leszek Miller, obecnie europoseł KO. Rozmowa odbyła się dzień przed orędziem prezydenta Andrzeja Dudy, w którym wskazał on na premiera Mateusza Morawieckiego z PiS, a na marszałka seniora, który otworzy pierwsze posiedzenie Sejmu nowej kadencji, Marka Sawickiego z PSL. Miller mówił m.in. o (nieaktualnym już po orędziu prezydenta) scenariuszu, w którym marszałek senior z PiS miałby zawiesić obrady na czas nieokreślony i tym samym nie pozwolić na zaprzysiężenie nowych posłów. Ale potem Miller dodał, jakby przewidując, co dzień później ogłosi prezydenta Duda:

Następnie Leszek Miller, dopytywany przez Konrada Piaseckiego, potwierdził, że konstytucja daje parlamentowi taką możliwość. Stwierdził, że "nie ma żadnych przeciwwskazań", żeby udzielić konstruktywnego wotum nieufności rządowi w stanie dymisji. Potem jeszcze raz powtórzył, że podpowiada nowej większości sejmowej, by na pierwszym posiedzeniu Sejmu 13 listopada rozpoczęła procedurę konstruktywnego wotum nieufności, "bo najpierw musi być wniosek i od złożenia wniosku do głosowania musi być tydzień czasu".

7 listopada, już po orędziu Andrzeja Dudy, ten scenariusz powtórzył Marek Sawicki z PSL, wskazany na marszałka seniora w Sejmie nowej kadencji. W rozmowie z "Dziennikiem Gazetą Prawną" powiedział: "Jeśli pan Morawiecki złoży już dymisję obecnego rządu - czy to na ręce moje jako marszałka seniora, czy nowo wybranego marszałka Sejmu - i dostanie powołanie od pana prezydenta, to zgodnie z tym, co mówią mi konstytucjonaliści, nowy marszałek w ciągu siedmiu dni może zwołać posiedzenie Sejmu z jednym punktem obrad: konstruktywnym wotum nieufności dla rządu Mateusza Morawieckiego".

Jednak konstytucjonaliści, z którymi rozmawiał Konkret24, wyjaśniają, dlaczego nie jest to możliwe.

Najpierw wytłumaczmy, czym jest konstruktywne wotum nieufności. Wnioskuje o nie grupa co najmniej 46 posłów. We wniosku muszą wskazać imiennie kandydata, który miałby objąć urząd premiera w miejsce odwoływanego. Następnie musi upłynąć co najmniej siedem dni, zanim Sejm będzie mógł zagłosować nad wnioskiem. Do wyrażenia wotum nieufności potrzebna jest większość bezwzględna: 231 posłów. Jeśli Sejm wyrazi takie konstruktywne wotum nieufności, prezydent musi przyjąć dymisję rządu i powołać wskazanego we wniosku nowego premiera, który następnie przedstawia mu nowych ministrów. Tak wybrany rząd nie musi ponownie uzyskiwać wotum zaufania: po przedstawieniu ministrów prezydent odbiera od nich przysięgę i nowy rząd zaczyna funkcjonować.

Jeśli chodzi o obecny rząd Mateusza Morawieckiego, to na pierwszym posiedzeniu nowego Sejmu 13 listopada, zgodnie z konstytucją, poda się on do dymisji. Ta sama konstytucja nakazuje jednak powierzyć tak zdymisjonowanemu rządowi dalsze sprawowanie obowiązków do czasu powołania nowej Rady Ministrów. Jest to więc specyficzny moment, gdy formalnie rządu nie ma, choć wykonuje on swoje zadania, by uniknąć luki np. w pracach administracyjnych. Taki stan będzie się utrzymywał do momentu, gdy nowy rząd Mateusza Morawieckiego (wskazanego przez prezydenta) uzyska wotum zaufania lub - jeśli większość posłów zagłosuje przeciwko - do uzyskania takiego wotum przez następny rząd wskazany przez parlament (według deklaracji opozycji będzie to rząd Donalda Tuska).

Według pomysłu Leszka Millera na tym samym posiedzeniu, na którym obecny rząd premiera Morawieckiego poda się do dymisji, ale nadal będzie wykonywał swoje obowiązki, opozycja powinna złożyć wniosek o wyrażenie rządowi konstruktywnego wotum nieufności i w jego miejsce zaproponować Donalda Tuska. Koalicja KO+Trzecia Droga+Nowa Lewica w nowym Sejmie będzie miała większość 248 posłów, więc teoretycznie po upływie konstytucyjnych siedmiu dni mogłaby przegłosować taki wniosek i tym samym "zmusić" prezydenta do przyjęcia dymisji obecnego rządu Morawieckiego i powołania na jego miejsce Donalda Tuska.

Dlaczego ten "wytrych" nie jest możliwy?

Konstytucjonalistka dr hab. Joanna Juchniewicz z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie w analizie dla Konkret24 pisze wprost:

Prawniczka wyjaśnia: "Wniosek o wyrażenie konstruktywnego wotum nieufności składany jest przeciwko pełniącemu swój urząd Prezesowi Rady Ministrów i gabinetowi (czyli takiemu, który jest powołany, a nie został zdymisjonowany). Gdy rząd jest zdymisjonowany, nie ma faktycznie przeciwko komu wystąpić z tym wnioskiem".

Podobnie uważa dr Marcin Krzemiński, konstytucjonalista z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. "Na miejscu nowej koalicji bym się obawiał takiego posunięcia" - stwierdza w analizie przesłanej Konkret24. I wyjaśnia:

"I tu zaczynają się schody, ponieważ w art. 158 traktującym o konstruktywnym wotum nieufności nie ma przepisu odsyłającego do art. 154 wskazującego terminy do powołania nowej Rady Ministrów. Dobry prawnik sięgnie po analogię. Ale wielokrotnie się już przekonaliśmy, że prezydent trzyma się kurczowo wykładni literalnej" - pisze w analizie dr Krzemiński. "I wtedy jako obywatele możemy znaleźć się w sytuacji, w której mamy wybranego nowego premiera przez Sejm, ale bez rządu. A prezydent twierdzi, że nie ma normy, która określałaby termin powołania nowego rządu. W tym czasie dotychczasowy rząd pozostaje u władzy" - dodaje.

Profesor Juchniewicz zauważa więc, że nie można wystąpić z wnioskiem o konstruktywne wotum nieufności względem rządu, który podał się do dymisji i faktycznie go nie ma, a jedynie wykonuje przez jakiś czas swoje obowiązki. Doktor Krzemiński dodaje natomiast, że w takim wniosku wskazuje się jedynie nowego premiera, a tym samym do zaprzysiężenia jego ministrów przez prezydenta i tak działałby dotychczasowy rząd (czyli Morawieckiego).

Profesor Juchniewicz zapytana, czy posłowie mimo wszystko mogą złożyć taki wniosek na pierwszym posiedzeniu Sejmu, odpowiada, że mogą, ale marszałek Sejmu nie będzie mógł go przekazać do dalszych prac. "Wniosek nie będzie mógł być rozpatrzony, bo będzie wnioskiem bezprzedmiotowym: nie ma Rady Ministrów, której można konstruktywne wotum nieufności wyrazić" - wyjaśnia konstytucjonalistka.

Natomiast dr Marcin Krzemiński podsumowuje: "Myślę, że z punktu widzenia nowej koalicji ryzyko jest zbyt duże, żeby je podejmować dla tych ewentualnie uzyskanych kilku albo kilkunastu dni".