Pieniądze WOŚP a budżet NFZ. Te wykresy "świadczą o ignorancji lub celowej manipulacji"

Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy poinformowała, że w ramach tegorocznego finału zebrano 154 606 764 złotych. Pieniądze będą przeznaczone na walkę z sepsą. - Teraz będzie ogromne liczenie. Do momentu, gdy ta deklarowana kwota będzie zgodna z kwotą w banku, będziemy codziennie podawali stan konta. A później już czekamy na oficjalne ogłoszenie, ile zebraliśmy. Niech to będzie niespodzianka dla wszystkich, którzy nas wspierali i obserwowali finał - mówił 30 stycznia szef WOŚP Jurek Owsiak.

W ostatnich tygodniach przed finałem w internecie zaczęły krążyć manipulacje i fake newsy dotyczące WOŚP czy jej szefa. Jak np. fałszywa informacja, że nigdy nie ujawniono, ile pieniędzy pochodzi z samych puszek - co wyjaśniliśmy w Konkret24. Rozpowszechniano też wykresy, na których zestawiono sumy zbierane podczas finałów WOŚP z tym, co rzekomo "NFZ przeznaczył na służbę zdrowia" lub z wysokością całych państwowych nakładów na ochronę zdrowia. Na jednym z takich wykresów - który stał się szczególnie popularny - opatrzonym tytułem "WOŚP ratuje służbę zdrowia", widać słupek z logiem Narodowego Funduszu Zdrowia i kwotą blisko 139 miliardów złotych i samo logo WOŚP z kwotą 224,4 milionów złotych. Pierwsza z tych kwot jest zbliżona do całości publicznych wydatków na ochronę zdrowia w 2022 roku, a druga do kwoty zebranej w czasie 30. finału WOŚP w 2022 roku (potem zaczęły krążyć wersje "uaktualnionego" wykresu).

Takie zestawienia są błędem i zakłamują rzeczywistość. Pokazują bowiem różne dane, a prawdopodobnym celem jest dyskredytowanie akcji WOŚP. Bo głównym celem zbiórek prowadzonych przez fundację jest wsparcie systemu ochrony zdrowia poprzez zakup sprzętu. Tymczasem rola państwa w systemie finansowania ochrony zdrowia w Polsce jest inna, co tłumaczymy niżej. A już zupełnym nieporozumieniem jest pokazywanie loga NFZ w takim zestawieniu - bo NFZ pełni rolę płatnika, który ze środków ze składek ubezpieczenia społecznego finansuje świadczenia zdrowotne.

Popularny w sieci wykres pokazaliśmy ekspertom zdrowia publicznego i epidemiologii. "Nie ma żadnych źródeł danych, a zatem wykresu nie można traktować poważnie" - ocenia w odpowiedzi dla Konkret24 dr Michał Seweryn, prezes firmy konsultingowej EconMed Europe. "Grafiki świadczą głównie o ignorancji autora lub celowej manipulacji" - uważa dr hab. Katarzyna Dubas-Jakóbczyk z Instytutu Zdrowia Publicznego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tłumaczy, że w Polsce istnieje dualny system finansowania szpitali: NFZ finansuje realizację świadczeń medycznych (wydatki bieżące), natomiast środki na inwestycje (w tym remonty i sprzęt) pochodzą głównie z dotacji od właścicieli (np. samorządów terytorialnych)/budżetu państwa czy - począwszy od 2004 roku – z programów UE. "Tak więc budżet NFZ a wydatki WOŚP to środki na zupełnie inne cele" - podsumowuje ekspertka. Dlatego nie można zestawiać pieniędzy NFZ z pieniędzmi zebranymi przez WOŚP.

Doktor Michał Seweryn również podkreśla, że inwestycje w ochronie zdrowia są finansowane z udziałem środków właścicieli placówek leczniczych. Zauważa, że w niemałej części pieniądze wykładają samorządy. Wspomina o różnego rodzaju środkach pozyskiwanych z Unii Europejskiej. "Inwestycje w ochronie zdrowia były też finansowane z Funduszy Norweskich i innych źródeł" - przypomina dr Serweryn.

Trzy główne źródła finansowania inwestycji infrastrukturalnych w ochronie zdrowia według dr hab. Katarzyny Dubas-Jakóbczyk to: budżet państwa, budżety samorządów terytorialnych, środki unijne. W latach 2004-2020 wydatki inwestycyjne w ochronie zdrowia były finansowane z budżetu centralnego w niewiele ponad 30 procentach.

Ekspertka zwraca uwagę, że budżet państwa z samego podatku VAT i akcyzy w 2021 roku dostarczył prawie 300 miliardów dochodów. "W 'lepiej' działającym państwie tego typu organizacje pozarządowe powinny otrzymywać silne wsparcie ze strony władz publicznych, gdyż de facto odciążają one państwo w realizacji usług publicznych" - ocenia.

Problem z wykresami rozsyłanymi w sieci polega nie tylko na porównywaniu nieporównywalnego. Bo nie ma dostępnych danych pozwalających porównać na przykład wydatki na sprzęt medyczny ponoszone przez państwo i sektor organizacji samorządowych. A w tym wypadku byłoby to potrzebne, bowiem głównym celem zbiórek Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy jest pozyskanie funduszy na zakup sprzętu. Poprosiliśmy resort zdrowia o takie dane (patrz aktualizacja na końcu tekstu). 29 stycznia na profilu ministerstwa na Twitterze poinformowano o wydatkach na inwestycje w ochronie zdrowia. W 2020 roku wyniosły one 2,99 mld zł; w 2021 roku - 1,27 mld zł; w 2022 roku - 2 mld zł.

Niżej prezentujemy dane z publikowanych co roku przez Ministerstwo Finansów sprawozdań z wykonania budżetu państwa - wyszczególniliśmy wydatki majątkowe w dziale "Ochrona zdrowia" w latach 2010-2021. To dane o wydatkach finansowanych w większości dochodami własnymi. Nie uwzględniają finansowania przez samorządy ani środków unijnych. W 2021 roku wyniosły 1,19 miliarda złotych.

Tych danych nie można jednak zestawić z danymi WOŚP o wydatkach na sprzęt medyczny. "Musimy pamiętać, że owe wydatki dotyczą nie tylko sprzętu" - zauważa dr Michał Seweryn i wyjaśnia, że wydatki inwestycyjne określone w budżecie państwa obejmują również prace budowlane czy koszty zakupu sprzętu dla innych jednostek ujętych w budżecie, na przykład laboratoriów badawczych, instytutów czy stacji sanitarno-epidemiologicznych.

Dlatego osobno przedstawiamy kwoty zebrane podczas finałów WOŚP w latach 2010-2022. "Fundacja WOŚP środki zebrane w corocznej zbiórce publicznej w całości przeznacza na zakup sprzętu medycznego i finansowanie programów medycznych" - informuje na swojej stronie internetowej. Podczas rekordowego finału w 2022 roku (najnowsze dostępne pełne dane o zebranej kwocie) darczyńcy przekazali 224 376 706,35 złotych. To 11,2 proc. wydatków inwestycyjnych w 2022 roku deklarowanych przez Ministerstwo Zdrowia (które jednak obejmują nie tylko sprzęt). Stąd bezprzedmiotowe są powielane przez internautów porównania sugerujące, że pomoc WOŚP nie ma znaczenia.

Doktor Kamil Barczyk, dyrektor Szpitala św. Łukasza w Bolesławcu, tłumaczy, że NFZ nie przekazuje środków na zakup sprzętu medycznego, tylko na refundację świadczeń medycznych. Płaci na przykład za przyjęcie pacjenta i wszystkie wykonywane mu procedury medyczne. Dyrektor Barczyk dodaje, że może się jednak zdarzyć, iż NFZ jest pośrednikiem pieniędzy budżetowych. - Na przykład w tym roku szpital otrzymał środki na infrastrukturę informatyczną w ramach programu cyberbezpieczeństwa, ale to raczej sytuacja jednostkowa - mówi.

- Środki przekazywane przez NFZ stają się środkami szpitala i teoretycznie można z nich kupować sprzęt, oczywiście jeśli tych pieniędzy wystarcza, ale generalnie nie wystarcza. Często wręcz nie pozwala na pokrycie kosztów udzielonych świadczeń - mówi dr Jerzy Friediger, dyrektor Szpitala Specjalistycznego im. Stefana Żeromskiego w Krakowie. Tłumaczy, że wszystko zależy od indywidualnej sytuacji szpitala - od lepiej lub gorzej płatnych świadczeń czy stopnia specjalizacji placówki.

Dyrektor Friediger ocenia, że świadczenia w ramach interny, chirurgii ogólnej, chirurgii urazowej czy położnictwa są generalnie niedoszacowane przez NFZ. - My nie tylko nie zarabiamy na tych świadczeniach, ale wręcz do nich dopłacamy - mówi. Zaznacza jednak, że jego szpital "ma szansę się zbilansować", bo oferuje również lepiej opłacane świadczenia. - Najbardziej zadłużone są szpitale podstawowego szczebla - stwierdza.

Dyrektor Kamil Barczyk podkreśla, że dla jego szpitala źródłem środków na zakup sprzętu są wszelkiego rodzaju dotacje - ze środków unijnych, samorządowych czy państwowych oraz dotacje od zewnętrznych organizacji czy fundacji takich jak Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy. Łączna kwota dotacji, które szpital w Bolesławcu uzyskał w 2022 roku, to 30 milionów złotych. Dyrektor Barczyk mówi, że od początku grania WOŚP jego szpital otrzymał różnego rodzaju sprzęt głównie związany z diagnostyką i leczeniem dzieci o wartości ponad 2,5 milionów złotych. - Z roku na rok tych pieniędzy jest coraz więcej - mówi Barczyk. Dodaje, że wraz z tym, jak wzrastają kwoty uzyskiwane w zbiórkach WOŚP, proporcjonalnie wzrasta ilość lub jakość sprzętu przekazywanego szpitalom.

- Pomoc instytucji typu WOŚP jest dla nas nieoceniona - przyznaje dyrektor Jerzy Friediger. - Choć my jeszcze nie mamy najgorzej, bo dostajemy dotacje od miasta Krakowa i dużo sprzętu mamy właśnie z tego źródła - dodaje. Podkreśla jednak, że w miastach, gdzie szpital jest największym zakładem pracy i jego budżet jest większy niż budżet powiatu, trudno oczekiwać wsparcia ze strony samorządu. - Dlatego dotacje od samorządów i instytucji są tak ważne w finansowaniu inwestycji w szpitalach, bo na to, żeby to zrobić z własnych środków, nie ma zasadniczo szans - kwituje dr Jerzy Friediger.

3 lutego Ministerstwo Zdrowia przesłało nam informację o kwotach przeznaczanych na zakup sprzętu medycznego dla podmiotów leczniczych w latach 2015-2022. Dane te obejmują łącznie inwestycje krajowe i współfinansowane ze środków Unii Europejskiej. W ostatnich ośmiu latach najwięcej pieniędzy na inwestycje przeznaczono w 2017 roku - 988,8 mln zł i w 2022 roku - 1168,6 mln zł.

Resort wyjaśnił również, czego dotyczą wydatki majątkowe na ochronę zdrowia wskazane w części 46, dział 851 budżetu państwa. "Wskazane środki trafiają na finansowanie lub współfinansowanie m.in. inwestycji budowlanych, zakup sprzętu, w tym aparatury medycznej, sprzętu informatycznego, środków transportu" - informuje ministerstwo.

Środki mogą otrzymać: - szpitale ogólne i szpitale instytutów badawczych nadzorowanych przez Ministra Zdrowia oraz szpitale kliniczne (W 2021 r. 380 mln zł przeznaczono na inwestycyjne programy wieloletnie; ok. 122,6 mln zł na pozostałe inwestycje budowlane, ok. 19 mln zł na zakupy inwestycyjne) - Lotnicze Pogotowie Ratunkowe (w 2021 r. - 52,7 mln zł) - Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa - realizatorzy programów określonych dziedzin medycyny, w tym programów polityki zdrowotnej i innych programów rządowych (W 2021 r. 408 mln zł na dofinansowanie programów polityki zdrowotnej) - jednostki budżetowe podległe Ministerstwu Zdrowia, m.in. zakłady opiekuńczo-lecznicze i pielęgnacyjno-opiekuńcze utworzone przez Ministra Zdrowia, regionalne ośrodki psychiatrii sądowej oraz graniczne stacje sanitarno-epidemiologiczne (W 2021 roku wydatki majątkowe wyniosły łącznie ok. 96 mln zł, w tym na zakupy inwestycyjne - 84 mln zł) - beneficjenci programów i projektów realizowanych z udziałem środków Unii Europejskiej (W 2021 r. łącznie wydatki majątkowe na ten cel w dziale 851 wyniosły 612,4 mln zł (budżet środków krajowych (BP) – 129,7 mln zł i budżet środków europejskich (BSE) – 482,7 mln zł).