Sprawa Kamińskiego i Wąsika. Manipulacja o podręczniku, który ma uzasadniać prawo do ułaskawienia przed wyrokiem

Maciej Wąsik i Mariusz Kamiński zostali skutecznie ułaskawieni w 2015 roku przez prezydenta Andrzeja Dudę - przekonują przedstawiciele prezydenta i politycy opozycji. Powołują się między innymi na podręczniki akademickie. Najczęściej przywołują opracowanie prof. Stanisława Waltosia i prof. Piotra Hofmańskiego "Proces karny. Zarys systemu".

Przypomnijmy: politycy PiS Mariusz Kamiński i Maciej Wąsik 20 grudnia 2023 roku zostali skazani przez warszawski sąd okręgowy prawomocnym wyrokiem na dwa lata pozbawienia wolności. Obaj nie uznają tego wyroku i twierdzą, że są niewinni. Powołują się na ułaskawienie prezydenta, które zostało zastosowane w 2015 roku, po nieprawomocnym wyroku skazującym ich na więzienie. Dzień po wyroku marszałek Sejmu Szymon Hołownia wydał postanowienia w sprawie stwierdzenia wygaśnięcia mandatów poselskich Kamińskiego i Wąsika. Obaj pod koniec grudnia złożyli odwołania od decyzji Hołowni - zarówno w biurze marszałka, jak i bezpośrednio w Sądzie Najwyższym. W ubiegłym tygodniu Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego uchyliła decyzję w sprawie Macieja Wąsika, a dzień później w sprawie Mariusza Kamińskiego.

Czytaj więcej: Kamiński i Wąsik "skazani za walkę z korupcją". To fałszywa narracja

8 stycznia Marcin Mastalerek, szef Gabinetu Prezydenta RP, po raz kolejny w telewizyjnym studiu powołał się właśnie na podręcznik profesorów Waltosia i Hofmańskiego. W programie "Rozmowa Piaseckiego" w TVN24 stwierdził, że według Konstytucji RP prezydent może ułaskawić, kogo chce i to w każdym momencie. "O tym w podręczniku pisał profesor Waltoś, powołując się właśnie na to, że do tej pory tak się nigdy nie wydarzyło. No, jak się wydarzyło, to się okazało, że te kilkanaście lat, w których uczono polskich prawników ma co? Zostać wyrzucone do kosza?" - pytał retorycznie.

O tej samej książce mówił Mastalerek wcześniej. 7 stycznia w "Śniadaniu Rymanowskiego" w Polsat News stwierdził: "Tam było wprost napisane, że prezydent może na każdym etapie podjąć taką decyzję [ułaskawienie]. Trzykrotnie stwierdził to Trybunał Konstytucyjny". Na to wtrącił się prowadzący Bogdan Rymanowski, który stwierdził, że profesor Waltoś się potem z tego wycofywał. Mastalerek odparł: "To nie świadczy źle o tym, co napisał wtedy ani o konstytucji, ani o Trybunale Konstytucyjnym. Mam ten podręcznik, i choćby go chciano spalić na stosie, to ja nie pozwolę". Tydzień wcześniej, 31 grudnia 2023 roku, szef prezydenckiego gabinetu w tym samym studiu po raz pierwszy wyciągnął podręcznik prof. Waltosia i dwukrotnie przeczytał jego fragment, według którego prezydent może ułaskawić w każdym momencie procesu karnego i stwierdził, że "prezydent Duda ułaskawił pana ministra Kamińskiego i Wąsika wręcz podręcznikowo". "To jest w podręczniku profesora Waltosia, w tak zwanej biblii karnistów. Trybunał Konstytucyjny dwukrotnie powiedział, dziesiątki tysięcy prawników było właśnie z takiego podręcznika uczone".

Marcin Mastalerek przyniósł tę książkę także do studia TV Trwam. 5 stycznia zapewniał w programie "Polski punkt widzenia", że "tam jest wprost napisane, że prezydent może skorzystać z prawa łaski w każdej sprawie o przestępstwo i wykroczenie, również przed prawomocnym skazaniem. Przed tym jak pan prezydent ułaskawił panów ministrów, to było oczywiste".

Na ten sam podręcznik powołują się także inni politycy opozycji. Zrobił to na przykład na platformie X poseł Paweł Jabłoński z Suwerennej Polski i skomentował: "Koniecznie podajcie dalej – niech to dotrze jak najszerzej – w TVN ani #neoTVP o tym nie powiedzą". "Profesorowie Waltoś i Gardocki kontra niedoszły magister Hołownia. Całe to parcie do wsadzenia Macieja Wąsika i Mariusza Kamińskiego za kratki za wszelką cenę ma już charakter chorej obsesji" - to z kolei komentarz posła Pawła Szrota, byłego szefa Gabinetu Prezydenta RP.

To nie pierwszy raz, kiedy przedstawiciele Kancelarii Prezydenta RP powołują się na treść książki prof. Stanisława Waltosia. W czerwcu 2017 roku, miesiąc po orzeczeniu Sądu Najwyższego w sprawie Kamińskiego i Wąsika, na oficjalnej stronie internetowej Prezydenta RP opublikowano listę publikacji, w których zdaniem Kancelarii Prezydenta "wskazywano na możliwość stosowania przez Prezydenta RP prawa łaski w postaci indywidualnej abolicji". Wśród nich wymieniono właśnie książkę prof. Waltosia i Hofmańskiego "Proces karny. Zarys systemu" w wydaniu z 2009 roku.

Prezydenckie prawo łaski i abolicja indywidualna to dwie różne instytucje. Łaska dotyczy sankcji, więc zwalnia skazanego od konieczności odbycia zasądzonej mu kary. Abolicję indywidualną stosuje się natomiast na etapie postępowania karnego jeszcze przed wydaniem wyroku. Dlatego właśnie Kancelaria Prezydenta pisała, że w swojej książce prof. Waltoś miał wskazać, iż prezydent mógł zastosować prawo łaski "w postaci indywidualnej abolicji", czyli jeszcze przed wydaniem prawomocnego wyroku.

Profesor Stanisław Waltoś zaraz po opublikowaniu listy odniósł się jednak do umieszczenia na niej swojego nazwiska i stwierdził w rozmowie z TVN24, że Kancelaria Prezydenta dopuściła się manipulacji. "Prawdopodobnie znalazłem się na tej liście (…), dlatego że we wszystkich wydaniach, włącznie do tego wydania, istotnie zajmowałem stanowisko, że abolicja w formie prawa łaski nie jest wykluczona w świetle konstytucji. Ale problem polega na tym, i tutaj niestety, przykro powiedzieć, ale kancelaria dopuściła się pewnej manipulacji. Pominięto zdanie kolejne, które się znajduje w podręczniku i we wszystkich wydaniach podręcznika" – mówił. "Mianowicie, że była praktyka konstytucyjna, polegająca na tym, że nigdy prezydent nie stosował abolicji w postaci prawa łaski. A dlaczego? Dlatego że u podstaw tej praktyki było słuszne przekonanie, że takie zastosowanie abolicji w formie prawa łaski byłoby niczym innym jak ingerencją w wymiar sprawiedliwości" – podkreślał.

Dodał również: "Ktoś mi mówił o tym, jakoby jestem zwolennikiem abolicji indywidualnej, a to jest absolutna nieprawda. Wystarczy dokładnie przeanalizować publikację, na którą powołuje się Kancelaria Prezydenta, żeby stwierdzić, że tak nie jest".

Politycy PiS i urzędnicy Kancelarii Prezydenta cytują słowa profesora Waltosia na podstawie wydania jego podręcznika z 2009 roku. Opis procedury ułaskawieniowej zawarty jest w rozdziale "Postępowania następcze po uprawomocnieniu się orzeczenia sądowego", którego podtytuł brzmi "Postępowanie ułaskawieniowe. Prawo łaski". Na tej podstawie można wnioskować, że prawo łaski autor podręcznika zalicza do postępowań, podejmowanych po uprawomocnieniu się wyroku.

Na samym wstępie prof. Waltoś zastrzega, że "niestety Konstytucja ani słowem nie wyjaśnia treści prawa łaski, nie mówiąc już o procedurze ułaskawieniowej" (pisownia oryginalna). Jak pisze dalej: "w przeciwieństwie do prawa wielu innych państw, polskie prawo konstytucyjne pozostawia ustalenie zakresu i treści prawa łaski praktyce konstytucyjnej". Na tej podstawie autor podręcznika sformułował sześć wniosków. Czwarty z nich brzmi następująco:

Politycy PiS w swoich wypowiedziach wybijają tylko pierwszą część tej tezy o tym, że prezydent może skorzystać z prawa łaski "również jeszcze przed prawomocnym skazaniem". Tymczasem w ostatnim zdaniu tego akapitu, który można uznać za konkluzję, stwierdzono, że na praktykę stosowania ułaskawienia wpłynęła polska tradycja konstytucyjna i "chyba słuszne przekonanie, że taka abolicja byłaby przedwczesną ingerencją w wymiar sprawiedliwości".

To najprawdopodobniej do tego końcowego zdania odwoływał się prof. Waltoś w wypowiedzi z 2017 roku, kiedy mówił o manipulacji Kancelarii Prezydenta, o czym piszemy wyżej.

W wydaniu podręcznika z 2016 roku, a więc po tym, jak prezydent Andrzej Duda ułaskawił Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika przed prawomocnym skazaniem, zmieniono treść wniosku nr 4.

Nie ma już więc mowy o tym, że prezydent może ułaskawić przed prawomocnym skazaniem, jest przypomnienie, że do 16 listopada 2015 roku żaden prezydent nie podjął decyzji o ułaskawieniu przed prawomocnym skazaniem; prof. Waltoś pisze też o "słusznym przekonaniu" (w poprzedniej wersji "chyba słusznym"), że abolicja "byłaby ingerencją w wymiar sprawiedliwości". To stwierdzenie jak i ostatnie zdanie tego wniosku, że przepisy konstytucji "żądają zaś jednoznacznie przestrzegania zasady trójpodziału władzy, a więc powstrzymywania się władzy wykonawczej od wkraczania na obszar władzy sądowniczej" – można uznać za pośrednią krytykę ułaskawieniowej decyzji prezydenta Dudy z 2015 roku.

Z kolei w wydaniu z 2018 roku do powyższych twierdzeń dopisano krótkie omówienie uchwały Sądu Najwyższego z 31 maja 2017 roku, "w której przyjęto, że prawo łaski, jako uprawnienie Prezydenta RP określone w art. 139 zdanie pierwsze Konstytucji, może być realizowane wyłącznie wobec osób, których winę stwierdzono prawomocnym wyrokiem sądu" i uznano "że zastosowanie prawa łaski przed datą prawomocności wyroku nie wywołuje skutków procesowych".

Ostatnie wydanie podręcznika pochodzi z 2023 roku. Znajdują się w nim te same stwierdzenia, co w wydaniu sprzed pięciu lat.

Profesor Waltoś w kolejnych wydaniach swojego podręcznika podkreśla wagę "praktyki konstytucyjnej" prezydentów w udzielaniu aktu łaski. Przypomina, że do czasu ułaskawienia Mariusza Kamińskiego, Macieja Wąsika i dwóch innych funkcjonariuszy CBA żaden z prezydentów nie ułaskawił nikogo przed uprawomocnieniem się skazania.

Z kolei przedstawiciele prezydenta utrzymują, że prezydent ma prawo łaski na każdym etapie postępowania. Jeśli tak, to czy Andrzej Duda ułaskawił w ten sposób kogokolwiek poza wymienioną czwórką? 7 czerwca 2023 roku do biura prasowego prezydenta wysłaliśmy prośbę o przekazanie informacji dotyczących: 1. Liczby wniosków o ułaskawienie od 6 sierpnia 2015 roku do dnia udzielenia odpowiedzi skierowanych do kancelarii prezydenta przed zapadnięciem prawomocnego wyroku skazującego; 2. Liczby osób, które zostały ułaskawione przez Prezydenta przed zapadnięciem prawomocnego wyroku skazującego od 6 sierpnia 2015 roku do dnia udzielenia odpowiedzi.

Odpowiedź otrzymaliśmy 20 czerwca 2023 roku. "Od 6 sierpnia 2015 r. do chwili obecnej do Kancelarii Prezydenta RP wpłynęło ok. 100 próśb o ułaskawienie, których treść wskazywała na brak prawomocności orzeczenia (uwzględniono prośby, w których postępowanie przygotowawcze, jak i sądowe było w toku). Wobec czterech osób Prezydent RP zastosował prawo łaski na podstawie art. 139 Konstytucji RP".

Takie samo sformułowanie widnieje w postanowieniu prezydenta o ułaskawieniu z 16 listopada 2015 roku. Na tej podstawie możemy wnioskować, że prezydent Andrzej Duda przed prawomocnym skazaniem ułaskawił tylko Mariusza Kamińskiego, Macieja Wąsika i dwóch innych funkcjonariuszy CBA.

Ponowiliśmy 8 stycznia pytania do Kancelarii Prezydenta o liczbę ułaskawionych przed prawomocnym skazaniem. Odpowiedź otrzymaliśmy 10 stycznia. W mailu przesłanym do redakcji Konkret24 biuro prasowe napisało: "od dnia 6 sierpnia 2015 r. do dnia udzielenia odpowiedzi do Kancelarii Prezydenta RP wpłynęło około 116 próśb o ułaskawienie, z których treści wynikało, że w sprawie nie zapadł prawomocny wyrok skazujący. Uprzejmie informujemy, że Prezydent RP zastosował prawo łaski na podstawie art. 139 Konstytucji RP wobec 4 osób".

Profesor Stanisław Waltoś w rozmowie z TVN24 (już po opublikowaniu tego artykułu) wyjaśnił fragment treści swojego podręcznika w kwestii ułaskawienia. - W podręczniku mamy bardzo wyraźne stwierdzenie, że rzeczywiście prezydent mógłby ułaskawić, bo prawo jest tutaj szalenie powściągliwe. Konstytucja w artykule 139 mówi o prawie ułaskawienia, ale słuszna jest praktyka [stosowana] do tej pory i mam nadzieję, że dalej będzie taka sama praktyka, że nie stosowało się [ułaskawienia] w toku toczącego się procesu. Prezydent stosował prawo łaski dopiero w stosunku do prawomocnie skazanego - powiedział. - A to wynika z trójpodziału władzy. Przecież prezydent, wkraczając w wymiar sprawiedliwości, uzurpował sobie uprawnienia sędziów. Przecież tak nie można, to było bardzo wyraźnie podkreślone w podręczniku - dodał. Zdaniem Waltosia "powstał w tej chwili konflikt, ale konflikt trzeba rozstrzygać zgodnie z duchem konstytucji i zgodnie z przepisami konstytucji". - A przepisy konstytucji razem wzięte, łącznie z wykładnią systemową mówią, że prezydent nie może stosować prawa łaski w czasie toczącego się procesu - wyjaśnił. - Konstytucja z roku 1921, tak zwana marcowa, oraz z 1935, tak zwana kwietniowa, dosłownie ograniczała prawo stosowania prawa łaski przez prezydenta, nie dopuszczała po prostu do stosowania w trakcie toczącego się procesu. Moim zdaniem błąd był popełniony w czasie tworzenia konstytucji z roku 1997. Trzeba było powtórzyć chociażby przepis konstytucji marcowej. Nie byłoby dzisiaj tego problemu. Ale jeżeli się wczytać w samą konstytucję, w artykuł 10 i artykuł 173 konstytucji, które mówią o trójpodziale władzy, to w tym momencie problem się rozstrzyga - mówił dalej. Waltoś podsumował, że jego zdaniem ułaskawienie prezydenta nie ma mocy. - W tej sytuacji panu prezydentowi pozostaje tylko jedno: ewentualne, ponowne zastosowanie prawa łaski, tym razem ograniczanego do kary - ocenił prof. Waltoś. Aktualizacja Artykuł zaktualizowano 11 stycznia o godz. 11.40 o odpowiedź biura prasowego Kancelarii Prezydenta RP dotyczącą liczby wniosków o ułaskawianie osób nieprawomocnie skazanych.