Zanieczyszczenie środowiska, niszczenie roślin i uszkadzanie zwierząt oraz niewłaściwe postępowanie z odpadami - te przestępstwa przeciwko środowisku dominowały w ostatnich latach. W ciągu 10 lat liczba postępowań w takich sprawach wzrosła trzykrotnie. Przestępstw, w których wykryto podejrzanego, też przybyło.
W reakcji na katastrofę ekologiczną w Odrze premier Mateusz Morawiecki 15 sierpnia zapowiedział, że rząd przystąpi do dyskusji nad zaostrzeniem kar za przestępstwa przeciwko środowisku. A 16 sierpnia prezydent Andrzej Duda podpisał uchwaloną 22 lipca ustawę o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania przestępczości środowiskowej, która już znacznie zaostrzyła kary przewidziane w Kodeksie karnym i ustawach o ochronie środowiska. Minister klimatu i środowiska Anna Moskwa nie wykluczyła, że za przestępstwa przeciwko środowisku będą wyższe kary pieniężne i jeszcze dłuższe wyroki.
Nowelizując Kodeks karny pod tym kątem, autorzy projektu zaostrzenia kar przeciwko środowisku powoływali się na policyjne statystyki. Przeanalizowaliśmy je - rzeczywiście, w ostatnich 10 latach liczba przestępstw przeciwko środowisku naturalnemu systematycznie rosła. Dominowały trzy rodzaje takich przestępstw.
Trzykrotny wzrost liczby postępowań
Rozdział XXII Kodeksu karnego pt. "Przestępstwa przeciwko środowisku" zawiera osiem artykułów, w których opisano poszczególne kategorie takich przestępstw oraz jakie kary grożą za ich popełnienie. Dotyczą one takich działań jak:
zniszczenia w świecie roślinnym i zwierzęcym,
zanieczyszczenie wody lub powierzchni ziemi substancją lub promieniowaniem,
niewłaściwe - zagrażające zdrowiu lub życiu albo zniszczeniem środowiska - składowanie i utylizacja odpadów,
niewłaściwe zabezpieczenie odpadów promieniotwórczych,
nienależyte utrzymywanie urządzeń zabezpieczających wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi przed zanieczyszczeniem,
niszczenie prawnie chronionego terenu lub obiektu,
budowa lub prowadzenie działalności gospodarczej na obszarze chronionego krajobrazu.
Z publikowanych przez policję statystyk (dotyczą wyłącznie działań policji) wynika, że o ile w 2011 roku wszczętych postępowań dotyczących przestępstw z art. 181-188 Kodeksu karnego było 265 - to w 2020 roku było ich już 739, a w 2021 roku - 795. Czyli w ciągu 10 lat nastąpił trzykrotny wzrost liczby prowadzonych postępowań (tzn., że policja miała podejrzenia, iż mogło dojść do przestępstwa).
Jeśli zaś chodzi o liczbę stwierdzonych przestępstw przeciwko środowisku (tzn., że przeprowadzone przez policję postępowanie potwierdziło zaistnienie przestępstwa), w 2011 roku było takich 87, rok później 73. W kolejnych latach już więcej - a od 2017 roku mamy czterokrotny wzrost liczby stwierdzonych przestępstw: ze 109 do 439 w roku 2020. Natomiast w 2021 roku przestępstw przeciwko środowisku było nieco mniej: 388.
Natomiast jeśli chodzi o przestępstwa wykryte (czyli takie, w których ustalono co najmniej jednego podejrzanego), w 2011 roku było ich 49, w 2012 roku - 40, w 2013 roku - 89. Po spadku w latach 2014-2017 liczba wykrywanych przestępstw przeciwko środowisku znacznie wzrosła (powyżej 100) - najwięcej wykryto w 2020 roku - 313. Natomiast w 2021 roku - 261.
Patrząc na powyższe zestawienie, można dostrzec dużą różnicę między liczbą wszczętych postępowań a przestępstw wykrytych - choć w latach 2020 i 2021 te proporcje były już nieco lepsze.
Trzy główne rodzaje przestępstw
Najwięcej wszczynanych postępowań, stwierdzonych i wykrytych przestępstw dotyczy trzech rodzajów przestępstw, opisanych w art. 181, 182 i 183 Kodeksu karnego. Dlatego poniżej je wyszczególniamy.
Art. 181 kk - zniszczenia w świecie roślinnym i zwierzęcym
Maksymalna kara za "zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach" wynosi teraz osiem lat więzienia (poprzednio pięć lat). Pięć lat więzienia może dostać ten, kto na terenie objętym ochroną "niszczy lub uszkadza rośliny, zwierzęta, grzyby lub ich siedliska, lub siedliska przyrodnicze, powodując istotną szkodę". Wcześniej maksymalna kara za takie czyny wynosiła dwa lata więzienia. Za nieumyślne działanie grozi natomiast grzywna albo ograniczenie wolności.
W ostatnich 10 latach najwięcej postępowań z art. 181 kk wszczęto w 2017 roku - 106, najmniej - bo 50 - w roku 2012. Z kolei liczba takich przestępstw stwierdzonych wynosiła między 13 (w 2012 roku) a 33 (w 2020 i 2021 roku). Natomiast najwięcej wykrytych takich przestępstw było w 2021 roku - 14.
Art. 182 kk - zanieczyszczenie wody, powietrza lub powierzchni ziemi
W myśl tego artykułu ten, kto teraz "zanieczyszcza wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym w takiej ilości lub w takiej postaci, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach", może dostać nawet osiem lat więzienia (poprzednio pięć). 10 lat grozi natomiast za popełnienie takiego czynu "w związku z eksploatacją instalacji działającej w ramach zakładu, w zakresie korzystania ze środowiska, na które wymagane jest pozwolenie".
Zgodnie natomiast z nową treścią art. 185 kk kary za powyższe przestępstwa rosną do 12 lat więzienia w sytuacji, gdy następstwem "jest zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach lub istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi" , a także "ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka".
Postępowań z art. 182 kk przybywa od 2015 roku: wtedy było ich 100, w 2020 roku - już 169, zaś w 2021 - 171. Najmniej takich przestępstw stwierdzono w 2011 roku - tylko sześć, a najwięcej w 2021 - 37. Wykrywanych przestępstw tego typu było w latach 2012-2017 kilka rocznie, w kolejnych latach - kilkanaście. W 2011 roku nie wykryto żadnego przestępstwa zanieczyszczenia wody lub powietrza czy ziemi, w 2021 roku było 19 takich przypadków.
Art. 183 kk - niewłaściwe postępowanie z odpadami
10 lat więzienia (poprzednio pięć) grozi temu, "ktowbrew przepisom składuje, usuwa, przetwarza, zbiera, unieszkodliwia, transportuje odpady lub substancje albo dokonuje odzysku odpadów lub substancji w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym". Taką samą karę może otrzymać ten, kto nielegalnie przywozi z zagranicy substancje zagrażające środowisku, kto wbrew przepisom przywozi odpady z zagranicy lub wywozi odpady za granicę i ten, który do tego dopuszcza. 12 lat więzienia z kolei grozi za nielegalny przywóz i wywóz niebezpiecznych odpadów albo za porzucenie ich w miejscu nieprzeznaczonym do ich składowania lub magazynowania.
Liczba policyjnych postępowań w takich sprawach rośnie od 2013 roku - wtedy było ich 150; w 2020 roku – już 454, a w 2021 - 515. Jeśli chodzi przestępstwa stwierdzone, to wzrost zanotowano w latach 2018-2020: w 2018 roku było ich 94, w 2019 – 167, w 2020 – 352. W 2021 roku było ich mniej - 296.
Podobnie było z przestępstwami wykrytymi – w 2018 było ich 70, rok później – 109, w 2020 roku - już 287. W roku 2021 wykryto 214 takich przestępstw.
W 2021 roku prawie 100 milionów złotych kar
Odrębne od policyjnych postępowania w sprawie naruszeń innych przepisów o ochronie środowiska prowadzi Inspekcja Ochrony Środowiska. Ze sprawozdania Generalnej Inspekcji Ochrony Środowiska za rok 2021 dowiadujemy się, że wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska przeprowadzili 40 768 kontroli. Stwierdzono 10 971 naruszeń rozmaitych przepisów ochrony środowiska, wydano 2517 decyzji o karach i opłatach/opłatach podwyższonych na łączną kwotę 98 030 451,60 zł. Najwięcej - 804 decyzji - dotyczyło nieprzestrzegania przepisów ustawy o odpadach.
Rok wcześniej, czyli w 2020 roku, inspektorzy ochrony środowiska nałożyli 1909 kar finansowych w łącznej wysokości 73 441 074,05 zł.
Autor: Piotr Jaźwiński / Źródło: Konkret24, zdjęcie: Shutterstock
Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock