Obietnice minus. Sprawy w sądach miały trwać krócej. Trwają dłużej

Głęboka reforma wymiaru sprawiedliwości była jednym ze sztandarowych haseł idącej do wyborów prawicy - zarówno w 2015, jak i 2019 roku. Politycy PiS i Solidarnej Polski krytykowali w tym zakresie rządzącą osiem lat koalicję Platformy Obywatelskiej i Polskiego Stronnictwa Ludowego. Przekonywali, że niezbędne są głębokie, systemowe zmiany. Dostrzegali jedną z największych bolączek polskiego sądownictwa, czyli długość trwania postępowań sądowych. Obiecywali, że to naprawią.

Takie zapewnienia znalazły się między innymi w programie Prawa i Sprawiedliwości z 2014 roku, w expose zarówno Beaty Szydło, jak i Mateusza Morawieckiego.

W 2017 roku prezes PiS Jarosław Kaczyński w telewizyjnym wywiadzie przekonywał, że szykowana wówczas przez jego partię reforma sądownictwa spowoduje, że sądy będą między innymi szybsze. Rok później Mateusz Morawiecki jako jeszcze wicepremier podkreślał, że należy położyć nacisk, "aby sądownictwo działało szybciej". "Postarajmy się, żeby sądownictwo było szybkie, bo dzisiaj sądownictwo jest hamulcowym polskiej gospodarki" - stwierdził.

Stan realizacji: NIEZREALIZOWANE 

Od listopada 2015 roku ministrem sprawiedliwości jest lider koalicyjnego ugrupowania - Solidarnej Polski - Zbigniew Ziobro. Obecnie to najdłużej urzędujący minister sprawiedliwości w III RP. Zjednoczona Prawica w czasie swoich dwóch kadencji uchwaliła olbrzymią ilość zmian w przepisach, w tym w prawie karnym, cywilnym oraz zmieniła kodeksy postępowania karnego i cywilnego. Szereg tych nowości miało skrócić czas trwania postępowań sądowych. Rząd przemodelował też kształt wielu instytucji, w tym Krajowej Rady Sądownictwa, Sądu Najwyższego, Trybunału Konstytucyjnego.

Efektem było rozmontowanie systemu wymiaru sprawiedliwości, co doprowadziło do drastycznego osłabienia jednego z filarów państwa demokratycznego. Doszło do upolitycznienia wymiaru sprawiedliwości, czystek w prokuraturze i sądach – degradowania i odsuwania od pracy niewygodnych prokuratorów i sędziów, awansowanie tych wspierających politykę rządu. Zmieniono ustawę o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw, zrywając z obowiązującą od 1989 roku zasadą, według której 15 sędziów do KRS wybierają zgromadzenia sędziowskie. Teraz wybiera ich Sejm, co skutkowało powstaniem tzw. neo-KRS. Forsowano zmiany w Sądzie Najwyższym, by uzyskać wpływ władz politycznych na niego. Powołano Izbę Dyscyplinarną (już zlikwidowaną) oraz Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego - status sędziów w tych izbach był kwestionowany (wskazała ich neo-KRS). Uchwalono tzw. ustawę kagańcową, czyli nowelizację ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw, gdzie wprowadzono m.in. przepis o odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziego. Z kolei w Trybunale Konstytucyjnym zasiada trzech sędziów, którzy są nieuprawnieni do rozpoznawania spraw w TK, tzw. sędziów dublerów. Wszystkie te reformy spowodowały trwający do dzisiaj spór z Komisją Europejską o praworządność, wskutek którego Polska płaci olbrzymie kary.

WIĘCEJ: Demontaż wymiaru sprawiedliwości. "Kamienie milowe"

Ministerstwo Sprawiedliwości i jego przedstawiciele zapewniali, że za obecnego rządu czas postępowań w sądach się skrócił, w 2019 roku wyprodukowano nawet specjalny spot radiowy o tym. Tyle że niemal zawsze pokazywano jedynie te dane, które pasowały do tezy rządu lub porównywano takie, których nie można porównywać. Tak było na przykład w maju 2022 roku na konferencji prasowej zorganizowanej pod hasłem "Sądy działają krócej". Wystąpili minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro i odpowiedzialna za sądownictwo Małgorzata Frydrych. Jak wówczas sprawdziliśmy, na konferencji porównywano dane za pierwszy kwartał 2022 roku z danymi za cały 2021 rok zamiast z danymi za pierwszy kwartał 2021 roku. Takie porównywanie było nieuprawnione i nie można było na jego podstawie wyciągać żadnych wniosków.

By pokazać, że obietnice Zjednoczonej Prawicy dotyczące skrócenia czasu trwania postępowań sądowych nie zostały spełnione, porównaliśmy to, co należy zestawiać: czyli publikowane przez resort sprawiedliwości średnie dane roczne dotyczące długości postępowań sądowych. Pod uwagę wzięliśmy 2015 rok (ostatni rok rządów koalicji PO-PSL) i 2021 rok (ostatnie aktualne dane obejmujące cały rok). W lutym 2023 roku ekonomista Alicja Defratyka zapytała Ministerstwo Sprawiedliwości o najnowsze dane – za cały 2022 rok. 29 marca napisała na Twitterze, że dostała odpowiedź, iż resort odpowie jej w drugiej połowie marca, ale do końca miesiąca nie odpowiedział.

Statystyki resortu pokazują średni czas trwania spraw ogółem we wszystkich sądach oraz z podziałem na sądy rejonowe i okręgowe. W tych pierwszych dotyczy to postępowań w sprawach: cywilnych, karnych i wykroczeniowych, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, rodzinnych, gospodarczych i upadłościowych. W przypadku sądów okręgowych - postępowań w sprawach: cywilnych, karnych, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, gospodarczych. Tu należy przypomnieć, że Ministerstwo Sprawiedliwości zwyczajowo te dane publikowało regularnie co roku – a zmieniło się to w czasie rządów Zjednoczonej Prawicy. Dane za 2019 rok pojawiły się dopiero w pierwszej połowie 2021 roku wraz z danymi za 2020. Resort tłumaczył zwłokę pandemią.

Co pokazują więc dane ministerstwa? Jeśli chodzi o statystyki ogólne (czyli średnie dla wszystkich sądów), to średni czas postępowania w 2015 roku wynosił 4,2 miesiąca, a w 2021 roku - już 7,1. Zatem wydłużył się o 2,9 miesiąca (o niemal 70 proc.).

W sądach okręgowych postępowania też nie trwają krócej. W 2015 roku było to średnio 8,4 miesiąca, a w 2021 roku - 10,2. Oznacza to spowolnienie o 1,8 miesiąca.

Podobnie w sądach rejonowych. W ostatnim roku rządów PO-PSL sprawy trwały tam średnio 4 miesiące. Ten czas w 2021 roku wydłużył się o trzy miesiące.

W przypadku poszczególnych kategorii spraw czas trwania procesów wydłużył się następująco:

Sądy rejonowe sprawy cywilne – wolniej o 3,6 miesiąca sprawy karne i wykroczeniowe – wolniej o 0,5 miesiąca sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych – wolniej o 3,9 miesiąca sprawy rodzinne – wolniej o 0,7 miesiąca sprawy gospodarcze – wolniej o 4,1 miesiąca sprawy upadłościowe – wolniej o 3,4 miesiąca.

Sądy okręgowe sprawy cywilne – wolniej o 1,2 miesiąca sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych – wolniej o 3,4 miesiąca sprawy gospodarcze – wolniej o 2 miesiące.

Spowolnienie widać więc zarówno w danych ogólnych, danych z sądów okręgowych i rejonowych, jak również w 9 na 10 kategorii spraw ujmowanych w ministerialnych statystykach. Dlatego jedną z kluczowych obietnic PiS uznajemy za niezrealizowaną. Sytuacji obywateli, którzy mają procesy sądowe, nie zmienia bowiem fakt, że tylko sprawy karne w sądach okręgowych trwały w 2021 roku krócej niż w 2015 roku: odpowiednio 8,7 miesiąca do 10,3.

Posłanka Jadwiga Emilewicz z PiS, pytana w marcu 2023 roku w TVN24 przez Konrada Piaseckiego, jak ocenia rewolucję Zjednoczonej Prawicy w sądownictwie, przyznała: "Nie udało się przyspieszyć postępowań, nie udało się zrobić tego, aby sprawy w tym gospodarcze trwały krócej, sprawniej, szybciej się odbywały".

Zespół Konkret 24 zebrał i zweryfikował zapowiedzi obozu Zjednoczonej Prawicy, które pod koniec drugiej kadencji pozostają niespełnione. Poszukiwanie obietnic zaczęliśmy od początków 2015 roku - to wtedy, wraz z rozpędzającą się kampanią prezydencką Andrzeja Dudy, zaczął się marsz prawicy po władzę. Przejrzeliśmy obietnice z dwóch kampanii prezydenckich, dwóch kampanii parlamentarnych, wyborów samorządowych i do Parlamentu Europejskiego – bo to przed elekcjami politycy najczęściej wiele obiecują. Sprawdzaliśmy, czy w okresie między wyborami rzucane publicznie przez rządzących zapowiedzi się zmaterializowały. Tak powstał zbiór kilkudziesięciu obietnic, które Zjednoczona Prawica złożyła w ostatnich latach, ale ich "nie dowiozła". Kolejne części cyklu będziemy publikować na Konkret24.tvn24.pl i na stronie głównej Tvn24.pl. 

Lista jest otwarta – na bieżąco sprawdzamy wystąpienia prezydenta, polityków PiS, Solidarnej Polski, Partii Republikańskiej. Zachęcamy czytelników do kontaktu z nami i zgłaszania propozycji do weryfikacji. Można to zrobić zarówno przez formularz na stronie, jak i mailem na adres konkret24@tvn.pl.