Wydanie przez premiera polecenia druku kart do głosowania w wyborach prezydenckich to złamanie Kodeksu wyborczego i naruszenie ustawy o zwalczaniu pandemii COVID-19 – twierdzą prawnicy proszeni przez Konkret24 o opinię. Ta decyzja narusza ponadto konstytucyjną zasadę legalizmu mówiącą, że "organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa".
O tym, że Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych drukuje karty do głosowania poinformował 22 kwietnia w porannym programie TVN24 "Rozmowa Piaseckiego" wicepremier, minister aktywów państwowych Jacek Sasin. To jemu podlega Poczta Polska, której listonosze mają - zgodnie z uchwaloną przez Sejm i nierozpatrzoną jeszcze przez Senat ustawą o powszechnym głosowaniu korespondencyjnym - dostarczyć do skrzynek pocztowych pakiety wyborcze.
Przypomnijmy, że w obecnym stanie prawnym opisanym w Konkret24 21 kwietnia w dalszym ciągu Państwowa Komisja Wyborcza odpowiada za przebieg wyborów prezydenckich. Ale przepis art. 102 ustawy z 16 kwietnia o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 pozbawił ją ważnego prawa: ustalenia wzoru karty do głosowania i zlecenia druku. W ustawie z 6 kwietnia o głosowaniu korespondencyjnym ten obowiązek powierza się ministrowi aktywów państwowych. Dopóki ten przepis nie stanie się obowiązujący - Senat ma czas na zajęcie się ustawą do 6 maja - nie ma podstaw prawnych, by komukolwiek zlecać druk kart do głosowania. Rząd widzi to jednak inaczej.
Na polecenie premiera
Jacek Sasin powiedział w TVN24, że przygotowania do wyborów trwają "na podstawie decyzji marszałek Sejmu, która wyznaczyła wybory prezydenckie zgodnie z Konstytucją na 10 maja, i na podstawie decyzji pana premiera wydanej w oparciu o ustawę antycovidową, która nakazała państwowym firmom, takim jak Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych oraz Poczta Polska, przygotowanie do tych wyborów, aby mogły się odbyć w trybie korespondencyjnym".
Sasin przyznał, że w PWPW trwa już druk kart do głosowania. "To w ogóle PKW oraz Krajowe Biuro Wyborcze są tymi instytucjami, które te wybory przeprowadzają. To, że w tym uczestniczą inne instytucje państwa, to jest normalne, bo zawsze ktoś te karty drukował, ktoś te karty dowoził. Tak się dzieje i tym razem, różnica jest taka, że dostarcza je nie do lokali wyborczych, a do głosujących" - powiedział.
Minister Sasin przyznał, że karty do głosowania są drukowane na podstawie wzoru kart, jaki w uchwale z 24 lutego ustaliła Państwowa Komisja Wyborcza. Na takim wzorze nie ma nazwisk kandydatów (bo nie byli wtedy jeszcze zarejestrowani), są podane informacje np. co do wymiarów kart, poszczególnych rubryk itp.
Do tej pory druk kart do głosowania zlecała PKW na podstawie art. 307 Kodeksu wyborczego:
Po sporządzeniu listy kandydatów [PKW], zarządza wydrukowanie potrzebnej liczby kart do głosowania i wspólnie z okręgowymi komisjami wyborczymi zapewnia dostarczenie ich obwodowym komisjom wyborczym ds. przeprowadzenia głosowania w obwodzie. art. 307 Kodeksu wyborczego
Listę 10 kandydatów oficjalnie zarejestrowanych w wyborach prezydenckich PKW sporządziła 15 kwietnia. Następnego dnia jednak Sejm uchwalił większością posłów PiS ustawę, która jednym artykułem pozbawiła PKW m.in. prawa do zlecania druku kart do głosowania.
Wytrych w "ustawie antycovidowej"
Jak mówił w TVN24 wicepremier Sasin, do zlecenia druku kart do głosowania wykorzystano przepis "ustawy antycovidowej". Jedyny artykuł pozwalający premierowi na wydawanie poleceń firmom i instytucjom znajduje się w ustawie z 2 marca o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.
Chodzi o art. 11 ust. 3, który stanowi:
Prezes Rady Ministrów może, z własnej inicjatywy, wydawać polecenia obowiązujące podmioty, o których mowa w ust. 1 i 2. Wydając polecenie wobec przedsiębiorcy, Prezes Rady Ministrów może wyznaczyć organ odpowiedzialny za zawarcie umowy. ustawa z 2 marca 2020 roku
Wymienione podmioty to: wszystkie organy administracji rządowej działające w województwie, państwowe osoby prawne, organy samorządu terytorialnego, samorządowe osoby prawne i samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, a także inne podmioty takie jak osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz przedsiębiorcy.
Zapytaliśmy Centrum Informacyjne Rządu i Polską Wytwórnię Papierów Wartościowych, czy druk kart do głosowana i pakietów wyborczych odbywa się na polecenie premiera wydane na podstawie art. 11 ust. 3 ustawy z 2 marca. Poprosiliśmy również o wyjaśnienie, jaka była forma tego polecenia, bo ustawa dopuszcza polecenie na piśmie, ustne, telefoniczne czy za pośrednictwem poczty elektronicznej.
24 kwietnia w porannym programie "Jeden na jeden" na antenie TVN24 rzecznik rządu Piotr Mueller potwierdził, że polecenie premiera dla Poczty Polskiej i PWPW zostało wydane na podstawie art. 11. "Premier wydał polecenie przygotowania Poczcie Polskiej i Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych procesu wyborczego, zabezpieczającego przed skutkami Covid19, czyli takiego, który pozwoli przeprowadzić proces wyborczy w sposób bezpieczny dla obywateli" - powiedział rzecznik rządu.
Złamana zasada legalizmu
We wspomnianym art. 11 w ust. 4 napisano: "Polecenia, o których mowa (…), są wydawane w związku z przeciwdziałaniem COVID-19". A art. 1 tej ustawy informuje, że jej przepisy dotyczą zwalczania zakażenia wirusem SARS-CoV-2, trybu działań przeciwepidemicznych i zadań organów administracji publicznej.
- Artykuł 11 ustęp 3 stanowi niezwykle ogólnikową, blankietową regulację pozwalającą premierowi wydawać dowolne polecenia i to kierowane do wszelkich organów władzy publicznej - wskazuje Maciej Pach z Katedry Prawa Ustrojowego Porównawczego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego zdaniem nie sposób w drodze wykładni tego przepisu choćby w przybliżeniu ustalić, na czym mniej więcej mogą polegać polecenia Prezesa Rady Ministrów.
- Jednoznacznie należy stwierdzić, że druk kart do głosowania nie jest konieczny dla zapobiegania i zwalczania zakażenia wirusem SARS-CoV-2, nie jest działaniem przeciwepidemicznym i zapobiegawczym w celu unieszkodliwienia źródeł zakażenia - podkreśla prof. Anna Rakowska-Trela z Zakładu Prawa Konstytucyjnego Porównawczego Uniwersytetu Łódzkiego. – Ten przepis nie daje podstawy do drukowania kart do głosowania – dodaje.
Podobnie uważa Eliza Rutynowska, prawniczka Forum Obywatelskiego Rozwoju, wskazując na niepokojący trend wprowadzania do ustaw antyepidemicznych przepisów niezwiązanych ze zwalczaniem wirusa. – Takie przepisy, jak artykuł 11, mogą, przy zbyt szerokiej interpretacji, prowadzić do nadużywania uprawnień przez urzędników – wskazuje.
Premier, na co zwraca uwagę prof. Rakowska-Trela, powinien działać w ramach konstytucyjnej zasady legalizmu, czyli w granicach Konstytucji i ustaw. – Artykuł 11 jest wyjątkiem od tej zasady, bo przyznaje mu wyjątkowe kompetencje do wydawania poleceń, ale taki wyjątek należy interpretować zawężająco, tylko w zakresie celów, dla których przepisy są ustanawiane. Co więcej: dla celów usprawiedliwionych koniecznością ochrony jakichś wyjątkowo istotnych konstytucyjnych dóbr i wartości – podkreśla konstytucjonalistka.
PKW odsunięta na bok
Minister Sasin kilkakrotnie w wywiadach zaprzeczał opiniom, że to on jest organizatorem wyborów, mówiąc, że za wybory odpowiada Państwowa Komisja Wyborcza i Krajowe Biuro Wyborcze.
Zapytaliśmy rzecznika PKW, czy komisja była informowana o poleceniu premiera drukowania kart do głosowania (ich wzór PKW określiła w uchwale z 24 lutego). Poprosiliśmy też o informację, czy przedstawiciele PKW i KBW biorą udział w nadzorowaniu druku kart i pakietów wyborczych.
Zgodnie bowiem z uchwałą PKW z 24 lutego w sprawie druku i dostarczenia kart do głosowania szef KBW wyznacza dwa zespoły pracowników, które w drukarni zajmują się korektą składu karty do głosowania, a ostatecznej kontroli jakości i poprawności składu kart do głosowania dokonują dwaj wyznaczeni członkowie Państwowej Komisji Wyborczej.
Czekamy na odpowiedź.
Kwestia odpowiedzialności
Prawnicy nie mają wątpliwości, że w sprawie druku kart do głosowania prawo zostało złamane. Jak napisała na swoim profilu na Facebooku prof. Rakowska-Trela, komentując wypowiedź ministra Sasina: "Dziękujemy, Panie Ministrze, za obywatelską postawę i publiczne ujawnianie przypadków łamania prawa!".
Dalej poszedł goszczący na antenie TVN24 poseł KO Sławomir Nitras. Przypomniał że według art. 248 Kodeksu karnego "kto używa podstępu celem nieprawidłowego stworzenia karty wyborczej, listy wyborczej, podlega karze do 3 lat więzienia".
Poprawna wersja tego artykułu brzmi: "Kto w związku z wyborami do Sejmu, do Senatu, wyborem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wyborami do Parlamentu Europejskiego, wyborami organów samorządu terytorialnego lub referendum: (…) używa podstępu celem nieprawidłowego sporządzenia listy kandydujących lub głosujących, protokołów lub innych dokumentów wyborczych albo referendalnych, (…) podlega karze do 3 lat pozbawienia wolności".
- Tego artykułu nie można w tej sytuacji zastosować – mówi Konkret24 dr Mikołaj Małecki z Katedry Prawa Karnego Uniwersytetu Jagiellońskiego. – Podstęp wiąże się z ukrywaniem działania, a tu minister jednak ujawnił informację, więc w grę mógłby wchodzić artykuł 231 Kodeksu karnego: "funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech" – wskazuje dr Małecki.
Z kolei Maciej Pach uważa, że premiera można by pociągnąć do odpowiedzialności za naruszenie Konstytucji. - Jeżeli premier Mateusz Morawiecki rzeczywiście, jak twierdzi minister Jacek Sasin, wydał PWPW pozbawione precyzyjnej podstawy prawnej polecenie druku kart do głosowania, dopuścił się deliktu konstytucyjnego - mówi prawnik. Jak dodaje, na swoją obronę premier będzie zapewne powoływał się na art. 11 ust. 3 ustawy z 2 marca 2020 roku, jednak jest to regulacja w sposób rażący i oczywisty sprzeczna z art. 2 Konstytucji ("Polska jest demokratycznym państwem prawa") i również z art. 31 ust. 3 Konstytucji, ponieważ ograniczenia w korzystaniu z wolności i praw jednostki mogą być wprowadzane tylko w ustawie.
tekst zaktualizowany 24 kwietnia w oparciu o wypowiedź rzecznika rządu P. Muellera.
Autor: Piotr Jaźwiński / Źródło: Konkret24; zdjęcie: Darek Delmanowicz/PAP