Przy takiej skali naruszeń prawa łatwo będzie podważyć wybory prezydenckie, jeśli odbędą się na podstawie ostatnich zmian Kodeksu wyborczego - uważają niektórzy prawnicy i politycy. Czy rzeczywiście? Protest wyborczy musi wykazać, że naruszenia miały wpływ na wynik wyborów. A potem Sąd Najwyższy musi się z tym zgodzić.
Zdaniem części prawników, jest już wiele argumentów prawnych, które mogą się stać podstawą do złożenia protestów wyborczych wobec majowych wyborów prezydenckich. Wszystko na to wskazuje, że odbędą się one w formie głosowania korespondencyjnego - po tym, jak prezydent podpisał ustawę, na mocy której pobawiono Państwową Komisję Wyborczą niektórych funkcji wyborczych. Wśród zarzutów wobec tak przeprowadzonych wyborów powtarzają się: brak zapewnienia równości, powszechności, bezpośredniości i tajności.
Jeszcze przed uchwaleniem przez Sejm 6 kwietnia ustawy o szczególnych zasadach przeprowadzania wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych w 2020 roku politycy opozycji mówili, że "łatwo będzie podważyć wynik wyborów prezydenckich".
Zgodnie z Kodeksem wyborczym protest przeciwko wyborowi prezydenta wnosi się na piśmie do Sądu Najwyższego w ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia wyniku wyborów. Orzeczenia SN są w tej sprawie ostateczne. Czym innym jednak jest fakt, że protest łatwo złożyć, a czym innym skuteczność protestu.
"Masa luk"
21 marca w wywiadzie dla "Gazety Wyborczej" Donald Tusk, szef Europejskiej Partii Ludowej, powiedział: "wydaje się, że wybory przeprowadzone w takich warunkach nie miałyby wiążącego charakteru, a na pewno byłyby łatwe do podważenia, także w sensie prawnym". Jego opinia odnosiła się wtedy do braku równości w prowadzeniu przez kandydatów kampanii wyborczej.
"Luk w tym pomyśle jest masa" - tak z kolei pomysł Prawa i Sprawiedliwości w sprawie głosowania korespondencyjnego skomentował w "Onet rano" Bartłomiej Sienkiewicz, były szef MSWiA w rządzie Tuska. Wskazał np. wykluczenie z wyborów Polaków za granicą. Twierdząco odpowiedział na pytanie, czy takie wybory można byłoby podważyć.
Podobną opinię sformułował Leszek Miller 7 kwietnia w rozmowie z "Rzeczpospolitą". "Wynik takich wyborów będzie można podważyć. Na pewno wpłynie wiele protestów do Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy stanie przed poważną próbą" – cytował dziennik słowa byłego lidera lewicy.
Znacząca była wypowiedź lidera Porozumienia Jarosława Gowina, który 18 kwietnia w wywiadzie dla portalu Wpolityce.pl powiedział, że jeżeli wybory odbyłyby się 10 maja metodą korespondencyjną, to "byłyby źle przygotowane organizacyjnie, ich wynik byłby kwestionowany, a mandat przyszłego prezydenta byłby podważany".
Wyłącznie protest wyborczy
Prawnicy-konstytucjonaliści są zgodni, że można będzie kwestionować wynik wyborów korespondencyjnych. Mówił o tym m.in. prof. Ryszard Piotrowski z katedry Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Warszawskiego, a także były szef Państwowej Komisji Wyborczej sędzia Wojciech Hermeliński.
Podważenie wyborów w sensie prawnym – jak precyzuje prawnik Maciej Pach z Katedry Prawa Ustrojowego Porównawczego Uniwersytetu Jagiellońskiego - może polegać wyłącznie na kierowaniu do SN protestów wyborczych, które będą rozpoznawane przez składy trzech sędziów, będą co do ich zasadności wydawane opinie, a następnie SN w składzie całej Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych podejmie uchwałę co do ważności lub nieważności wyborów.
Jak dodaje Maciej Pach, "protest wyborczy można porównać do sztyletu: wbijając go, należy celować w samo serce wyborów, czyli w ich wynik. Brak wpływu naruszenia przepisów na wynik wyborów pozbawia bowiem protest skuteczności".
A wynika to z przepisów prawa – protest można wnieść z powodu przestępstwa przeciwko wyborom. Opisuje je XXXI rozdział Kodeksu karnego, protest wyborczy można też wnieść z powodu naruszenia Kodeksu wyborczego. W obu przypadkach pod warunkiem, że te naruszenia dotyczą głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów mającego wpływ na wynik wyborów.
"Widać zatem, że nawet jeżeli określone naruszenie prawa zaistniało, na nic zda się protest wyborczy, jeżeli nie wykażemy wpływu na wynik wyborów" – podsumowuje Maciej Pach.
"To nie jest prosta sprawa" – ocenia składanie protestów wyborczych prof. Anna Rakowska-Trela, konstytucjonalistka z Uniwersytetu Łódzkiego. "Trzeba podnieść zarzuty, uargumentować je, przywołać dowody i wykazać, że naruszenia miały wpływ na wynik wyborów. Sądy zawsze dość rygorystycznie podchodziły do wymagań formalnych protestów wyborczych" – podkreśla.
"Ogromna skala naruszeń"
Naruszeń prawa, które mogą być podstawą do wnoszenia protestów wyborczych, było wiele przy okazji ostatnich zmian w Kodeksie wyborczym. Jeśli wybory miałyby się odbyć na podstawie ustawy o głosowaniu korespondencyjnym, to - jak zauważa prof. Rakowska-Trela - "skala naruszeń będzie ogromna".
"Nie będzie zapewniona realizacja niemal żadnej z zasad wyborów: ani powszechność (nie wiadomo, czy pakiety dotrą i czy pod właściwe adresy), ani równość (nie wiadomo, kto wyjmie i skorzysta z pakietów, nie ma żadnej kontroli, że zrobi to wyborca-adresat), tajności (powszechne głosowanie korespondencyjne jej nie sprzyja). Zapewne wielokrotnie zdarzy się, że wyborca zostanie pozbawiony możliwości zagłosowania (nie dotrze pakiet, wyjmie go ktoś inny,nie będzie miał kto go wyjąć). A co z wyborcami w szpitalach zakaźnych?" - stwierdza prof. Rakowska-Trela.
"Te zarzuty mogą w wymiarze politycznym powodować społeczną delegitymizację wyłonionego w wadliwej procedurze elekcyjnej prezydenta" – ocenia z kolei Maciej Pach.
Zdaniem prof. Ryszarda Piotrowskiego wybory w trybie powszechnego głosowania korespondencyjnego nie będą odzwierciedlały woli wyborców. Jak napisał on w analizie dla portalu Gazeta.pl, protest wyborczy można "wnieść ze względu na przestępstwo przeciwko wyborom, opisane w Kodeksie, ale tutaj naruszenia przepisów kodeksu dokonuje ustawodawca i narusza w ten sposób konstytucję. To jest paradoks, ale w moim przekonaniu z tego powodu można kwestionować wynik wyborów przeprowadzonych w taki sposób".
SN ocenia wpływ naruszenia prawa na wynik wyborów
O uznaniu bądź nie wpływu protestów wyborczych zdecydują sędziowie Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN, najpierw w składach trzyosobowych, potem w składzie całej izby.
Przyjmijmy, że "skala naruszeń prawa jest ogromna" i złożone protesty wyborcze wykażą wpływ tych naruszeń na wynik wyborów. Czy to wystarczy, by ich wynik podważyć?
Za każdym razem po wyborach prezydenckich do SN trafiały protesty przeciwko ogłoszonemu wynikowi. Najmniej było ich po wyborach w 1990 i 2005 roku – po 51, najwięcej po wyborach w 1995 roku – 593 238. Tyle osób stwierdziło, że nieprawdziwa informacja o wykształceniu Aleksandra Kwaśniewskiego mogła mieć wpływ na wynik głosowania. Sąd Najwyższy odrzucił, choć niejednomyślnie, tę argumentację.
Tak więc duża liczba podobnych protestów nie gwarantuje, że sędziowie uznają ich zasadność.
Po wyborach w 2010 roku do SN wpłynęło 378 protestów - 202 wskazywały, że na przebieg wyborów wpływ miał brak ogłoszenia stanu klęski żywiołowej (Polska zmagała się wówczas z wiosenną powodzią). SN nie rozpatrzył tych protestów, "gdyż nie opierały się one na zarzucie naruszenia ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej", według której przeprowadzono wtedy wybory.
Pięć lat temu do SN wpłynęło 58 protestów na wynik wyborów prezydenckich. Tylko sześć z nich sędziowie uznali za zasadne - ale nie stwierdzili "wpływu naruszenia na wynik wyborów".
Autor: Piotr Jaźwiński / Źródło: Konkret24; zdjęcie: tvn24
Źródło zdjęcia głównego: tvn24