W ostatnich latach coraz mniej cudzoziemców szukało ochrony międzynarodowej w Polsce. Nie dotyczy to Białorusinów - od 2020 roku liczba składanych przez nich wniosków rośnie lawinowo. Spośród innych narodowości otrzymujących w naszym kraju którąś z form ochrony dominowali obywatele Rosji, Ukrainy, Tadżykistanu, Syrii, Turcji.
Zatrzymanie białoruskiego aktywisty Ramana Pratasiewicza po przymusowym lądowaniu samolotu w Mińsku 23 maja uruchomiło dyskusję o tym, jak Polska pomaga prześladowanym cudzoziemcom, którzy szukają ochrony w naszym kraju. Krytyka pod adresem rządu przybrała na sile z końcem maja, gdy okazało się, że po złożeniu przez Pratasiewicza w lutym 2020 roku wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej Urząd do Spraw Cudzoziemców sprawę umorzył, bo opozycjonista nie odebrał listu poleconego. I nawet go o tym nie poinformowano - także wtedy, gdy przyszedł do urzędu po przedłużenie pobytu w Polsce.
30 maja w programie "Kawa na ławę" w TVN24 przedstawiciele opozycji wytykali rządowi, że dużo Białorusinów składa w Polsce wnioski o azyl, lecz go nie dostają. "Pani minister, leży sto wniosków od ludzi z Białorusi" - mówił do Jadwigi Emilewicz z PiS Bartłomiej Arłukowicz, europoseł Platformy Obywatelskiej. I dwukrotnie dopytywał: "Ile daliście azyli Białorusinom, ile daliście azyli?".
"Tych wniosków jest bardzo dużo. Sytuacja z opozycją nie jest biało-czarna jednoznacznie w każdym przypadku" - odpowiedziała Emilewicz.
Nieco wcześniej, 26 maja na konferencji prasowej, poseł PO Michał Szczerba poinformował: "W roku 2020 i 2021 801 Białorusinów i Białorusinek składało wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej. Z tych 801 wniosków złożonych do państwa polskiego tylko 17 osób uzyskało status uchodźcy, a 226 tak zwaną ochronę międzynarodową uzupełniającą". Szczerba uzyskał te informacje w ramach kontroli poselskiej w Urzędzie do Spraw Cudzoziemców.
"Przyjęliśmy w ostatnim roku, od tych sfałszowanych wyborów, 120 tysięcy Białorusinów" - stwierdził z kolei 11 czerwca wiceminister kultury Jarosław Sellin w "Jeden na jeden" w TVN24.
Z drugiej strony, lider Konfederacji Krzysztof Bosak ostrzegał 31 maja w Radiu Zet, że "udzielanie azylu politycznego na prawo i lewo to prosta droga do tego, żeby mieć na arenie międzynarodowej więcej rywali, niż jest się w stanie obsłużyć".
Jaka jest więc prawda: Polska udziela azylu politycznego "na prawo i lewo", czy jednak oszczędnie takie decyzje wydaje? Zajrzeliśmy do dostępnych powszechnie statystyk Urzędu do Spraw Cudzoziemców. O część danych, szczególnie dotyczących tego roku, dodatkowo poprosiliśmy. Ostatnie dane otrzymaliśmy 14 czerwca. Ze statystyk wynika, że w ostatnich latach spada łączna liczba cudzoziemców składających wnioski o ochronę międzynarodową w Polsce, ale bardzo wzrosła liczba Białorusinów, którzy się o to ubiegają. Jednak azyl uzyskała tylko jedna osoba z Białorusi.
Formy ochrony cudzoziemców w Polsce
Najpierw wyjaśnijmy, o co mogą się ubiegać cudzoziemcy ze strony państwa polskiego. Bo pod powszechnym sformułowaniem "starać się o azyl" mieszczą się różne statusy. I tak: według ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej udzielenie ochrony międzynarodowej ma dwie formy: nadanie statusu uchodźcy lub udzielenie ochrony uzupełniającej.
1) Status uchodźcy może zostać nadany, jeśli cudzoziemiec nie może lub nie chce korzystać z ochrony zapewnionej przez kraj ojczysty z powodu uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w tym kraju z powodu: rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych, przynależności do określonej grupy społecznej.
2) Ochronę uzupełniającą można otrzymać, gdy nie spełnia się warunków do przyznania statusu uchodźcy: gdy powrót do kraju pochodzenia może skutkować rzeczywistym ryzykiem doznania poważnej krzywdy; orzeczeniem kary śmierci; wykonaniem egzekucji; torturami; nieludzkim lub poniżającym traktowaniem albo karaniem.
Pozostałe formy to: udzielenie azylu, udzielenie ochrony czasowej, pobyt tolerowany, pobyt ze względów humanitarnych.
3) Azyl w Polsce można otrzymać, gdy jest to niezbędne do zapewnienia ochrony oraz gdy przemawia za tym ważny interes Polski. Razem z otrzymaniem azylu udziela się zezwolenia na pobyt stały.
4) Zgoda na pobyt tolerowany może zostać udzielona wyłączne w wyniku przeprowadzenia postępowania w sprawie zobowiązania cudzoziemca do powrotu. Taką zgodę może otrzymać cudzoziemiec, gdy - w dużym skrócie - zobowiązanie go do powrotu może nastąpić jedynie do państwa, w którym byłby zagrożony.
5) Ochronę czasową mogą otrzymać cudzoziemcy masowo przybywający do Polski, którzy opuścili swój kraj pochodzenia lub określony obszar geograficzny, z powodu: obcej inwazji, wojny, wojny domowej, konfliktów etnicznych, rażących naruszeń praw człowieka.
Po przyznaniu danego statusu cudzoziemcowi przysługuje mu określony zakres ochrony i praw. O tym, co który status obejmuje, informujemy na końcu tekstu.
Liczba wniosków spada, odsetek zgód rośnie od 2020 roku
Decyzje w sprawie cudzoziemców podejmuje w Polsce szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Urząd na stronie internetowej publikuje roczne zestawienia statystyczne. Jakub Dudziak, rzecznik urzędu, podał nam dane także za ten rok, do końca maja.
Od 2015 roku maleje liczba osób, które złożyły w Polsce wnioski o udzielenie im ochrony międzynarodowej i azylu. Sześć lat temu było takich próśb ponad 12 tys., w 2020 roku - niecałe 3 tys.
Uznawalność wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej, czyli odsetek rozpatrzonych pozytywnie, wynosił: w 2015 roku - 15 proc., w 2016 - 11 proc., w 2017 - 19 proc., w 2018 - 14 proc., w 2019 - 13 proc., w 2020 - 16 proc., od stycznia do maja tego roku - 39 proc. Najwięcej objętych ochroną międzynarodową w Polsce osób pochodziło z Rosji, Ukrainy, Białorusi, Syrii, Tadżykistanu, Turcji.
W ciągu ostatnich sześciu lat najwięcej wniosków o azyl i pozytywnych decyzji w sprawach azylowych było w 2015 roku. Odpowiednio: 118 i 56. Od 2017 roku liczba takich wniosków spadła, a pozytywnych decyzji w sprawie azylu wydano tylko siedem. Dotyczyły osób z Białorusi, Norwegii i Syrii.
Zgodę na pobyt tolerowany otrzymały w 2015 roku 143 osoby, rok później - połowa mniej. W tym roku do maja już nikt. Takie zgody dotyczyły głównie obywateli Rosji, Gruzji, Ukrainy.
Natomiast zgód na pobyt w Polsce ze względów humanitarnych wydawano od 2015 roku mniej więcej na podobnym poziomie, około 200. Głównie dostawali je obywatele Rosji, Ukrainy i Armenii.
Coraz więcej Białorusinów objętych ochroną międzynarodową
Przypomnijmy, że według posła Szczerby w latach 2020 i 2021 wniosków od osób z Białorusi o udzielenie im ochrony międzynarodowej było 801 - i że 17 osób ją dostało, a 226 dostało tzw. ochronę międzynarodową uzupełniającą. Zaś poseł Arłukowicz mówił o 100 wnioskach "ludzi z Białorusi", a wiceminister Sellin zapewniał, że "przyjęliśmy w ostatnim roku 120 tysięcy Białorusinów".
Co pokazują dane Urzędu do Spraw Cudzoziemców? Że od 2015 do 2019 roku niewielu Białorusinów składało w Polsce wnioski o ochronę międzynarodową. Zmieniło się to gwałtownie w 2020 roku, czyli po rozpoczęciu tam masowych, trwających do dzisiaj protestów brutalnie tłumionych przez władze. W 2019 roku 27 Białorusinów złożyło takie wnioski, w 2020 - już 407, a w pierwszych pięciu miesiącach tego roku - aż 549. To nieco więcej niż podawał poseł Szczerba i dużo więcej, niż mówił poseł Arłukowicz.
Wzrosła też liczba pozytywnie załatwianych takich wniosków. W 2019 roku wydano tylko trzy zgody na ochronę międzynarodową, w 2020 - już 81. W pierwszych pięciu miesiącach tego roku 232, co stanowi 42 proc. złożonych wniosków.
Jeśli natomiast chodzi o wnioski o azyl w Polsce: od 2015 roku do końca maja tego roku Białorusini złożyli 16 takich wniosków. Tylko raz wydano pozytywną decyzję: w 2017 roku.
Przyznany status a zakres przysługującej ochrony i praw
Prezentujemy, jaki zakres ochrony i praw wiąże się z poszczególnymi formami przyznanej cudzoziemcom w Polsce ochrony. W przypadku statusu uchodźcy jest to:
karta pobytu na trzy lata
możliwość korzystania z pomocy społecznej (w tym składki na ubezpieczenie zdrowotne)
uprawnienia cudzoziemca, któremu udzielono zezwolenia na zamieszkanie na pobyt czasowy, czyli m.in.: dostęp do systemu oświaty, rynku pracy, prawo do prowadzenia działalności gospodarczej, do korzystania z pomocy społecznej i darmowej opieki zdrowotnej
brak możliwości wydania w jego sprawie decyzji o zobowiązaniu do powrotu bez pozbawienia go ochrony
możliwość ubiegania się o zezwolenie na pobyt stały, jeśli przebywał nieprzerwanie na terytorium Polski nie krócej niż pięć lat.
W przypadku przyznania ochrony uzupełniającej przysługuje:
karta pobytu na dwa lata
możliwość korzystania z pomocy społecznej (w tym składki na ubezpieczenie zdrowotne)
uprawnienia cudzoziemca, któremu udzielono zezwolenia na zamieszkanie na pobyt czasowy, czyli m.in. dostęp do systemu oświaty oraz rynku pracy, prawo do swobodnego prowadzenia działalności gospodarczej, do korzystania z pomocy społecznej i darmowej opieki zdrowotnej
brak możliwości wydania w jego sprawie decyzji o zobowiązaniu do powrotu bez pozbawienia go ochrony
możliwość ubiegania się o zezwolenie na pobyt stały, jeśli przebywał nieprzerwanie na terytorium Polski nie krócej niż pięć lat.
W przypadku przyznania azylu przysługuje:
możliwość ubiegania się o zezwolenie na pobyt stały
brak możliwości wydania w sprawie danej osoby decyzji o zobowiązaniu do powrotu bez pozbawienia jej ochrony.
W przypadku przyznania pobytu tolerowanego przysługuje:
uprawnienie do wykonywania pracy bez konieczności uzyskiwania dodatkowo zezwolenia na pracę
możliwość ubiegania się o zezwolenie na pobyt stały, jeśli dana osoba przebywała nieprzerwanie na terytorium Polski przez nie mniej niż 10 lat.
W przypadku przyznania pobytu ze względów humanitarnych przysługuje:
karta pobytu na dwa lata
uprawnienie do wykonywania pracy bez konieczności uzyskiwania dodatkowo zezwolenia na pracę
możliwość ubiegania się o zezwolenie na pobyt stały, jeśli dana osoba przebywała nieprzerwanie na terytorium Polski nie krócej niż pięć lat.
Autor: Jan Kunert / Źródło: Konkret24; zdjęcie: Shutterstock
Źródło zdjęcia głównego: Shutterstock