Czas dojrzewania jest u nastolatków szczytowym okresem wierzenia w teorie spiskowe - wynika z badań przeprowadzonych wśród brytyjskiej młodzieży. Około 14. roku życia wiara w spiski osiąga szczyt i pozostaje mocna do wczesnej dorosłości. Pandemia COVID-19 tylko pogarsza sytuację.
Teorie spiskowe zbierają żniwo zwykle w czasach kryzysu, a trwająca właśnie na świecie pandemia spowodowała, że wiara w teorie spiskowe dotyczące COVID-19 – np. że pandemia nie istnieje i jest wymysłem koncernów - została powiązana z odrzuceniem szczepionki i niestosowaniem się do epidemicznych obostrzeń.
Autorzy tekstu opublikowanego w portalu The Conversation zwracają jednak uwagę, że o ile robiono badania dotyczące wiary osób dorosłych w teorie spiskowe, to prawie nic nie wiadomo o tym, jak takie teorie wpływają na dzieci i młodzież oraz czy ta wiara ewoluuje wraz z dojrzewaniem. "Zdecydowaliśmy, że nadszedł czas, aby zająć się tą kwestią, opracowując kwestionariusz odpowiedni dla młodych ludzi. Nazwaliśmy go kwestionariuszem przekonań spiskowych nastolatków" – piszą brytyjscy psycholodzy Yvonne Skipper, Karen Douglas i Daniel Jolley w tekście pt. "Badania pokazują, że teorie spiskowe zyskują popularność, gdy ma się 14 lat".
Starsze dzieci bardziej wierzą w spiski niż młodsze
Na potrzeby badania psychologowie opracowali skalę przekonań spiskowych nastolatków (Adolescent Conspiracy Belief Scale, ACBQ). Całość badań objęła cztery etapy, do których zrekrutowano z brytyjskich szkół uczniów w grupach wiekowych 11-12 lat, 13-14 lat, 14-16 lat i 16-17 lat. Na końcu przebadano ponad dwustu pięćdziesięciu 18-latków. Sprawdzano też, czy są różnice w podejściu do teorii spiskowych w zależności od grupy wiekowej.
Badacze poprosili uczestników o odpowiedź, w jakim stopniu zgadzają się oni z dziewięcioma zaprezentowanymi im stwierdzeniami, wpisując w skali od 1 do 7. Twierdzenia brzmiały:
Rząd celowo ukrywa ważne informacje przed opinią publiczną.
Rząd potajemnie monitoruje ludzi.
Niektóre grupy polityczne mają tajne plany, które nie są dobre dla społeczeństwa.
Niektóre choroby zostały stworzone przez rząd do użycia jako broni przeciwko ludziom.
Rząd często wie o atakach terrorystycznych i na nie pozwala.
Rządy celowo rozprzestrzeniły choroby na określone grupy ludzi.
Tajne grupy kontrolują ludzkie umysły bez wiedzy tych osób.
Tajne stowarzyszenia kontrolują polityków i innych przywódców.
Tajne stowarzyszenia wpływają na wiele decyzji politycznych.
Następnie obliczono średnie dla każdej z dziewięciu teorii. Im wyższa była średnia w danej grupie młodych, tym większą wiarę w teorie spiskowe oznaczała.
I tak: między grupami 11-14 lat a 14-16 lat wskaźnik wiary w teorie spiskowe wzrósł z 3,72 do 4,67. Dla młodzieży w wieku 16-17 lat wyniósł on 4,39. Wśród 18-latków wskaźnik wciąż jeszcze był wyższy niż w najmłodszej grupie badanych – 4,06. Natomiast to samo badanie przeprowadzone na próba starszych dorosłych w wieku mieszanym wykazało wśród nich wskaźnik 3,81.
"Myślenie spiskowe zdaje się nasilać o młodych w wieku 14 lat. W badaniu starsze dzieci, w wieku 14-16 lat, wykazywały większą wiarę w spiski niż ich koledzy w wieku 11-14 lat" – czytamy w raporcie z badania, który został po raz pierwszy opublikowany 8 lutego w "British Journal of Developmental Psychology". "Co ciekawe, odkryliśmy również, że uczestnicy, którzy mieli 18 lat, mieli wyższe przekonania spiskowe niż dorośli w mieszanym wieku. To pokazuje, że okres dojrzewania może być szczytowym momentem dla teoretyzowania spiskowego" – wnioskują psycholodzy.
48 proc. badanych nastolatków widzi w sieci codziennie fałszywe treści
Jak zauważają brytyjscy psycholodzy, wielu nastolatków podczas pandemii uczy się w domu i są odizolowani od rówieśników. Stąd wykorzystanie przez nich mediów społecznościowych znacznie wzrosło. "To może być idealna sytuacja, aby teorie spiskowe rozkwitły w młodszych grupach" – piszą badacze.
Ankieta przeprowadzona przez brytyjskie Centrum Programu Safer Internet pokazała, że 43 proc. młodych ludzi zauważyło, iż ich rówieśnicy dzielą się ze sobą w ciągu ostatniego roku treściami wprowadzającymi w błąd, takimi jak fake newsy. 48 proc. badanych widzi w sieci codziennie takie wprowadzające w błąd treści. "Umiejętności cyfrowe nie są głównym elementem krajowego programu nauczania w Wielkiej Brytanii, dlatego młodzi ludzie mogą czasami mieć trudności z oddzieleniem faktów od fikcji" – zauważają psycholodzy.
Teorie spiskowe tłumaczą młodym świat
Większą podatność na wiarę w spiski powoduje też stres psychiczny, którego w warunkach pandemii doświadcza młodzież. Autorzy raportu przypominają badania niemieckich naukowców z 2014 roku, według których nastolatki w wieku 13-15 lat rzadziej polegają na strategiach regulacji emocji niż w innych okresach swojego życia. To znaczy, że mogą mieć problemy z kontrolowaniem, rozumieniem i wyrażaniem swoich emocji - co może prowadzić do zwiększonego niepokoju, a tym samym do wzrostu wiary w teorie spiskowe. By spróbować sobie radzić z tym uczuciem niepokoju i izolacji, nastolatki jeszcze bardziej mogą się zwracać w kierunku teorii spiskowych.
"Możliwe, że teorie spiskowe są pociągające dla młodych ludzi w okresie wczesnego dojrzewania, ponieważ obiecują im zaspokojenie potrzeb egzystencjalnych" – czytam w raporcie. Psycholodzy tłumaczą, dlaczego zrozumienie konsekwencji teoretyzowania spiskowego w młodych populacjach jest tak ważne: "Wiemy, że u dorosłych przekonania spiskowe mogą prowadzić do potencjalnie znaczących konsekwencji, takich jak wzrost uprzedzeń czy brak zaangażowania w kwestie społeczne takie jak zmiana klimatu" – podsumowują.
Autorami tekstu opublikowanego w The Conversation pt. „Conspiracy theories start to take hold at age 14, study suggests” są: Yvonne Skipper - wykładowca psychologii na Uniwersytecie w Glasgow, Karen Douglas - profesor psychologii społecznej na University of Kent, Daniel Jolley - wykładowca psychologii na Uniwersytecie Northumbria w Newcastle.
Autor: oprac. RG / Źródło: Konkret24, The Conversation; Zdjęcie: Shutterstock