Wyborcy w Polsce i za granicą niepokoją się, czy będą mieli możliwość głosowania w wyborach prezydenckich, gdzie i jak będą głosować, czy mogą się dopisywać jeszcze do rejestrów wyborczych - albo czy mogą się z nich w ogóle wypisać. Konkret24 zebrał odpowiedzi na najczęściej dziś zadawane pytania dotyczące wyborów.
O tym, jak miałyby przebiegać wybory prezydencie, stanowią obecnie (23 kwietnia) dwa dokumenty prawne: Kodeks Wyborczy i tarcza antykryzysowa 2.0, czyli ustawa z 16 kwietnia o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2.
Uchwalona przez Sejm 6 kwietnia ustawa o szczególnych zasadach przeprowadzania wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych w 2020 roku jeszcze nie obowiązuje – wciąż pracuje nad nią Senat (ma czas do 6 maja). Tak więc według stanu na dziś wybory prezydenckie należy przeprowadzić w tradycyjny sposób.
Nie jest łatwo odnaleźć się wśród ostatnio zmienianych przepisów, a wyborcy oczekują odpowiedzi na podstawowe pytania, np. jak będzie można głosować, gdzie, kto i jak dostarczy pakiet wyborczy w razie wyborów korespondencyjnych, jak będzie wyglądało głosowanie za granicą. Na wiele pytań nie ma w tym momencie odpowiedzi. Jest wiele niewiadomych. Rozporządzeń, które mają je rozwiązać, nie ma (mają powstać na mocy ustawy o powszechnym głosowaniu korespondencyjnym, czyli nie wcześniej niż 6 maja).
Zebraliśmy najważniejsze i najczęściej powtarzające się pytania od naszych czytelników. Odpowiedzi skonsultowaliśmy z prawnikami. Pod uwagę wzięliśmy obecny stan prawny oraz ten, gdy ustawa o wyborach korespondencyjnych wejdzie w życie.
Czy można się "wypisać" z wyborów
Jeśli nie zgadzam się z tak przygotowanymi jak obecnie wyborami i nie chcę w ogóle głosować, ale też nie chcę robić frekwencji wyborczej - czy mogę się wypisać z rejestru wyborców?
Stan na dziś: Rejestr wyborców jest zestawieniem sporządzanym z urzędu przez gminy – obejmuje osoby stale zamieszkałe na obszarze gminy, którym przysługuje prawo wybierania. Wyborca może się wypisać z rejestru, ale jednocześnie musi się wpisać do rejestru w innej gminie. Jeżeli ktoś nie chce być w żadnym z rejestrów, jedyną opcją jest wymeldowanie się. W Polsce jest jednak obowiązek meldunkowy.
Stan po uchwaleniu ustawy z 6 kwietnia, gdy jej treść się nie zmieni: bez zmian.
Jak zagłosować w innej gminie
Jeśli chcę głosować poza miejscem zamieszkania, gdzie wcześniej zawsze głosowałem - czy mogę się dopisać do rejestru wyborców w innym miejscu?
W przypadku przyjęcia ustawy o głosowaniu korespondencyjnym: czy mieszkając gdzie indziej niż w miejscu, gdzie obecnie jestem zarejestrowany w spisie wyborców, mogę o tym powiadomić (kogo?) i poprosić o przesłanie mi pakietu wyborczego pod inny adres? Jeśli tak, to od kiedy będę mógł to zrobić i ile będę miał na to czasu?
Stan na dziś: Zgodnie z art. 19 par. 19 Kodeksu Wyborczego wyborca przebywający na obszarze gminy, gdzie nie jest zameldowany, jest wpisywany tam do rejestru wyborców, jeśli złoży w tamtejszym urzędzie gminy lub za pośrednictwem ePUAP odpowiedni wniosek. Trzeba to zrobić najpóźniej na pięć dni przed dniem wyborów. Tylko że wpisanie do rejestru w danej gminie oznacza, że wyborca będzie tam głosował w najbliższych oraz w każdych kolejnych wyborach. Jeśli wyborca chce zagłosować na terenie danej gminy tylko w zbliżających się wyborach, dopisuje się go do spisu wyborców, jeśli w urzędzie danej gminy lub za pośrednictwem ePUAP złoży odpowiedni wniosek. Decyzję o wpisaniu lub odmowie wpisania do rejestru wyborców urząd podejmie w ciągu pięciu dni od złożenia wniosku. Wyborca z niej niezadowolony może się odwoływać, a to może potrwać co najmniej kilka dni. Dlatego trzeba wniosek złożyć odpowiednio wcześniej, żeby zdążyć zagłosować.
(Kodeks wyborczy dopuszcza jeszcze wprawdzie głosowanie na podstawie zaświadczenia o prawie do głosowania - dotychczas z tym dokumentem można było to zrobić na terenie dowolnej gminy - jednak art. 102 pkt 2 tarczy antykryzysowej 2.0 skasował w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii możliwość wydawania zaświadczeń o prawie do głosowania).
Po uchwaleniu ustawy z 6 kwietnia, gdy jej treść się nie zmieni: Inny będzie czas dla wyborcy na złożenie wniosku o dopisanie się do spisu wyborców w danej gminie. Będzie mógł to zrobić w urzędzie lub za pośrednictwem ePUAP najpóźniej do dnia wejścia w życie ustawy. Jeśli prace Senatu będą trwały do 6 maja, prace w Sejmie zostaną przeprowadzone 7 maja i w tym samym dniu prezydent ustawę podpisze, wejdzie ona w życie najwcześniej 8 maja – na dwa dni przed wyborami. Oznacza to, że nawet jeśli 8 maja wyborcy uda się dopisać do spisu, a Poczcie Polskiej zostanie udostępniony jego adres, pakiet wyborczy może nie dotrzeć do adresata w terminie. Na tę kwestię zwraca uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich.
Co z głosowaniem niepełnosprawnych
Jestem osobą niepełnosprawną. Czy mogę wziąć udział w wyborach korespondencyjnie?
Stan na dziś: Nie. Zgodnie z art. 102 pkt. 4 tarczy antykryzysowej 2.0 nie ma możliwości w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, by niepełnosprawni wyborcy mogli głosować korespondencyjnie.
Po uchwaleniu ustawy z 6 kwietnia, gdy jej treść się nie zmieni: Tak, bo wszyscy będą głosować tylko korespondencyjnie.
Czy osoby w kwarantannie głosują
Przebywam w kwarantannie. Czy jeśli przedłuży się ona do 10 maja, będę mógł wziąć udział w wyborach korespondencyjnie?
Przebywam w kwarantannie. Czy jeśli przedłuży się do 10 maja i zostanie przyjęta ustawa o głosowaniu korespondencyjnym, poczta dostarczy mi pakiet wyborczy? Jeśli tak – kto go ma dostarczyć w moim imieniu do punktu oddawania głosów?
Stan na dziś: Nie. Dopuszczał to art. 53a par. 1 pkt 1 Kodeksu Wyborczego, ale tarcza antykryzysowa 2.0 zniosła tę możliwość.
Po uchwaleniu ustawy z 6 kwietnia, gdy jej treść się nie zmieni: Prawdopodobnie tak, ale dopiero minister w rozporządzeniu określi sposób doręczania pakietów wyborczych osobom w kwarantannie.
Czy osoby po 60-tce głosują korespondencyjnie
Jestem osobą po 60. roku życia. Czy mogę wziąć udział w wyborach korespondencyjnie?
Stan na dziś: Nie. Tarcza antykryzysowa 2.0 zniosła tę możliwość.
Po uchwaleniu ustawy z 6 kwietnia, gdy jej treść się nie zmieni: Tak, bo wszyscy będą głosować tylko korespondencyjnie.
Pytania o pakiet wyborczy
Czy jeśli będzie obowiązywało głosowanie korespondencyjne, będę musiał potwierdzić odbiór pakietu wyborczego?
Według ustawy z 6 kwietnia pracownicy poczty nie będą dostarczać pakietów wyborczych po okazaniu przez wyborcę dowodu potwierdzającego tożsamość i po pisemnym pokwitowaniu odbioru. Pakiety będą dostarczane bezpośrednio do skrzynek pocztowych najpóźniej na 7 dni przed dniem głosowania, bez potwierdzenia odbioru. Obecnie obowiązuje przepisy nie określają sposobu dostarczenia pakietu, gdy wyborca nie będzie posiadał skrzynki bądź gdy jest ona zniszczona.
W przypadku przyjęcia ustawy o głosowaniu korespondencyjnym: jeśli nie wezmę udziału w wyborach i nie oddam karty do głosowania (nieważne czy wypełnionej, czy nie), czekają mnie jakieś konsekwencje?
W tekście ustawy dotyczącej głosowania korespondencyjnego, nad którą pracuje Senat, nie ma zapisu o sankcjach za zatrzymanie karty do głosowania. W art. 18 ustawa przewiduje karę więzienia do lat trzech za kradzież karty oraz za umieszczenie w skrzynce pocztowej przeznaczonej do oddawania głosów podrobionej karty lub oświadczenia o samodzielnym i tajnym oddaniu głosu. Jest też kara grzywny dla tego, kto bez uprawnienia niszczy pakiet wyborczy lub zaklejoną kopertę zwrotną (art. 19 ust. 2).
W przypadku przyjęcia ustawy umożliwiającej głosowanie korespondencyjne: czy zostanę jakoś poinformowany, że pakiet wyborczy został mi już dostarczony do skrzynki?
Ustawa z 6 kwietnia w obecnym kształcie nie przewiduje potwierdzenia dostarczenia pakietu wyborczego do skrzynki.
W przypadku przyjęcia ustawy umożliwiającej głosowanie korespondencyjne: co powinienem zrobić, jeśli nie dostanę pakietu wyborczego albo zostanie on skradziony z mojej skrzynki?
Według obecnego projektu ustawy niedoręczenie pakietu wyborczego może oznaczać brak możliwości oddania głosu. W art. 3 pkt 2 zapisano, że niedoręczone pakiety wyborcze będą przekazywane gminnej obwodowej komisji wyborczej do zakończenia głosowania. Jeżeli nie będzie to możliwe, pakiety będą przekazywane dyrektorowi delegatury Krajowego Biura Wyborczego. W razie podejrzeń, że pakiet został skradziony, sprawę należy zgłosić policji. Również jeżeli nie otrzymaliśmy pakietu, można zgłosić to policji.
W przypadku przyjęcia ustawy umożliwiającej głosowanie korespondencyjne: skąd się dowiem, gdzie jest moja skrzynka oddawcza?
W myśl ustawy, która jest w Senacie, wyborca powinien umieścić dokumenty "w specjalnie przygotowanej do tego celu nadawczej skrzynce pocztowej operatora wyznaczonego na terenie gminy, w której widnieje w spisie wyborców". Należy się spodziewać, że w przypadku wejścia w życie ustawy Poczta Polska ogłosi listę i lokalizację skrzynek w gminach po wydaniu odpowiedniego rozporządzenia przez ministra.
Głosowanie Polaków zagranicą
Jak, mieszkając za granicą, mogę wziąć udział w głosowaniu?
Stan na dziś: By wziąć udział w głosowaniu, należy osobiście stawić się w lokalu wyborczym. Warunkiem udziału w głosowaniu jest dopisanie się do spisu wyborców prowadzonego przez konsulaty, co w możliwe jest do trzech dni przed wyborami (art. 35 Kodeksu wyborczego). Można tego dokonać nie tylko osobiście, ale i np. telefonicznie lub mailowo.
Po uchwaleniu ustawy z 6 kwietnia, gdy jej treść się nie zmieni: Głosowanie odbędzie się korespondencyjnie, a chęć wzięcia w nim udziału należy zgłosić konsulowi w terminie do 14 dni przed dniem wyborów. Zgłoszenie przekazane konsulowi powinno zawierać adres, na który ma zostać wysłany pakiet wyborczy. Jeżeli jednak Senat będzie pracował nad ustawa do 6 maja, może on ponownie trafić do Sejmu 7 maja - a zatem na trzy dni przed terminem wyborów. 14-dniowy termin zgłoszenia chęci dopisania się do spisu wyborców nie może być zatem zachowany. Jeżeli konsul "przymknie oko" na ten przepis i uwzględni wnioski wysłane na podstawie dotychczas obowiązujących reguł, po zagłosowaniu kartę wyborczą wypełnioną i oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu należy przesłać na własny koszt do właściwego konsula. On przekaże dokumenty właściwej obwodowej komisji wyborczej, ale tylko te koperty które otrzymał do zakończenia głosowania.
Z informacji ambasad wynika, że postanowione jest, że wybory będą 10 maja i że trzeba się osobiście stawić w lokalu wyborczym. A jeśli w kraju, gdzie mieszkam, obowiązuje lockdown i nie będę mógł pojechać do lokalu, mogę zagłosować inaczej?
Informacje podawane przez ambasady odnoszą się do obecnie obowiązującego stanu prawnego. Jeśli w dniu wyborów w danym kraju będą obowiązywać przepisy ograniczające możliwość poruszania się w celu oddania głosu w wyborach, wyborca będzie musiał się do nich zastosować - bez względu na formę przeprowadzenia wyborów.
Czy jeśli teraz jestem za granicą, ale 10 maja będę już w Polsce i będę chciał głosować, mogę dopisać się do spisu wyborców w polskiej gminie bądź zgłosić, gdzie należy mi przesłać pakiet wyborczy?
Stan na dziś: Można się dopisać do spisu wyborców najpóźniej pięć dni przed dniem wyborów.
Po uchwaleniu ustawy z 6 kwietnia, gdy jej treść się nie zmieni: Do spisu będzie się można dopisać najpóźniej w dniu wejścia w życie ustawy. W przypadku, gdy prace Senatu będą trwały do 6 maja, prace w Sejmie zostaną przeprowadzone 7 maja i w tym samym dniu prezydent ustawę podpisze, wejdzie ona w życie najwcześniej 8 maja – na dwa dni przed wyborami. To może oznaczać to, że nawet jeśli 8 maja wyborcy uda się dopisać do spisu, pakiet wyborczy może nie dotrzeć do niego w terminie.
Autor: Jan Kunert, Krzysztof Jabłonowski (konsultacja: prof. Anna Rakowska-Trela) / Źródło: Konkret24; zdjęcie: East News