Wina d’Hondta – czyli jak się przelicza głosy w wyborach na mandaty

Pięć procent dla partii i komitetów wyborców, osiem procent dla koalicji – to generalna zasada, umożliwiająca startującym w wyborach w Polsce uczestniczenie w podziale mandatów. Co wcale nie oznacza, że przekroczenie tych progów daje podstawę do tego, by kandydaci, którzy otrzymali sporą liczbę głosów mogli się cieszyć mandatem radnego czy posła.

Trzeba wziąć poprawkę na to, jaką metodą zdobyte głosy wyborców są przeliczane na mandaty. A wszystko to za sprawą XIX-wiecznego belgijskiego prawnika i matematyka Victora D’Hondta. To on jest autorem procedury przeliczania głosów na mandaty w ordynacji proporcjonalnej, która ma zastosowanie w systemach wyborczych wielu państw. System ten stosowany jest współcześnie najczęściej spośród systemów proporcjonalnych — m.in. w Belgii, Niemczech, Portugalii, Rumunii, Turcji, Argentynie, Wenezueli czy w Polsce.

Metodę D’Hondta pierwszy raz zastosowano w wyborach w 1995 r. Od tego czasu, poza tymi w 2001 r., przy każdych wyborach na jej podstawie przeliczano głosy oddane na poszczególne komitety na mandaty.

Na podstawie obecnej ordynacji wyborczej metodą D’Hondta są przeliczane głosy w wyborach do Sejmu i Senatu, Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach do rad gmin powyżej 20 tysięcy mieszkańców, powiatów i sejmików województw.

Nie stosuje się tej metody do wyborów do rad gmin, w których liczba mieszkańców nie przekracza 20 tys. mieszkańców. Tu, zgodnie z art. 443 § 1 kodeksu wyborczego, „za wybranego w danym okręgu wyborczym uważa się tego kandydata, który otrzymał największą liczbę ważnie oddanych głosów”.

Metodę D’Hondta opisują zaś art. 232, 367 i 444 kodeksu wyborczego. Podział mandatów dokonuje się w sposób następujący:

„1) liczbę głosów ważnie oddanych na każdą z list w okręgu wyborczym dzieli się kolejno przez 1; 2; 3; 4 i dalsze kolejne liczby, aż do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba mandatów do rozdzielenia między listy;

2) każdej liście przyznaje się tyle mandatów, ile spośród ustalonego w powyższy sposób szeregu ilorazów przypada jej liczb kolejno największych.”

W kolejnym przepisie jest mowa o tym, że „ jeżeli kilka list uzyskało ilorazy równe ostatniej liczbie z liczb uszeregowanych w podany wyżej sposób, a tych list jest więcej niż mandatów do rozdzielenia, pierwszeństwo mają listy w kolejności ogólnej liczby oddanych na nie głosów. Gdyby na dwie lub więcej list oddano równą liczbę głosów, o pierwszeństwie rozstrzyga liczba obwodów głosowania, w których na daną listę oddano większą liczbę głosów. Jeżeli i te liczby byłyby równe, wówczas o pierwszeństwie rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez komisję”.

Ordynacja stwierdza, że „mandaty przypadające danej liście kandydatów uzyskują kandydaci w kolejności wynikającej z otrzymanej liczby głosów w ramach listy”.

Ustalanie liczby mandatów polega na dzieleniu liczby głosów oddanych na daną listę w danym okręgu przez kolejne liczby naturalne, czyli 1, 2, 3, 4 i tak dalej. Obliczenie takie robi się dla każdego komitetu - pod uwagę bierze się oczywiście tylko te, które przekroczyły próg wyborczy. Następnie uzyskane w ten sposób wszystkie ilorazy wyborcze szereguje się w kolejności od największego do najmniejszego aż do momentu, w którym wszystkie mandaty zostaną obsadzone. Jeśli do obsadzenia w okręgu wyborczym było 7 mandatów – wybieramy 7 największych ilorazów wyborczych.

Po ustaleniu liczby mandatów zdobytych przez poszczególne komitety, dokonywane jest ich obsadzenie przez poszczególnych kandydatów i kandydatki. Mandaty na danej liście rozdziela się w kolejności wynikającej z ilości otrzymanych głosów.

Nie zawsze jednak kandydat, który zdobędzie największą liczbę głosów – będzie radnym. Takie przypadki są wbudowane w metodę d’Hondta. Liczy się także suma głosów oddanych na kandydatów z poszczególnych list. Kandydaci z jednej listy mogą zdobyć tyle głosów, że są w stanie „wciągnąć” do rady tych swoich kolegów z listy, którzy uzyskali gorsze rezultaty od konkurentów z innych list, które miały gorsze poparcie wśród wyborców.

Rozdzielanie mandatów metodą d'Hondta promuje większe ugrupowania. W wyborach samorządowych startują w większości komitety wyborców, mniejsze, lokalne ugrupowania. I to one przegrywają w starciu z najsilniejszymi.

Weźmy na przykład wyniki wyborów do rady miejskiej Częstochowy. 28 mandatami podzieliły się 4 komitety wyborcze na osiem startujących. 27 mandatów zgarnęły komitety partii politycznych, które w sumie uzyskały 75 procent głosów. Jeden mandat (niespełna 9 proc. głosów) zdobył lokalny komitet.

Przy okazji kolejnych wyborów pojawiają się postulaty zmiany systemu przydziału mandatów. Tak było 4 lata temu, gdy SLD po wyborach samorządowych proponowało zmianę systemu D'Hondta. Ostatnia nowelizacja kodeksu wyborczego została przeprowadzona w styczniu tego roku. Rządząca większość nie zdecydowała się na taki krok.

Autor: pj / Źródło: Konkret24; zdjęcie tytułowe: PAP/Wojciech Pacewicz