Nie damy zniszczyć swojej pracy"; "Chcemy rozwijać polską wieś"; "Nie zabijajcie polskiej wsi" - pod takimi m.in. hasłami protestowali w Warszawie 30 września rolnicy. Idąc z placu Trzech Krzyży w stronę Sejmu, nieśli trumnę z napisem: "Hodowle polskie idą do piachu". Był to protest przeciwko nowelizacji ustawy o ochronie zwierząt, którą 18 września przyjął Sejm. 24 września rozpatrywanie ustawy rozpoczęła senacka Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Powodem sprzeciwu (przeciwko nowelizacji głosowała nawet część posłów PiS) jest tzw. piątka Kaczyńskiego zapisana w ustawie, która zakłada m.in. zakaz hodowli zwierząt na futra i ograniczenie uboju rytualnego tylko do potrzeb polskich gmin wyznaniowych. To drugie oznacza zakaz eksportu takiego mięsa - co uderzy we właścicieli hodowli.

W proteście rolników w Warszawie uczestniczył m. in. Krzysztof Bosak. "Przeciwstawiamy się haniebnej i antypolskiej ustawie PiS, mającej zlikwidować polskie hodowle i polski eksport mięsny" - napisał na Twitterze poseł Konfederacji.

Poprawka proponująca ograniczenie uboju rytualnego budzi już dyskusje w Senacie. 2 października senator PSL Jan Filip Libicki w "Porannej rozmowie" w radiu RMF FM podkreślił, że ubój rytualny "to jest 8-10 miliardów polskiego eksportu".

Za i przeciw ubojowi rytualnemu

Temat zakazu uboju rytualnego w Polsce wraca co jakiś czas - i zawsze wywołuje dyskusję. Po przyjęciu przez Sejm nowelizacji ustawy Fundacja Viva! triumfowała na Twitterze: "To historyczny moment w walce o prawa zwierząt!". Z kolei Poseł SLD Andrzej Rozenek napisał: "Ubój rytualny był CAŁKOWICIE zakazany w latach 2013-2014 (przyłożyłem do tego rękę). Eksport mięsa w tym czasie wzrósł! Lobby zarabiające na cierpieniu zwierząt manipuluje rolnikami".

Z kolei przywrócenia uboju na cele religijne domaga się PSL. Jeden z internautów tłumaczył na Twitterze, że partii tej "chodzi o ubój rytualny, którego takie ograniczenie praktycznie zlikwiduje W CAŁOŚCI hodowlę bydła i kurcząt w Polsce i fermy to mały problem, rodzinne gospodarstwa upadną".

Zwolennicy zakazu też są aktywni w mediach społecznościowych. "Ubój rytualny powinien być zakazany, tak jak dyskryminacja LGBT przez Kościół katolicki. Religia nie usprawiedliwia barbarzyństwa"; "Niestety ubój rytualny to jest pastwienie się nad zwierzęciem i to powinno być zakazane w Polsce"; "Ubój rytualny, fermy futrzarskie, zwierzęta w cyrku, chów klatkowy i patologia myśliwska: należy z tym wszystkim skończyć raz na zawsze" - brzmiały komentarze m.in. na Twitterze.

Obowiązująca w Polsce teraz ustawa o ochronie zwierząt zezwala na ubój rytualny zwierząt i na eksport pozyskanego w ten sposób mięsa. W 2013 roku parlament przegłosował całkowity zakaz uboju rytualnego w kraju (art. 34 ust. 1) - lecz zakaz ten został uchylony w grudniu 2014 roku wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego (sygn. akt K 52/13). Uznał on zakaz uboju rytualnego za sprzeczny z konstytucją, naruszając wolność wyznania.

Ubój rytualny w Europie

Sprawdziliśmy, czy i na jakich zasadach ubój rytualny jest dozwolony w krajach Europy. Biblioteka Kongresu w Waszyngtonie (Library of Congress) przygotowała w marcu 2018 roku raport omawiający ograniczenia prawne dotyczące uboju religijnego w Europie. Przedstawiał sytuację w 21 krajach. Został zaktualizowany - obecna wersja podaje stan na wrzesień 2019 roku. Na potrzeby tego tekstu zweryfikowaliśmy aktualność tych informacji.

Jak wynika z mapy przygotowanej przez autorów raportu, w większości państw Europy ubój rytualny jest dozwolony. Powalają na niego 33 państwa, m. in. Czechy, Litwa, Francja, Wielka Brytania i Hiszpania.

W innych krajach wprowadzono warunki takiego uboju - ale niekiedy i od tego są wyjątki, o czym piszemy niżej. Bywa, że po uzyskaniu specjalnej zgody stosownych władz można dokonać uboju halal czy koszernego zgodnie z zasadami religijnymi.

Dania, Islandia, Norwegia, Szwecja i Słowenia bez wyjątku wymagają wcześniejszego ogłuszenia zwierzęcia przed jego ubojem. Prawo w Grecji, Austrii, Łowie i Estonii wymaga ogłuszenia po wykonaniu cięcia. Finlandia jako jedyny kraj w Europie wymaga jednoczesnej sedacji (znieczulenia) podczas uboju.

Jeżeli chodzi o kwestię eksportu takiego mięsa: W Niemczech, Holandii i Estonii ubój rytualny jest dozwolony, ale tylko na potrzeby krajowych wspólnot wyznaniowych. Gdy procedowana nowelizacja ustawy zostanie w Polsce przyjęta, dołączymy do tych państw.

Poniżej przedstawiamy bardziej szczegółowe informacje dotyczące wybranych krajów.

Austria

Austria generalnie zabrania uśmiercania zwierząt bez uprzedniego ich ogłuszenia, ale wyjątkiem jest właśnie ubój rytualny. Musi się odbywać w rzeźniach specjalnie do tego celu utworzonych i posiadających zezwolenie władz. By je otrzymać, proces uśmiercania zwierzęcia musi spełniać szereg warunków.

W lipcu 2018 roku w Austrii toczyła się debata nad zaostrzeniem kontroli uboju rytualnego. Gottfried Waldhäusl, minister środowiska ze skrajnie prawicowej Partii Wolności (FPÖ) w Dolnej Austrii, proponował rejestrację kupujących mięso pochodzące z takiego uboju, co spotkało się z krytyką żydowskich społeczności w Austrii - informował "Irish Times".

Belgia

Ubój rytualny nie jest zakazany na szczeblu ogólnokrajowym, lecz dwa z trzech regionów Belgii - Walonia i Flamandia - przyjęły w 2017 roku przepisy zakazujące uboju bez uprzedniego ogłuszania. Te weszły w życie dwa lata później. Oba dekrety zostały zakwestionowane przed belgijskim Trybunałem Konstytucyjnym jako możliwe naruszenia wolności religijnej. Sprawa trafiła do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W regionie stołecznym Brukseli ubój rytualny pozostaje dozwolony.

10 września 2020 roku rzecznik generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Gerard Hogan wydał opinię, w której stwierdza niezgodność z prawem przepisów zakazujących uboju bez wcześniejszego ogłuszenia, które obowiązują w Walonii i Flamandii. Jak zaznaczył Hogan, mimo ogólnego poszanowania dobrostanu zwierząt wolność religijna nie może być ograniczana. Sędziowie Trybunału zazwyczaj kierują się opiniami rzeczników generalnych, chociaż nie są do tego zobowiązani - podaje Reuters.

Cypr

Na Cyprze wymagane jest zazwyczaj ogłuszanie zwierząt przed ubojem, ale dopuszcza się wyjątki w przypadku religijnych metod uboju. Jednak dana wspólnota religijna musi się zwrócić o wydanie specjalnego zwolnienia na odstępstwo od prawnego wymogu. Wniosek rozpatrywany jest przez odpowiednie służby weterynaryjne.

Dania

Zwierzęta muszą być poddawane ubojowi tak szybko i bezboleśnie, jak to możliwe - stanowi obowiązująca w Danii ustawa z 2014 roku o ochronie zwierząt. W 2014 roku władze Danii wydały rozporządzenie, które zakazuje uboju bez poddania zwierzęcia wcześniejszej sedacji.

Estonia

Ubój zwierząt w celach religijnych reguluje w Estonii ustawa o ochronie zwierząt wprowadzona w 2001 roku. Wymagała ogłuszenia zwierzęcia po dokonaniu uśmiercającego nacięcia. Ubój rytualny należało zgłosić władzom najpóźniej 10 dni przed. Zgodnie z wprowadzonymi w 2012 roku zmianami do ustawy o ochronie zwierząt - mającymi na celu spełnienie wymogów rozporządzenia Rady Europejskiej z 2009 roku - termin zgłoszenia planowanego uboju religijnego został wydłużony z 10 do 20 dni. Ubój w Estonii może zostać przeprowadzony tylko w obecności inspektora ds. dobrostanu zwierząt.

Władze zastrzegają sobie prawo do odrzucenia wniosku wspólnoty wyznaniowej o ubój zwierzęcia, jeśli liczba zwierząt zgłoszonych do uboju jest nieproporcjonalnie wysoka, biorąc pod uwagę potrzeby członków wspólnoty wyznaniowej oraz jeśli ubój nie jest uzasadniony potrzebami wnioskującej wspólnoty wyznaniowej. Rozporządzenie estońskiego ministerstwa rolnictwa z 2013 roku zezwala na ubój religijny bez uprzedniego oszołomienia, ale tylko pod warunkiem spełnienia procedur zawartych w tym rozporządzeniu.

Finlandia

Zgodnie z ustawą w Finlandii przed ubojem zwierzęta muszą być poddane sedacji, czyli zwierzę należy znieczulić na ból. Z tym że w przypadku uboju religijnego dopuszczany jest wyjątek - dopiero wraz z rozpoczęciem upuszczania krwi zwierzę jest jednocześnie poddawane sedacji (za pomocą pistoletu bolcowego lub elektryczności). Ubój rytualny może być przeprowadzany wyłącznie w rzeźniach w obecności lekarza weterynarii.

W praktyce w Finlandii wykonywany jest ubój rytualny halal i wykonywany jest tylko po uprzedniej sedacji, zaznaczają autorzy raportu LOC. Nie wykonuje się uboju koszernego, ponieważ ten nie może być wykonywany w sposób wymagany w Finlandii.

Francja

Francja wymaga ogłuszania zwierząt przed ich ubojem, ale przewiduje wyjątek dla uboju zgodnego z praktykami religijnymi, wskazuje raport LOC. Rząd wydaje specjalne zezwolenie rzeźniom zamierzającym prowadzić ubój rytualny. Te muszą wykazać, że mają wymagane wyposażenie i spełniają warunki sanitarne.

Grecja

Grecja zezwala na pewne formy uboju religijnego, ale przepisy z 2017 roku wymagają ogłuszenia (w przypadku zwierząt innych niż drób) natychmiast po śmiertelnym nacięciu. Prawo zakazuje krępowania przeżuwaczy przez przewrócenie lub inną nietypową pozycję podczas uboju rytualnego. Ten rodzaj uboju musi się odbywać w rzeźni, wymagane jest m. in. użycie noża o odpowiednim rozmiarze i stopniu ostrości.

Hiszpania

Hiszpania pod pewnymi warunkami zezwala na ubój rytualny bez wcześniejszego ogłuszenia zwierzęcia. Taki ubój musi nastąpić w zatwierdzonych rzeźniach, a proces uśmiercania zwierząt nie może naruszać chronionych ustawą praw podstawowych, bezpieczeństwa publicznego, zdrowia i moralności. Wspólnota wyznaniowa lub rzeźnia musi powiadomić o uboju właściwy organ lub zwrócić się o stosowne zezwolenie. W Hiszpanii ubój o charakterze religijnym musi być przeprowadzony pod nadzorem i według wskazówek urzędowego lekarza weterynarii.

Holandia

Holenderskie prawo przewiduje wyjątek od zakazu uśmiercania zwierząt bez ogłuszania - właśnie w celu uboju rytualnego. Do 2017 roku zezwalało również na eksport mięsa z takiego uboju. W lipcu 2017 roku rząd, przedstawiciele rzeźni oraz liderzy społeczności żydowskiej i muzułmańskiej zgodzili się, by ubój rytualny był dozwolony jedynie w zakresie "niezbędnym do zaspokojenia rzeczywistych potrzeb lokalnej wspólnoty religijnej w kraju" - tym samym zakazując wywozu takiego mięsa poza granice kraju. Zaostrzone przepisy zaczęły obowiązywać od 1 stycznia 2018 roku.

Islandia

Ubój zwierząt w Islandii reguluje ustawa o dobrostanie zwierząt. Stanowi, że przed ubojem zwierzęta muszą być ogłuszone i nie przewiduje pod tym względem żadnych wyjątków. Proces uboju jest dodatkowo regulowany rozporządzeniem o ochronie zwierząt podczas uboju.

W Islandii przeprowadzany jest ubój halal przez muzułmanów, którzy dopuszczają możliwość ogłuszenia przed ubojem. Prawo zezwala na sprowadzanie do Islandii zarówno mięsa halal, jak i koszernego, które zostało poddane ubojowi bez uprzedniej sedacji - podaje raport LOC.

Liechtenstein

Liechtenstein zakazuje uśmiercania kręgowców bez oszołomienia. Ale rytualny ubój drobiu może być przeprowadzany bez ogłuszenia.

Litwa

W 2014 roku litewski rząd zmienił ustawę o dobrostanie i ochronie zwierząt, by zalegalizować rytualny ubój zwierząt. Ten stał się możliwy na Liwie od 1 stycznia 2015 roku. Zmiana przepisów była podyktowana m.in. rosyjskim embargiem na produkty spożywcze, w tym mięso, nałożonym w sierpniu 2014 roku m.in. na kraje UE w odwecie za sankcje nałożone przez Zachód za poparcie przez Moskwę separatystów na Ukrainie. Litwa szukała więc nowych rynków zbytu dla litewskiej wołowiny, zwłaszcza w krajach arabskich. Według ustawy ubój rytualny mogą przeprowadzać jedynie przedsiębiorstwa z państwowym zezwoleniem i tylko w rzeźni.

Luksemburg

Luksemburg co najmniej od 1995 roku wymagał ogłuszania zwierząt przed ubojem, bez wyjątków religijnych. Lecz wraz z implementacją rozporządzenia Unii Europejskiej z 2009 roku w sprawie ochrony zwierząt podczas ich uśmiercania w 2013 roku wprowadzono wyjątek dla uboju zgodnego z praktykami religijnymi. Zgoda władz na ubój rytualny jest wystawiana na pisemny wniosek władz danej wspólnoty religijnej.

Łotwa

Łotwa zalegalizowała ubój rytualny w 2009 roku. Wymagane jest jednak ogłuszanie zwierzęcia po wykonaniu cięcia - wskazuje sprawozdanie końcowe Komisji Europejskiej z 2014 roku dotyczące audytu oceny kontroli dobrostanu zwierząt w miejscu uboju w Łotwie. Ubój taki musi być przeprowadzany w rzeźni zgodnie z tradycyjnymi metodami produkcji mięsa stosowanymi przez wspólnoty religijne i z przepisami dotyczącymi wymogów w zakresie dobrostanu zwierząt.

Niemcy

Prawo niemieckie zakazuje uśmiercania zwierząt ciepłokrwistych bez oszołomienia. Możliwe jest wydanie zezwolenia na odstępstwo od tej zasady, jeśli zostaną spełnione dwa warunki: ubiegający się o zezwolenie jest członkiem wspólnoty religijnej, której zasady nakazują ubój bez ogłuszenia lub zakazują spożywania mięsa zwierząt niepoddanych ubojowi w ten sposób, oraz gdy taki rodzaj uboju jest niezbędny do zaspokojenia potrzeb członków tej lokalnej wspólnoty wyznaniowej. Wnioskodawca musi wykazać, że posiada niezbędne kompetencje w zakresie uboju zwierząt. W Niemczech eksport mięsa zwierząt, które zostały zabite bez ogłuszania, jest zabroniony.

Norwegia

Obowiązująca w Norwegii ustawa o dobrostanie zwierząt przewiduje, że przed ubojem zwierzęta muszą być poddane sedacji, także w wypadku uboju rytualnego. W Norwegii odbywa się ubój halal dokonywany przez muzułmanów, którzy przed ubojem dopuszczają sedację zwierzęca. Ustawodawstwo zezwala na przywóz mięsa koszernego i halal, które zostało poddane ubojowi bez wcześniejszej sedacji.

Słowenia

W 2012 roku nowelizacja ustawy o ochronie zwierząt wprowadziła w Słowenii całkowity zakaz uboju bez ogłuszenia zwierząt. W kwietniu 2018 roku Trybunał Konstytucyjny Słowenii stwierdził zgodność tej poprawki z konstytucją.

Szwecja

Ustawa o ochronie zwierząt wymaga, by przed ubojem zwierzęta gospodarskie były poddane sedacji. Nie ma tu wyjątku dla uboju przeprowadzanego w celach religijnych. W Szwecji odbywa się ubój halal - przeprowadzają go muzułmańskie rzeźnie, którzy przed ubojem zezwalają na sedację. Takie mięso, jeśli postało zgodnie ze szwedzkim prawem, może być eksportowane.

Szwajcaria

Szwajcaria zabrania uśmiercania kręgowców bez zastosowania ogłuszenia. Wyjątkiem jest ubój drobiu, który może odbywać się bez ogłuszenia zwierzęcia.

Ubój halal - ubój zgodny z zasadami szariatu, prawa normującego życie wyznawców islamu. Na jego mocy niektóre gminy odrzucają wszelkie formy ogłuszania zwierzęcia przed ubojem, podczas gdy inne akceptują niektóre rodzaje uprzedniego ogłuszania.

Ubój koszerny - ubój zgodny ze zwyczajami i zasadami judaizmu. Według tych uprzednie oszołomienie zwierzęcia jest niedopuszczalne.