Na organizowanych "konwencjach rolnych" czy "zgromadzeniach polskiej wsi" Prawo i Sprawiedliwość prezentuje się jako partia dbająca o polskich rolników i broniąca ich interesów. Rządzący powtarzają, że ochronili polską ziemię przed masowym wykupem. A prawda jest taka, że sprzedaż ziemi cudzoziemcom była w ostatnich latach rekordowo duża.
"Polskie państwo od czasu rządów Prawa i Sprawiedliwości wywiązuje się ze swoich obowiązków wobec rolników" – mówił prezes PiS Jarosław Kaczyński na konwencji rolnej 11 grudnia 2022 roku w miejscowości Przysucha. Mówił tam też, że "Prawo i Sprawiedliwość chce [być] i jest reprezentantem polskiej wsi". "Wszystko, co obiecaliśmy – realizujemy" – podkreślał. Z kolei na konwencji dla polskiej wsi w kwietniu 2023 roku Kaczyński podkreślał, że jego obóz polityczny już dawno temu podjął się "niezwykle zaszczytnego zadania reprezentowania interesów polskiej wsi". "I wydaje nam się – chociaż oczywiście nie my powinniśmy to oceniać, tylko polska wieś – że w niemałej mierze nam się to udało" – ocenił prezes PiS.
"Ziemia musi być polska"
Jak wynika z naszych ustaleń, nie wszystkie jednak obietnice PiS dla rolnictwa i rolników zostały spełnione. Szczególnie ta dotycząca sprzedaży polskiej ziemi cudzoziemcom, o czym ostatnio szczególnie dużo się dyskutuje. Przypomnijmy, jakie były zapowiedzi:
Prawo i Sprawiedliwość zapewni ochronę polskiej ziemi rolniczej przed masowym wykupywaniem jej przez osoby niebędące rolnikami, zwłaszcza przed wykupywaniem jej przez cudzoziemców.
Zaproponujemy odpowiednie zmiany, by z jednej strony utrzymać, a nawet wzmocnić konieczną ochronę ziemi rolnej przed wykupem jej przez spekulacyjny kapitał, zwłaszcza zagraniczny, a z drugiej strony by ziemia rolna była dostępna dla prawdziwych i aktywnych rolników.
Zabezpieczyliśmy polską ziemię, bo była zagrożona. Wiem, że to budziło różne kontrowersje, ale to jest konieczne, bo w przeciwnym razie moglibyśmy w stosunkowo krótkim czasie (...) zacząć mieszkać w kraju, gdzie ziemia należy do innych. Ziemia musi być polska, musi należeć do polskich rolników.
Temat obrotu ziemią rolną odżył w tym roku, gdy w maju opozycja wypomniała Prawu i Sprawiedliwości, że tylko w 2022 roku cudzoziemcy kupili ponad 5,1 tys. hektarów gruntów rolnych i leśnych, czyli ponad 12 razy więcej niż w 2015 roku - ostatnim roku rządów koalicji PO-PSL. Wtedy cudzoziemcy nabyli nieco ponad 400 ha.
Stan realizacji: ZREALIZOWANE CZĘŚCIOWO
Faktem jest, że mimo zapowiedzi prezesa PiS, iż "ziemia musi być polska", sprzedano jej cudzoziemcom więcej niż za rządów PO-PSL. Dlaczego więc tę obietnicę uznajemy za częściowo zrealizowaną? Bo rząd Zjednoczonej Prawicy jakieś kroki podjął, tylko że skutki nie są takie, jak oczekiwano. Dziś rządzący bronią się argumentem, że w latach "2010-2015 za zezwoleniem MSWiA sprzedano cudzoziemcom 4949,27 ha", a w latach "2016-2022 za zezwoleniem MSWiA sprzedano tylko 191,1 ha". Tak na Twitterze pisał choćby wiceminister rolnictwa Krzysztof Ciecióra. Więcej o tym w dalszej części tekstu – wraz z wyjaśnieniem, dlaczego takie tłumaczenia są tylko częścią prawdy o tym, co się dzieje z polską ziemią.
Ustawa o wstrzymaniu sprzedaży: skutek odwrotny od zamierzonego. PiS nowelizuje
Obietnice ochrony polskiej ziemi PiS zaczął realizować już na początku swojej pierwszej kadencji. 14 kwietnia 2016 roku Sejm głosami posłów PiS uchwalił ustawę o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw.
Jej celem miało być zabezpieczenie gruntów rolnych przed ewentualnym spekulacyjnym wykupem przez cudzoziemców w związku z kończącym się okresem ochronnym na zakup polskiej ziemi, mijającym 30 kwietnia 2016 roku. Ale ta ustawa wprowadziła kilka ograniczeń w nabywaniu nieruchomości rolnych: łączna powierzchnia użytków rolnych razem z nowo zakupioną ziemią nie mogła przekraczać 300 ha; przez pięć lat rolnik musiał mieszkać na terenie gminy, w której kupił nieruchomość, i przez dziesięć lat bez zgody sądu nie mógł odsprzedać nabytej ziemi. W tej samej ustawie zawarto pięcioletni zakaz sprzedaży państwowych gruntów rolnych z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa powyżej dwóch hektarów, który został przedłużony na kolejne pięć lat ustawą uchwaloną 17 marca 2021 roku.
"Będzie znacznie mniej nabywców i będzie znacznie zmniejszony obrót" – ostrzegał poseł PO Marcin Święcicki 11 marca 2016 roku w trakcie dyskusji nad projektem nowej ustawy. "Rolnicy będą mieli utrudniane powiększanie swoich gospodarstw o ziemię, która dzisiaj jest w zasobie prywatnym" – zapowiadał poseł PSL Mirosław Maliszewski.
Według danych GUS po wprowadzeniu nowych przepisów (weszły w życie 30 kwietnia 2016 roku) obrót nieruchomościami rolnymi w 2017 roku znacznie zmalał. Liczba aktów notarialnych na sprzedaż nieruchomości rolnych w porównaniu do roku 2016 spadła o 17,6 proc. W 2016 roku zarejestrowano 69 772 akty notarialne dotyczące sprzedaży nieruchomości rolnych; w 2017 - 57 492; w 2018 – 57 780. Jednocześnie średnia cena jednego hektara gruntów rolnych w obrocie prywatnym wzrosła o 12 proc. W 2016 roku wynosiła 39 631 zł za hektar, w 2017 – 41 287 zł, w 2018 – 44 381 zł.
Trzy lata później rząd PiS przyznał się do porażki. 14 marca 2019 roku przesłał do Sejmu kolejną nowelizację ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, w której łagodził ograniczenia z 2016 roku w obrocie nieruchomościami rolnymi m.in. poprzez skrócenie z dziesięciu do pięciu lat okresu, przez który nabywca nieruchomości rolnej musi prowadzić gospodarstwo rolne, w skład którego weszła nabywana nieruchomość, zgodę na zakup nieruchomości zamiast sądu ma wydawać dyrektor generalny Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (KOWR) oraz zniesiono zakazy w sprzedaży nieruchomości nabytych z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa przez m.in. najemców domów, lokali mieszkalnych i budynków gospodarczych.
"Należy ocenić, że powyższe rozwiązania korzystnie wpłyną na obrót nieruchomościami rolnymi, zwiększy się bowiem liczba podmiotów uprawnionych do nabywania gruntów rolnych" – mówił poseł PiS Jerzy Małecki, kiedy przedstawiał projekt ustawy, która została uchwalona 26 kwietnia 2019 roku.
Po uchwaleniu tych zmian widać wzrost liczby zarejestrowanych aktów notarialnych dotyczących sprzedaży nieruchomości rolnych: w 2016 było 69 772 aktów notarialnych; w 2016 było 57 492 aktów notarialnych; w 2017 było 57 780 aktów notarialnych; w 2019 było 60 990 aktów notarialnych; w 2020 było 62 880 aktów notarialnych; w 2021 było 76 675 aktów notarialnych.
Niemal dziesięciokrotny wzrost powierzchni ziemi sprzedanej cudzoziemcom
Ale wróćmy do planów PiS ochrony polskiej ziemi przed "masowym wykupem przez cudzoziemców". Z corocznych sprawozdań ministra spraw wewnętrznych i administracji z realizacji ustawy z dnia 24 marca 1920 roku o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców wynika, że sprzedaż gruntów rolnych i leśnych cudzoziemców za czasów rządów PiS znacznie przekracza poziomy z czasów rządów PO-PSL.
W 2016 roku sprzedano cudzoziemcom 576 ha ziemi rolnej i leśnej, w 2022 roku – już 5 120 ha (dokładnie 5 119,87 ha). W okresie rządów Zjednoczonej Prawicy nastąpił więc niemal dziesięciokrotny wzrost sprzedaży cudzoziemcom ziemi rolnej i leśnej, co przeczy zapewnieniom polityków PiS, że polska ziemia nie trafia w obce ręce.
Wstępując w 2004 roku do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się do przestrzegania prawa wspólnotowego, w tym traktatów europejskich, w których stanowi się m.in. że "zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału między Państwami Członkowskimi" (art. 63 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, TFUE). Wynika stąd swoboda nabywania nieruchomości, udziałów i akcji w każdym kraju UE. Unijne traktaty dopuszczają okresowe wyjątki w stosowaniu tych zasad, które nazywane są okresami przejściowymi. W trakcie negocjacji akcesyjnych w 2002 roku (w czasie rządów SLD-PSL) wicepremier Jarosław Kalinowski z PSL uzyskał 12-letni okres przejściowy – to znaczy, że przez 12 lat od wejścia Polski do UE obywatele innych państw członkowskich nie mieli swobody w zakupie ziemi w Polsce, musieli mieć na to zezwolenie. Był to najdłuższy okres przejściowy w tym zakresie wśród państw wchodzących wtedy do UE. Inne kraje regionu, np. Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Słowacja i Węgry uzyskały 7-letnie okresy przejściowe.
Jednak aby pokazać, że rząd Zjednoczonej Prawicy chroni polską ziemię przed cudzoziemcami, politycy PiS prezentują dane o tym, ile ziemi rolnej za zgodą władz cudzoziemcy kupowali w Polsce. Maciej Wąsik tweetował, komentując post Władysława Kosiniaka-Kamysza, prezesa PSL: "MSWiA dało zgodę na zakup ledwie 30 ha ziemi przez cudzoziemców spoza UE".
Ten spór polityków opisaliśmy w Konkret24. Wyjaśnialiśmy, że za rządów PiS zgody na kupno dotyczyły rzeczywiście niewielkich powierzchni. W ostatnich latach na podstawie wydanych zgód cudzoziemcy kupili: 80 ha gruntów w 2016 roku (w tym 65 ha ziemi rolnej i leśnej); 23 ha w 2017 (w tym 5 ha ziemi rolnej i leśnej); 25 ha w 2018 (w tym 14 ha ziemi rolnej i leśnej); 54 ha w 2019 (w tym 35 ha ziemi rolnej i leśnej); 45 ha w 2020 (w tym 22 ha ziemi rolnej i leśnej); 46 ha w 2021 (w tym 20 ha ziemi rolnej i leśnej); 55 ha w 2022 (w tym 30 ha ziemi rolnej i leśnej).
Tyle że w 2016 roku zmieniono kategorię cudzoziemców, którzy w odpowiednich instytucjach państwa polskiego musieli otrzymać zgodę na zakup nieruchomości. Wiąże się to z zakończeniem 30 kwietnia 2016 roku 12-letniego okresu przejściowego na ograniczenie sprzedaży ziemi cudzoziemcom (o czym napisaliśmy powyżej). Od tego momentu obcokrajowcy z Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Konfederacji Szwajcarskiej (czyli obywatele państw Unii Europejskiej, Islandii, Liechtensteinu, Norwegii i Szwajcarii) nie muszą mieć zezwolenia ministra spraw wewnętrznych i administracji na nabycie jakiejkolwiek nieruchomości w Polsce, niezależnie od jej położenia i powierzchni.
MSWiA prowadzi jedynie rejestr transakcji sprzedaży nieruchomości cudzoziemcom – bo w dalszym ciągu o takie zezwolenia muszą się starać obywatele spoza wymienionych państw.
Z rosnącej z roku na rok powierzchni gruntów rolnych sprzedawanych cudzoziemcom można wysnuć wniosek, że właściciele polskiej ziemi mniej niż politycy PiS obawiają się tego, że "polska ziemia trafia w obce ręce".
Podsumowując: PiS zrealizował swoje zapowiedzi chęci ochrony polskiej ziemi, ponieważ wprowadził przepisy ustawowe. Jednak nie spowodowały one, by cudzoziemcy kupowali mniej polskiej ziemi – co wynika też z obecności Polski w UE i warunków z tym związanych.
Jak powstał cykl "Obietnice minus"
Zespół Konkret 24 zebrał i zweryfikował zapowiedzi obozu Zjednoczonej Prawicy, które pod koniec drugiej kadencji pozostają niespełnione. Poszukiwanie obietnic zaczęliśmy od początków 2015 roku - to wtedy, wraz z rozpędzającą się kampanią prezydencką Andrzeja Dudy, zaczął się marsz prawicy po władzę. Przejrzeliśmy obietnice z dwóch kampanii prezydenckich, dwóch kampanii parlamentarnych, wyborów samorządowych i do Parlamentu Europejskiego – bo to przed elekcjami politycy najczęściej wiele obiecują. Sprawdzaliśmy, czy w okresie między wyborami rzucane publicznie przez rządzących zapowiedzi się zmaterializowały. Tak powstał zbiór kilkudziesięciu obietnic, które Zjednoczona Prawica złożyła w ostatnich latach, ale ich "nie dowiozła". Kolejne części cyklu będziemy publikować na Konkret24.tvn24.pl i na stronie głównej Tvn24.pl.
Lista jest otwarta – na bieżąco sprawdzamy wystąpienia prezydenta, polityków PiS, Solidarnej Polski, Partii Republikańskiej. Zachęcamy czytelników do kontaktu z nami i zgłaszania propozycji do weryfikacji. Można to zrobić zarówno przez formularz na stronie, jak i mailem na adres konkret24@tvn.pl.
Źródło: Konkret24
Źródło zdjęcia głównego: Artur Reszko/PAP