Sprzyjanie powstawaniu mechanizmów korupcjogennych, niecelowe wydawanie środków publicznych oraz miliony dla organizacji powiązanych z władzą, szczególnie z politykami Suwerennej Polski - to niektóre z pojawiających się od lat zarzutów dotyczących zarządzania Funduszem Sprawiedliwości. Przypominamy.
Na polecenie prokuratorów z zespołu śledczego ds. Funduszu Sprawiedliwości we wtorek, 26 marca, od rana prowadzone są przeszukania w różnych miejscach na terenie kraju - poinformowała Prokuratura Krajowa. Ich celem ma być zabezpieczanie dowodów, w tym między innymi dokumentacji dotyczącej funduszu. Europoseł Suwerennej Polski Patryk Jaki przekazał, że służby pojawiły się w domach polityków tej partii: Zbigniewa Ziobry, Michała Wosia, Marcina Romanowskiego i Dariusza Mateckiego. Natomiast rzecznik Prokuratury Krajowej Przemysław Nowak poinformował, że zatrzymano już cztery osoby. To trzech byłych urzędników państwowych, którzy zajmowali się Funduszem Sprawiedliwości oraz jeden jego beneficjent - szef fundacji Profeto ksiądz Michał Olszewski, o którego działalności informowaliśmy na portalu tvn24.pl i na antenie TVN24.
Przypomnijmy: Fundusz Sprawiedliwości działa od 2012 roku. Jego podstawowym celem miała być pomoc pokrzywdzonym, świadkom przestępstw i ich najbliższym oraz pomoc osobom zwalnianym z zakładów karnych i członkom ich rodzin. Zmieniło się to jednak w czasach rządów Zjednoczonej Prawicy - dokładnie w 2017 roku - kiedy do celów funduszu dodano niejasne "przeciwdziałanie przyczynom przestępczości, a także m.in. "podejmowanie przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym i informacyjnym", "promowanie systemu pomocy osobom pokrzywdzonym" czy "upowszechnianie wiedzy na temat praw osób pokrzywdzonych". Poszerzono również katalog podmiotów, które mogły korzystać z dofinansowania Funduszu Sprawiedliwości. Do tej pory fundusz mógł finansować jedynie fundacje i stowarzyszenia, obecnie także tzw. jednostki sektora finansów publicznych - czyli np. organy administracji rządowej, sądy, samorządy, agencje rządowe, uczelnie, szpitale.
To właśnie za 2017 rok Najwyższa Izba Kontroli wystawiła Funduszowi Sprawiedliwości pierwszą negatywną ocenę. Skierowała też w tej sprawie pięć zawiadomień do prokuratury. Kolejna negatywna ocena dotyczyła działalności funduszu w 2018 roku.
Przedstawiamy pięć głównych zastrzeżeń co do korzystania i zarządzania Funduszem Sprawiedliwości.
1. "Niegospodarne i niecelowe wydatkowanie środków publicznych"
Główny zarzut, jaki Najwyższa Izba Kontroli przedstawiła w wynikach swojej kontroli, to "niegospodarne i niecelowe wydatkowanie środków publicznych" z Funduszu Sprawiedliwości spowodowane działaniami jego dysponenta, czyli ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry i dużej części beneficjentów środków z funduszu. Mowa o naprawdę dużych kwotach, bo według NIK łączna wartość "środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami, niecelowo, niegospodarnie lub nierzetelnie wyniosła ponad 280 milionów złotych". Przypomnijmy, że pieniądze w funduszu pochodzą z obowiązkowych potrąceń wynagrodzeń więźniów za pracę w zakładach karnych i nawiązek, czyli dodatkowych kar pieniężnych zasądzanych przez sądy od skazanych w procesach karnych. Niegospodarność polegała m.in. na wydatkowaniu środków w zawyżonej wysokości oraz na realizację zadań, które nie były niezbędne dla realizacji zadań przewidzianych w umowach dotacji.
CZYTAJ WIĘCEJ W KONKRET24: NIK o wynikach kontroli Funduszu Sprawiedliwości
2. "Sprzyjanie powstawaniu mechanizmów korupcjogennych"
Pisząc o "niegospodarnym i niecelowym wydawaniu środków", NIK oceniła, że te same działania ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry i znacznej części beneficjentów "sprzyjały powstawaniu mechanizmów korupcjogennych w przypadku osób podejmujących decyzje w zakresie wydatkowania oraz rozliczania środków Funduszu". Mechanizmy te polegały m.in. na "rażącym konflikcie interesów", który polegał np. na tym, że ta sama osoba kierowała osoby ubiegające się o pomoc do specjalisty i pełniła funkcję tego specjalisty.
Według kontrolerów na możliwość powstawania mechanizmów korupcjogennych wpłynęło kilka czynników: minister sprawiedliwości podejmował arbitralne i uznaniowe decyzje dotyczące finansowanych zadań i beneficjentów, a jednocześnie nie dysponował potencjałem kadrowym i merytorycznym pozwalającym na rzetelne planowanie, kontrolowanie oraz rozliczanie wydatków z funduszu.
3. Miliony dla organizacji powiązanych z władzą
Po tym, jak Ministerstwo Sprawiedliwości kierowane przez Adama Bodnara opublikowało w styczniu 2024 roku wykaz beneficjentów i przekazanych im kwot z Funduszu Sprawiedliwości, stało się jasne, że pieniądze otrzymywały m.in. organizacje powiązane ze Zjednoczoną Prawicą - a przede wszystkim z Suwerenną Polską, której politycy sprawowali kontrolę nad funduszem.
Największą dotację w historii funduszu - prawie 100 mln zł - otrzymała Fundacja Profeto. Jak informowali dziennikarze Tvn24.pl, stojący na czele fundacji ks. Michał Olszewski to znajomy Zbigniewa Ziobry, a jego brat Grzegorz Olszewski jest prezesem Alior Banku, czyli państwowego podmiotu ze strefy wpływów byłego już ministra sprawiedliwości.
W Konkret24 opisaliśmy natomiast kilkumilionowe dotacje, które otrzymały organizacje powiązane z innymi politykami Suwerennej Polski, m.in. Dariuszem Mateckim, Michałem Wójcikiem czy Marią Kurowską. Aż dwanaście przelewów z Funduszu Sprawiedliwości na łączną kwotę 14,3 mln zł dostała toruńska Fundacja "Lux Veritatis", której prezesem jest ojciec Tadeusz Rydzyk.
CZYTAJ WIĘCEJ W KONKRET24: Miliony na kościelne inicjatywy, promocję Suwerennej Polski, walkę z LGBT
4. Miliony na cele polityczne: promocję w kampanii czy Pegasusa
Polityczny zarzut względem Funduszu Sprawiedliwości nie dotyczy tylko tego, że pieniądze otrzymywały organizacje powiązane z rządzącymi. Otóż politycy Suwerennej Polski wykorzystywali dotacje do promowania się m.in. w czasie kampanii wyborczej. Akcja "Dobrze Cię widzieć" o bezpieczeństwie w ruchu drogowym, na którą jedna z fundacji otrzymała z funduszu ponad 24 mln zł, w założeniu miała być apolityczna, ale na jej inauguracji w Kuźni Raciborskiej 15 października 2018 roku gościli politycy Solidarnej Polski: minister Zbigniew Ziobro i Michał Woś. Działo się to tuż przed wyborami samorządowymi i w mieście należącym do okręgu, z którego Woś kandydował do sejmiku śląskiego.
Przypomnijmy też, że część środków Funduszu Sprawiedliwości otrzymało Centralne Biuro Antykorupcyjne. W sierpniu 2019 roku dziennikarze "Czarno na białym" podali, że za 25 mln zł CBA kupiło system do inwigilacji Pegasus. System ten posłużył potem do inwigilowania m.in. Krzysztofa Brejzy, Romana Giertycha czy Michała Kołodziejczaka.
CZYTAJ WIĘCEJ W KONKRET24: Kolejne 140 milionów złotych z Funduszu Sprawiedliwości. Znowu te same nazwiska
5. "Fundusz Sprawiedliwości stracił charakter funduszu celowego"
Zmiany wprowadzone w Funduszu Sprawiedliwości w 2017 roku spowodowały, że wiele wydatków zostało zakwalifikowanych przez NIK jako niecelowe. Koordynator kontroli funduszu z ramienia NIK Paweł Gibuła na konferencji prasowej we wrześniu 2021 powiedział, że pierwszy i kluczowy wniosek z kontroli to fakt, iż "w badanym okresie Fundusz Sprawiedliwości stracił charakter funduszu celowego".
"W związku z brakiem legalnej definicji przeciwdziałania przestępczości i przyjętą przez ministra sprawiedliwości praktyką bardzo szerokiego interpretowania tego terminu, z tego funduszu można finansować dowolne kategorie zadań" - ocenił. Dlatego właśnie po 2017 roku pieniądze z Funduszu Sprawiedliwości szły m.in. na Pegasusa, kamizelki odblaskowe dla dzieci, spoty telewizyjne czy sprzęt dla strażaków i szpitali. Dane przedstawione przez NIK nie pozostawiają złudzeń: "tylko 34 procent środków tego funduszu było przeznaczone na pomoc bezpośrednio świadczoną osobom pokrzywdzonym przestępstwem, a tylko 4 procent na pomoc postpenitencjarną".
Ponad 60 proc. przekierowano więc na inne zadania.
Źródło: Konkret24
Źródło zdjęcia głównego: tvn24