Ubóstwo emerytów: ilu nie dostaje emerytury minimalnej. Analiza

Na konwencji programowej Prawa i Sprawiedliwości 9 września Jarosław Kaczyński zapowiedział, że jeśli jego partia wygra wybory parlamentarne, wprowadzi tzw. emerytury stażowe – kobiety będą mogły przejść na emeryturę po 38 latach pracy, a mężczyźni po 43 latach. "W roku 1980, w Porozumieniach Sierpniowych, była mowa o stażowych emeryturach. Długo to trwało, bo już przeszło 43 lata minęło od podpisania tych porozumień. Dziś mogę z radością powiedzieć, że wprowadzimy emerytury stażowe: 38 lat dla kobiet i 43 lata dla mężczyzn" - ogłosił prezes PiS. Oznacza to, że kobiety, które zaczęły pracę w wieku 18 lat, na emeryturę będą mogły przejść, mając lat 56, a mężczyźni w wieku 61 lat, czyli o cztery lata wcześniej niż obecnie. Jak pisaliśmy w Konkret24, wprowadzenie emerytur stażowych to jedna z niespełnionych już przez PiS obietnic.

OBIETNICE MINUS: Emerytury stażowe były kartą przetargową PiS - i taką pozostały

Zapowiedź prezesa PiS komentowała 10 września w "Kawie na ławę" w TVN24 posłanka Nowej Lewicy Magdalena Biejat, zwracając uwagę: "Mamy teraz problem z wzrastającym ubóstwem emerytów wynikającym z tego, że na rynek, do wieku emerytalnego dochodzą ludzie, którzy pracowali na śmieciówkach. W tej chwili juz liczba tych osób, których nie stać, które nawet nie dostają emerytury minimalnej przez to, że były wypychane na śmieciówki, doszła do 365 tysięcy złotych (pomyłka, chodzi o osoby - red.). Ludzie, którzy nie dostają nawet tych 1400 złotych na rękę".

Sprawdziliśmy: rzeczywiście według danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych osób pobierających emerytury niższe od minimalnej na koniec 2022 roku było 365,3 tys. Takie świadczenie oferowane jest osobom w wieku emerytalnym, które nie są w stanie wykazać wymaganego stażu pracy. Ze względu na niedopełnienie warunku stażu, ich emerytur nie wyrównuje się do kwoty minimalnej.

Wynika to z art. 87 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepis informuje o wymaganiach emerytalnych: dla mężczyzn - ukończone 65 lat życia oraz okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat; dla kobiet - ukończone 60 lat życia oraz okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat. W przypadku niespełnienia tych warunków nalicza się emeryturę niższą niż minimalna. Wysokość minimalnej określa ustawa o emeryturach i rentach z FUS. Zmiany wysokości najniższych świadczeń emerytalnych są określane w nowelizacjach tej ustawy. Kwota jest systematycznie waloryzowana - teraz wynosi 1588,44 zł. W 2022 roku było to 1388,44 zł.

Od roku 2011, od kiedy ZUS publikuje takie dane, osób pobierających emeryturę niższą od najniższej przybyło z 23,9 tys. (2011 rok) do 365,3 tys. - czyli ponad piętnastokrotnie. W porównaniu do roku 2016, a więc do roku sprzed przywrócenia obniżonego wieku emerytalnego, wzrost był czterokrotny - na koniec 2016 roku tzw. biedaemerytów było nieco ponad 95 tys.

W ciągu lat rósł również odsetek "biedaemerytów" wśród wszystkich osób pobierających emerytury. W 2011 roku te poniżej najniższej stanowiły 4,2 proc. wszystkich wypłacanych; w 2016 roku odsetek wynosił 5,8 proc., po zmianie przepisów emerytalnych w 2018 roku już 8,5 proc., a obecnie – 9,6 proc.

Już dwa lata temu przedstawiciele rządu wiedzieli, że rosnąca liczba "biedaemerytur" to efekt obniżenia wieku emerytalnego. Jak wyjaśniał 23 kwietnia 2021 roku w odpowiedzi na poselską interpelację ówczesny wiceminister rodziny i polityki społecznej Stanisław Szwed, "znaczny przyrost liczby świadczeniobiorców pobierających emeryturę w wysokości niższa niż najniższa odnotowany w grudniu 2017 r. i 2018 r. zbiega się z momentem przywrócenia wieku emerytalnego". Dalej pisał: "Konsekwencją przywrócenia wieku emerytalnego, obowiązującego do 2012 r. (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) było skumulowane przejście na emeryturę osób, które objęło obniżenie wieku emerytalnego oraz umożliwienie przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym. Większość z tych osób korzystała ze świadczeń z Funduszu Pracy lub nie posiadała żadnych przychodów".

Efekt jest taki, że - jak czytamy w publikacji ZUS "Emerytury nowosystemowe wypłacone w grudniu 2022 r. w wysokości niższej niż wysokość najniższej emerytury" - średnia wysokość "biedaemerytury" pobieranej w grudniu 2022 roku wynosiła 882,19 zł; 14,6 proc. osób pobierało ją w wysokości 600 zł i mniej; 19,9 proc. - w wysokości pomiędzy 600,01 a 800,00 zł; zaś 65,4 proc. w wysokości powyżej 800 zł.

Przedstawiciele obecnego rządu wciąż podkreślają, że ich polityka społeczna jest z korzyścią dla seniorów. W publicznych wypowiedziach pomijają jednak stwierdzenia, które są w dokumentach rządowych. A tam napisano m.in.: "Do głównych wyzwań polityki senioralnej należą: konieczność wydłużenia okresu aktywności zawodowej oraz zwiększenie aktywności społecznej i obywatelskiej osób starszych". W przygotowanej przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej "Informacji o skutkach obowiązywania ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw w okresie 2019–2021" czytamy: "Polacy mimo osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego i przejścia na emeryturę kontynuują aktywność zawodową w coraz większym zakresie". Tylko w czasach rządów Zjednoczonej Prawicy, o czym pisaliśmy w Konkret24 - od 2016 do 2021 roku - liczba pracujących emerytów wzrosła o 36,42 proc. Znaczy to, że decyzja z 2017 roku o obniżeniu wieku emerytalnego wielu nie przekonała do tego, by zakończyć zawodową aktywność.

Według Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej "każdy rok pracy dłużej po osiągnięciu wieku emerytalnego, to ok. 10–15 proc. wyższa emerytura w momencie jej przyznania".

W kwestii wieku emerytalnego Polacy mają się wypowiedzieć w referendum 15 października, które będzie razem z wyborami parlamentarnymi. Jedno z czterech pytań referendalnych brzmi: "Czy popierasz podniesienie wieku emerytalnego, w tym przywrócenie podwyższonego do 67 lat wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn?".