Rosja jako dzielny książę ratujący świat przed smokami, czyli kremlowskie narracje dezinformacyjne

konkret-flaga.jpg

Opowiadanie historii (ang. storytelling) to skuteczna metoda dezinformacji. Bardziej niż faktom wierzymy bowiem opowieściom. Ze znanymi historiami łatwiej się identyfikować niż z suchymi faktami. Rosyjska propaganda wykorzystuje te mechanizmy do forsowania własnej wizji świata - często niemającej wiele wspólnego z rzeczywistością.

Pokazujemy, co jest prawdą, a co fałszem
Weryfikujemy fake newsy, sprawdzamy dane, analizujemy informacje z sieci

Portal EUvsDisinfo prowadzony przez unijny zespół zadaniowy East StratCom Task Force, opisujący przykłady rosyjskiej propagandy, publikuje cykl artykułów dotyczących kremlowskich narracji dezinformacyjnych. Brzmi poważnie, lecz w rzeczywistości chodzi o umiejętne prowadzenie opowieści, w których Rosja przedstawiana jest pozytywnie, a jej wrogowie – wręcz przeciwnie. Tak jak w bajce.

Czy storytelling, czyli właśnie opowiadanie historii, rzeczywiście może być skutecznym narzędziem dezinformacji? Jak przekonywał amerykański teoretyk komunikacji Walter Fisher, zasłyszane opowieści są dla ludzi po prostu ciekawsze od faktów. Koncepcja storytellingu bazuje na przekonaniu, że w historie łatwiej jest uwierzyć i się z nimi identyfikować. Przykładowo – ludzie znają fakty o szkodliwości palenia papierosów. Decydują się jednak palić ze względu na to, co o paleniu słyszeli, bądź ze względu na obrazy, które zostały w ich pamięci.

Wraz z EUvsDidinfo prześledźmy kilka podstawowych narracji wykorzystywanych przez rosyjską propagandę.

1. Podstawowe założenie: Rosja ostatnią nadzieją ludzkości

Niszczycielskie siły kontrolujące rząd, przepływy pieniężne i media zagrażają naturalnemu porządkowi i wartościom świata. Siły zniszczenia stłumiły narody, Rosja została kilkakrotnie zaatakowana i doprowadzona prawie do upadku. Mądrzy i silni przywódcy zawsze jednak potrafili poprowadzić kraj do podniesienia się i walki. Teraz Rosja jest ostatnią nadzieją ludzkości na porządek i przyzwoitość, bastionem chrześcijańskich wartości i stabilności. EUvsDisinfo

Podstawowa narracja prokremlowskiej dezinformacji zaczyna się od prostego założenia, zaskakująco podobnego do tego, które znamy z bajek o rywalizacji dobra ze złem – przekonuje EUvsDisinfo. Zgodnie z nią na przykład to Rosja (dobro) uratowała przed złem (nieudzielający w pandemii pomocy sąsiedzi) bezbronne Włochy. Brzmi znajomo? Nie jest to oczywiście konstrukt nowy: kiedyś to Rosja (dobro) pokonała zło (nazizm) i uratowała bezbronną i nieporadną Europę.

Przedstawienie Rosji jako ostatniego sprawiedliwego współczesnego świata funkcjonuje jako szablon dla sprzyjających rosyjskiej władzy dziennikarzy, komentatorów, polityków i spin doktorów, który pozwala komunikować się w sposób, który przyciąga publiczność.

Różne elementy założenia mogą być podkreślone w celu przykucia uwagi odbiorców krajowych, a inne – międzynarodowych – przekonuje portal. Inne elementy akcentuje się w celu zwrócenia się do odbiorców o sympatiach lewicowych, a inne o sympatiach prawicowych.

2. Zagrożone królestwo

Kryzys, opowiadany przez prokremlowskie ośrodki dezinformacyjne, zawsze ma w sobie element apokaliptyczny. Kryzys migracyjny, bezrobocie, pandemia koronawirusa, ćwiczenia wojskowe NATO - wszystko to wpisuje się w narrację o zbliżającym się upadku. EUvsDisinfo

"Tworzenie obrazu społeczeństwa w płomieniach, przestępczości wymykającej się spod kontroli i niekompetentnych polityków to skuteczny sposób na tworzenie relacji z publicznością" – przekonują autorzy EUvsDisinfo. Jak piszą, prokremlowskie media podkopują zaufanie do oficjalnych władz w innych krajach i namawiają do poszukiwania alternatywnych źródeł bezpieczeństwa i dobrobytu. Źródło zagrożenia jest według tych doniesień zazwyczaj odległe, ale może dotrzeć i na rodzime podwórko jeśli nie napotka oporu.

Przykładem jest tu rosyjska narracja o epidemii COVID-19, która ma być problemem nie do uniesienia dla Unii Europejskiej. Choroba, która nawiedziła kontynent jest opisywana jako koniec strefy Schengen, upadek Unii Europejskiej, a nawet upadek demokracji. Kremlowska propaganda forsuje tezę, że demokratyczne społeczeństwa nie są w stanie poradzić sobie z problemem.

EUvsDisinfo pisze również o rosyjskiej narracji o Szwecji jako kraju, który zdestabilizował się przez napływ imigrantów. W optyce Kremla Szwecja jest państwem upadłym, nad którym kontrolę powoli przejmują wprowadzający swoje zwyczaje przybysze. Jak przekonuje autor artykułu na EUvsDisinfo, opowieść o Europie pogrążonej w chaosie jest pocieszająca dla rosyjskiego czytelnika, który może pomyśleć: "u nas przynajmniej nie jest aż tak źle".

3. Zagrożone wartości

Społeczeństwo zachodnie utraciło związek z rzeczywistymi wartościami i ukierunkowało się na dekadencję i konsumpcjonizm. Zachód porzucił ideały chrześcijaństwa, rodziny i patriotyzmu - prawdziwe wartości europejskie. Jeden z rosyjskich nacjonalistycznych filozofów, Aleksandr Dugin, sugeruje, że znajdujemy się w środku kosmicznej bitwy pomiędzy dwoma cywilizacjami. Rosja, Sparta i Rzym reprezentują heroiczną naturę ludzkości, podczas gdy Stany Zjednoczone, Kartagina i Ateny są przykładami cywilizacji opartej na liberalizmie, perwersji i dzieciobójstwie. EUvsDisinfo

W skrócie, z narracji tych wynika, że w krajach Zachodu królują rozpad, dekadencja i zniszczenie. Akcentuje się destrukcyjną rolę feministek i słabość mężczyzn.

Jak można przeczytać na białoruskim "portalu informacyjno-analitycznym" Teleskop (opisu za stroną; liczba dzienna odsłon: ok. 70 tys.) Unia Europejska zastąpiła fundamenty Europy koktajlem liberalizmu, feminizmu i aktywizmu LGBT. "Tradycjonaliści, identytaryści (opowiadają się za zachowaniem i rozwojem etnicznej i kulturowej tożsamości jako centralnej ideologicznej zasady; w Niemczech uznani za skrajną prawicę - red.) i eurosceptycy patrzą na Rosję z nadzieją, a na Putina jak na niemalże Mesjasza" – twierdzi autor tekstu. "To Moskwa, a nie Paryż, broni tradycyjnych wartości europejskich i wysokiego poziomu kultury europejskiej. To właśnie Rosja jest mistrzem pluralizmu geopolitycznego, który czyni Europę prawdziwą Europą" – dodaje.

W rosyjskich kręgach nacjonalistycznych można napotkać narrację o Rosji jako "Katehonie" - "Tym, który wstrzymuje". To nawiązanie do biblijnych listów św. Pawła o sile powstrzymującej Antychrysta.

4. Siły zniszczenia

NATO jest znanym straszakiem, wygodnym "smokiem" dla opowieści Kremla. Pokolenia byłych obywateli radzieckich dorastały w czasie zimnej wojny i znają tę historię. Prokremlowskie ośrodki dezinformacyjne chętnie wykorzystują również teorie spiskowe do wspierania swoich narracji. Kiedy nie można wykorzystać istniejących grup jako złoczyńców, równie dobrze działają wymyśleni złoczyńcy. Jednym z bardzo popularnych złoczyńców jest Deep State. EUvsDisinfo

Według EUvsDisinfo najczęściej w negatywnej roli bajkowego smoka obsadzane jest NATO. Portal zwraca uwagę na pierwsze doniesienia rosyjskiej propagandy o koronawirusie. W białoruskiej wersji rosyjskiego Sputnika już 22 stycznia pojawił się artykuł, w którym zasugerowano, że śmiertelnie groźny wirus został stworzony w laboratoriach NATO.

NATO jest kozłem ofiarnym w około 10 proc. dezinformujących treści zidentyfikowanych przez EUvsDisinfo. To przedstawiciele sojuszu mieli rzekomo płacić Białorusinom za rozprzestrzenianie wirusa, czy czynić przygotowania do wzniecenia potężnego konfliktu militarnego w rejonie Morza Czarnego.

Rosyjska propaganda forsuje koncepcję Deep State - tajnej organizacji pociągającej za sznurki światowej polityki. Politycy wybierani w wyborach w państwach demokratycznych nie mają prawdziwej władzy, a najważniejsze decyzje podejmują osoby pozostające w cieniu. Wykorzystanie różnych teorii spiskowych jest wygodne ze względu na możliwość dotarcia do różnych grup odbiorców. Różne grupy reagują w różny sposób na osoby lub organizacje obsadzone w roli czarnej owcy - Watykan, liberałów czy Georga Sorosa.

5. Bezradni ludzie

W kremlowskim postrzeganiu świata ludzie są bierną masą potrzebującą przewodnika. Wyrazy powszechnego niezadowolenia nigdy nie są autentyczne, są zawsze prowokowane, inscenizowane i kierowane przez siły zewnętrzne, skłonne do destrukcji. Euromajdan na Ukrainie, protesty w Wenezueli i Hong Kongu czy nawet protesty Black Lives Matter w Stanach Zjednoczonych - wszystkie są niczym innym jak przejawami destrukcyjnych technologii. EUvsDisinfo

EUvsDisinfo odsyła w tym miejscu m.in. do starszych tekstów z portalu, poświęconych Euromaidanowi – w tym o rzekomych próbach wzniecenia kontrolowanej z zewnątrz rewolucji z zagranicy. Według rosyjskiego "Pierwyj Kanalu" wystąpienia Białorusinów przeciwko opresyjnej władzy Aleksandra Łukaszenki i sfałszowaniu wyborów prezydenckich są inspirowane przez Zachód.

Według narracji powielanej przez niektórych rosyjskich dziennikarzy, obce państwa rzekomo obrały cel oderwania Białorusi od Rosji. Zamierzają przygotować Majdan, podburzyć ludzi do protestów, obalić prezydenta Łukaszenkę i ograniczyć wpływy Rosji.

Występujący przeciwko Łukaszence Białorusini nie zasłużyli w tej narracji na jakąkolwiek istotną rolę.

Autor: Krzysztof Jabłonowski / Źródło: Konkret24, EUvsDisinfo; zdj. tytułowe: Konkret24/Shutterstock

Pozostałe wiadomości

W gorącej dyskusji na temat migrantów "przerzucanych" przez niemiecką granicę politycy opozycji stawiają za wzór Danię i Luksemburg. Według nich te dwa kraje mają nie przyjmować żadnych migrantów z Niemiec. Sprawdziliśmy więc, jak to jest. Publikujemy najnowsze niemieckie statystyki.

Nie tylko do Polski. Do których krajów Niemcy zawracają migrantów. Mamy dane

Nie tylko do Polski. Do których krajów Niemcy zawracają migrantów. Mamy dane

Źródło:
Konkret24

Te historie poruszają. Szczególnie tych rodziców, którzy stracili dzieci, a teraz widzą zdjęcia nastolatków i czytają, że zginęli w wypadkach, lecz ich organy posłużyły do przeszczepów. Autorzy takich wpisów "błagają o udostępnienia" - a my ostrzegamy: to fake newsy.

"Odszedł z tego świata". Fałszywe zdjęcia i prawdziwe żerowanie na uczuciach

"Odszedł z tego świata". Fałszywe zdjęcia i prawdziwe żerowanie na uczuciach

Źródło:
Konkret24

Poseł PiS postanowił zaalarmować o wzroście bezrobocia wśród młodych ludzi w Polsce. Choć posłużył się wiarygodnymi danymi, to przedstawił je w taki sposób, że czytelnik może wyciągać błędne wnioski. Wyjaśniamy.

Poseł PiS zrobił wykres wzrostu bezrobocia. Co policzył, a czego nie?

Poseł PiS zrobił wykres wzrostu bezrobocia. Co policzył, a czego nie?

Źródło:
Konkret24

Opozycja krytykuje rząd za wprowadzenie zakazu lotów dronami nad zachodnią granicą. Według niej ten zakaz ułatwi "przerzucanie" migrantów z Niemiec. A ponadto politycy opozycji twierdzą, że nie ma podstawy prawnej tej decyzji. Wyjaśniamy.

Zakaz dronów na zachodniej granicy. Jest, czy go nie ma

Zakaz dronów na zachodniej granicy. Jest, czy go nie ma

Źródło:
Konkret24

Posłowie Konfederacji grzmią, że prezydent Warszawy Rafał Trzaskowski postanowił przeznaczyć 700 tysięcy złotych na postawienie na Placu Zbawiciela tęczy. Instalacja ma być symbolem społeczności LGBTQ+. Politycy - a za nimi internauci - zarzucają prezydentowi Warszawy marnowanie pieniędzy. Tylko że on nie ma z tym nic wspólnego.

"Tęcza Trzaskowskiego za 700 tysięcy"? Kto zadecydował

"Tęcza Trzaskowskiego za 700 tysięcy"? Kto zadecydował

Źródło:
Konkret24

"Grok zerwał się z łańcucha", "Grok zwariował" – przestrzegają użytkownicy platformy X należącej do Elona Muska. Rzeczywiście, chatbot oparty na sztucznej inteligencji obraża Tuska i Giertycha, a pozytywnie pisze o Braunie czy Hitlerze. O co chodzi z tym Grokiem? 

Obraża Tuska i Giertycha, chwali Brauna. Co się stało z Grokiem?

Obraża Tuska i Giertycha, chwali Brauna. Co się stało z Grokiem?

Źródło:
TVN24+

"Germanizacja w pełni" - tak internauci i niektóre media komentują rzekomą zmianę nazwy mostu Grunwaldzkiego we Wrocławiu z polskiej na niemiecką. Konserwator zabytków i urząd miasta zaprzeczają, a my tłumaczymy, skąd wziął się ten fałszywy przekaz.

"Chcą zmienić nazwę Mostu Grunwaldzkiego na niemiecką"? O co chodzi

"Chcą zmienić nazwę Mostu Grunwaldzkiego na niemiecką"? O co chodzi

Źródło:
Konkret24

Wygląda jak lokalny serwis, ale nim nie jest. Zamiast informować, strona ta szerzy antymigrancki hejt. W rzekomej trosce o bezpieczeństwo mieszkańców karmi ich strachem. Promują ją politycy, a firmuje człowiek z komitetu poparcia Karola Nawrockiego. Portal Gazeta Zielonogórska to modelowe źródło dezinformacji niemedialnej. Na czym polega to zjawisko? 

Redakcja widmo i niewidzialni migranci. Kto gra strachem w Zielonej Górze

Redakcja widmo i niewidzialni migranci. Kto gra strachem w Zielonej Górze

Źródło:
TVN24+

Prawica rozpowszechnia przekaz o tysiącach "nielegalnych imigrantów" z Afryki, czy Bliskiego Wschodu zawróconych z Niemiec do Polski. Dane - także te najnowsze - pokazują coś zupełnie innego.

Kogo Niemcy zawracają do Polski? Jedna narodowość dominuje

Kogo Niemcy zawracają do Polski? Jedna narodowość dominuje

Źródło:
Konkret24

Przed zapowiadanymi wielkimi opadami oczy wielu Polaków zwrócone są na największe zbiorniki przeciwpowodziowe w kraju. Zarządzający nimi zapewniają, że wszystkie mają zabezpieczone rezerwy. Porównaliśmy stan ich wypełnienia teraz oraz tuż przed powodzią we wrześniu 2024 roku. Eksperci tłumaczą, czy i jakie wnioski można z tego wyciągnąć.

Wypełnienie zbiorników retencyjnych teraz i przed powodzią 2024. Co nam to mówi

Wypełnienie zbiorników retencyjnych teraz i przed powodzią 2024. Co nam to mówi

Źródło:
Konkret24

Politycy opozycji grzmią w mediach społecznościowych, że "ludzie Bodnara chcieli zapewnić sobie bezkarność". Jako dowód rozsyłają rzekomy zapis, który miał się znaleźć w ustawie przygotowywanej w Ministerstwie Sprawiedliwości. Resort już się do tego odniósł, a my wyjaśniamy, co dało początek tej narracji.

"Ustawa bezkarnościowa". Skąd się wziął wirtualny paragraf 

"Ustawa bezkarnościowa". Skąd się wziął wirtualny paragraf 

Źródło:
Konkret24

Zdjęcie wykonane nocą niedaleko granicy z Niemcami przez umieszczoną w lesie fotopułapkę wywołało oburzenie w sieci. Polityczka Konfederacji uznała bowiem, że kamera pokazała niemiecki patrol po polskiej stronie granicy. Wyjaśniamy, kogo naprawdę widać na fotografii.

Czy to "niemieccy żołnierze po polskiej stronie granicy"? Mamy odpowiedź

Czy to "niemieccy żołnierze po polskiej stronie granicy"? Mamy odpowiedź

Źródło:
Konkret24

Po głośnym pożarze budynku w podwarszawskich Ząbkach w mediach społecznościowych pojawiły się teorie, że jego przyczyną były panele fotowoltaiczne. Jako potwierdzenie tej tezy publikowano nawet zdjęcia satelitarne. Straż pożarna dementuje ten przekaz.

Pożar w Ząbkach. Fotowoltaika jako "podajnik ognia"? Nie wierzcie w to

Pożar w Ząbkach. Fotowoltaika jako "podajnik ognia"? Nie wierzcie w to

Źródło:
Konkret24

"Wszyscy powinni bić na alarm", "dlaczego zbiorniki retencyjne są pełne", "nie spuszczają wody"... - takie komentarze pojawiły się w sieci po informacjach o zbliżających się ulewach. Internauci alarmują, że zbiorniki retencyjne są już zapełnione, a Wody Polskie na to nie reagują. Przedsiębiorstwo zarządzające zbiornikami odpowiada, że "tworzący alternatywne teorie" internauci nie mają racji.

Zbiorniki retencyjne "pełne po brzegi"? Internauci alarmują, Wody Polskie odpowiadają

Zbiorniki retencyjne "pełne po brzegi"? Internauci alarmują, Wody Polskie odpowiadają

Źródło:
Konkret24

Internauci dyskutują, czy na nagraniu z płonącym samochodem, które krąży w sieci, rzeczywiście płonie auto elektryczne. Sprawdzamy, więc co o całym zajściu wiadomo.

"Płonie elektryk" w Koszalinie? Co to za auto

"Płonie elektryk" w Koszalinie? Co to za auto

Źródło:
Konkret24

Kolejne państwa strefy Schengen przywracają kontrole graniczne, dlatego coraz częściej można usłyszeć głosy o "końcu" czy nawet "zabiciu Schengen". Eksperci wymieniają jednak zaskakujące powody, dla których ich zdaniem strefa nie tylko przetrwa, ale będzie się rozszerzać.

Koniec strefy Schengen? "Składanie do grobu jest przedwczesne"

Koniec strefy Schengen? "Składanie do grobu jest przedwczesne"

Źródło:
TVN24+

Internauci, ale też poseł Marek Jakubiak oburzają się na zdjęcie polskiego policjanta, który na ramieniu ma naszywkę z flagą unijną. Wyjaśniamy, co to za naszywka.

"Europejska policja"? Co oznacza naszywka na mundurze

"Europejska policja"? Co oznacza naszywka na mundurze

Źródło:
Konkret24

Politycy opozycji utrzymują, że polski rząd nie przedstawia prawdziwych danych o liczbie migrantów "przerzucanych" z Niemiec do Polski, podczas gdy według władz niemieckich są to "duże liczby, tysiące w skali jednego miesiąca". Publikujemy więc najnowsze statystyki otrzymane z niemieckiej policji - nie potwierdzają takich twierdzeń.

Ilu migrantów odesłano do Polski? Nowe dane z Niemiec

Ilu migrantów odesłano do Polski? Nowe dane z Niemiec

Źródło:
Konkret24

Szef MSZ oferuje Karolowi Nawrockiemu "możliwość zbriefowania" go, jeśli chodzi o politykę zagraniczną rządu. W odpowiedzi przyszły rzecznik kancelarii prezydenta poucza, co należy do prerogatyw głowy państwa. Tak więc w nowej politycznej rzeczywistości wróci stary spór, a konstytucja się przecież nie zmieniła. Wyjaśniamy.

"Gest kurtuazji" kontra "rząd ma obowiązek". Nowy prezydent, stary spór

"Gest kurtuazji" kontra "rząd ma obowiązek". Nowy prezydent, stary spór

Źródło:
Konkret24

W kancelarii prezydenta Nawrockiego ma pozostać przynajmniej jeden minister z czasów obecnego prezydenta. A reszta? I co się stanie obecnymi doradcami Andrzeja Dudy? Wyjaśniamy.

Ministrowie i doradcy Andrzeja Dudy. Jaki ich los po 6 sierpnia?

Ministrowie i doradcy Andrzeja Dudy. Jaki ich los po 6 sierpnia?

Źródło:
Konkret24

Poszukujący Tadeusza Dudy policjanci jakoby nawet nie potrafią nosić broni, a sam poszukiwany rzekomo zamieszcza w sieci nagranie obozowiska; na dodatek miał też sfilmować policyjny śmigłowiec, a nagranie zamieścił w sieci. Akcja w okolicach Limanowej stała się pretekstem do drwienia z policjantów biorących w niej udział lub zwiększania zasięgów i popularności w sieci. Pokazujemy przykłady krążących wokół niej fake newsów.

"Vlogi Tadeusza Dudy" i zdjęcie policjantki. Fałszywki o obławie w Starej Wsi

"Vlogi Tadeusza Dudy" i zdjęcie policjantki. Fałszywki o obławie w Starej Wsi

Źródło:
Konkret24

Ministra funduszy i polityki regionalnej Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz, stwierdziła, że dla jej partii istotna jest objęcie funkcji wicepremiera w planowanej rekonstrukcji rządu, bo "wicepremier może więcej niż minister". A co na to akty prawne?

Pełczyńska-Nałęcz: "wicepremier może więcej niż minister". Ekspert: "nieco ryzykowne stwierdzenie"

Pełczyńska-Nałęcz: "wicepremier może więcej niż minister". Ekspert: "nieco ryzykowne stwierdzenie"

Źródło:
Konkret24

Komentując "patrole obywatelskie" na granicy polsko-niemieckiej, politycy opozycji mówią po raz kolejny o "tysiącach migrantów przerzucanych przez Niemców". Dane o rzeczywistych przekazaniach są jednak dużo niższe. Wyjaśniamy.

"Kilka tysięcy nielegalnych migrantów dziennie" z Niemiec? Dane pokazują coś innego

"Kilka tysięcy nielegalnych migrantów dziennie" z Niemiec? Dane pokazują coś innego

Źródło:
Konkret24

Mateusz Morawiecki zamieścił wykres, który miał pokazywać, jak bardzo za rządów PiS rosły dochody budżetu państwa, gdy podczas rządów PO-PSL i obecnej koalicji wzrosty nie są tak znaczące. Ekonomiści tłumaczą, co były premier pomija.

Mateusz Morawiecki o dochodach państwa. Jak wprowadza w błąd

Mateusz Morawiecki o dochodach państwa. Jak wprowadza w błąd

Źródło:
Konkret24

Po tragedii w Starej Wsi, podczas policyjnej obławy pojawiło się zdjęcie, które ma pokazywać ulicę przed domem, gdzie dokonano zbrodni. Jest rozpowszechniane z twierdzeniem, że podejrzany Tadeusz Duda uciekł stamtąd na motocyklu. Oba przekazy są nieprawdziwe.

"Tak wygląda ulica", morderca na motocyklu? Nic tu się nie zgadza

"Tak wygląda ulica", morderca na motocyklu? Nic tu się nie zgadza

Źródło:
Konkret24