Poseł Mularczyk i Instytut Strat Wojennych. Który to byłby instytut za rządów PiS?

Poseł Arkadiusz Mularczyk od kilku lat pracuje nad raportem dotyczącym strat, jakie państwo polskie poniosło w wyniku drugiej wojny światowej. Raport miał być podstawą do wystąpienia z ewentualnymi roszczeniami wobec Niemiec. 23 października na Twitterze poseł napisał: "Dzięki @MorawieckiM powstanie Instytut Strat Wojennych. W współpracy z zespołem parlamentarnym, którym kierowałem będą prowadzone dalsze prace nad bilansem niemieckiej i sowieckiej okupacji w czasie II WŚ. To kolejny ważny krok dla kształtowania Polskiej świadomości historycznej!".

Dzień wcześniej, 22 października, o powstaniu takiego instytutu informował zbliżony do obecnej władzy portal Wpolityce.pl. Według portalu "trwają ostatnie przygotowania do powołania tej samodzielnej instytucji, której zadaniem będzie prowadzenie dalszych prac nad bilansem niemieckiej i sowieckiej okupacji w czasie II wojny światowej. Instytut będzie także pracował nad doprowadzeniem sprawy reparacji do pozytywnego finału".

Ponieważ poseł Mularczyk zasugerował, że inicjatorem Instytutu Strat Wojennych jest premier Morawiecki, wysłaliśmy 26 października pytania do Centrum Informacyjnego Rządu o terminy organizacji tego instytutu.

Jak wyliczył wiceminister finansów Sebastian Skuza - odpowiadając 21 kwietnia 2021 roku na interpelację posłanki Izabeli Leszczyny - od początku rządów Prawa i Sprawiedliwości (czyli od 2016 roku) powstało 35 nowych, różnych pod względem formy prawnej, podmiotów finansowanych z budżetu państwa. Na tej liście jest pięć jednostek budżetowych, trzy instytucje kultury, dwie agencje wykonawcze, 12 funduszy celowych, 12 państwowych osób prawnych i jedna instytucja gospodarki budżetowej.

W tym zestawieniu wiceminister wymienił 10 podmiotów, które mają w nazwie słowo "instytut" - sugerujące, że są to placówki naukowe. Ale:

- powołany w 2018 roku Narodowy Instytut Wolności - Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego nie jest placówką naukową; to tak zwana agencja wykonawcza zajmująca się rozdzielaniem dotacji dla organizacji pozarządowych;

- Krajowy Instytut Mediów nie podlega rządowi, bo został powołany przez Krajową Radę Radiofonii i Telewizji do opracowania panelu na potrzeby telemetrii.

Jeżeli Instytut Strat Wojennych podlegałby premierowi, byłaby to siódma placówka pod jego nadzorem i piąta utworzona w ostatnich trzech latach.

Najmłodszą taką instytucją jest Instytut De Republica - utworzony na mocy zarządzenia Mateusza Morawieckiego z 16 lutego 2021 roku. Swoją działalność instytut zainaugurował 17 września, a ma się zajmować promocją i popularyzacją "rodzimej myśli badawczej z zakresu nauk humanistycznych i społecznych". Ma też prowadzić badania i analizy zlecone przez premiera. Poprosiliśmy instytut o informacje dotyczące źródeł finansowania, przewidywanych kosztów działalności. Jak nam odpowiedziano, na działalność statutową instytutu w 2021 roku przeznaczono 16 mln zł, a budżet na 2022 rok to 20 mln zł.

Trzy kolejne nowe instytuty nadzorowane przez premiera powstały na podstawie ustaw sejmowych.

8 lutego 2018 roku Sejm uchwalił ustawę o utworzeniu Instytutu Współpracy Polsko-Węgierskiej im. Wacława Felczaka. Jego główne zadanie to "przekazywanie młodym pokoleniom znaczenia tradycji polsko-węgierskiej". Na swoją działalność instytut wydał w 2019 roku z budżetu kancelarii premiera 5,4 mln zł, w 2020 roku – 5,7 mln zł, a wydatki w 2021 roku oszacowano na 5,8 mln zł.

Na podstawie ustawy z 20 lipca 2018 roku powstał Polski Instytut Ekonomiczny, który ma prowadzić badania naukowe i przygotowywać analizy z zakresu nauk społecznych i ekonomicznych. W 2020 roku jego działalność kosztowała 9,5 mln zł, w 2021 roku wydatki oszacowano na 10,8 mln zł. Warto zaznaczyć, że w ramach kancelarii premiera działa zaplecze eksperckie w postaci Rządowego Centrum Analiz.

Z kolei 9 listopada 2018 roku Sejm uchwalił ustawę o Instytucie Europy Środkowej z siedzibą w Lublinie. Jego główne zadanie to prowadzenie działalności analitycznej wspierającej działania polityczne na rzecz budowania współpracy z państwami Europy Środkowej i Europy Środkowo-Wschodniej. To podobny zakres zadań, jakie wymienia ustawa z 15 lipca 2011 roku o Ośrodku Studiów Wschodnich im. Marka Karpia – który również podlega premierowi: "gromadzenie, opracowywanie oraz udostępnianie organom władzy publicznej informacji o istotnych wydarzeniach i procesach politycznych, społecznych i gospodarczych na obszarze Europy Środkowej, Europy Wschodniej, Rosji, Półwyspu Bałkańskiego oraz Kaukazu Południowego i Azji Centralnej, a w przypadkach uzasadnionych strategicznymi interesami politycznymi lub gospodarczymi Rzeczypospolitej Polskiej również na innych obszarach".

Na wydatki Instytutu Europy Środkowej w 2019 roku przeznaczono 2,8 mln zł, w 2020 roku – 3 mln zł, na 2021 rok planowane jest 3,9 mln zł. Wydatki Ośrodka Studiów Wschodnich w 2019 roku wyniosły 9,176 mln zł, w 2020 – 9,46 mln zł, a w 2021 roku oszacowano je na 9,3 mln zł.

Premierowi Mateuszowi Morawieckiemu podlega również Instytut Zachodni im. Zygmunta Wojciechowskiego. Ta poznańska placówka działa od lutego 1945 roku, ale od stycznia 2016 roku jest państwową jednostką organizacyjną. Jest także finansowana z budżetu kancelarii premiera – 3,7 mln zł na 2021 rok. Określa się jako "czołowy ośrodek naukowo-analityczny w Polsce w zakresie studiów niemcoznawczych". Poznański instytut zajmuje się m.in. kwestią strat wojennych i reperacjami wojennymi: w 2017 roku jego nakładem ukazała się praca "Reparacje i odszkodowania w stosunkach między Polską a RFN". 12 października tego roku instytut zorganizował debatę z niemieckim historykiem dr. Karlem Heinzem Rothem, autorem książki "Wyparte, odroczone, odrzucone. Niemiecki dług reparacyjny wobec Polski i Europy" wydanej w Instytucie Zachodnim. W 2019 wydatki Instytutu Zachodniego wyniosły 3,5 mln zł, w 2020 roku – 3,585 mln zł.

(Dane o wydatkach instytutów podchodzą ze sprawozdań Najwyższej Izby Kontroli i Ministerstwa Finansów z wykonania budżetu państwa oraz z ustawy budżetowej na 2021 rok).

Nowe instytucje naukowo-analityczne powołali także ministrowie rządu PiS. Na podstawie zarządzenia ministra sprawiedliwości z 11 lipca 2018 roku – od 1 stycznia 2019 roku działa Instytut Ekspertyz Ekonomicznych i Finansowych w Łodzi. Jego główne zadanie to przygotowanie ekspertyz i opinii na zlecenie sądów, prokuratur w zakresie ekonomii, finansów, rachunkowości, podatków i ceł, rynków kapitałowych, bankowości i ubezpieczeń, działalności i finansowania przedsiębiorstw, przekształceń własnościowych oraz cyberprzestępczości gospodarczej. O konieczności powołania takiego instytutu mówił w 2014 roku, po ujawnieniu afery Amber Gold, ówczesny prokurator generalny Andrzej Seremet. Jego zdaniem ekspertyzy sądowe biegłych dotyczące finansów okazywały się niewystarczające.

Biuro prasowe Ministerstwa Sprawiedliwości poinformowało Konkret24, że w ustawie budżetowej na 2021 rok na funkcjonowanie Instytutu Ekspertyz Ekonomicznych i Finansowych w Łodzi przeznaczono 7,3 mln zł. Natomiast w projekcie ustawy budżetowej na 2022 rok przewidziano na potrzeby tego instytutu 8,3 mln zł. Zatrudnienie w nim na koniec września wyniosło 29 etatów.

17 października 2019 roku na podstawie rozporządzenia ministra rolnictwa i rozwoju wsi powstał Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi. Połączono wówczas Centralną Bibliotekę Rolniczą z Narodowym Instytutem Kultury i Dziedzictwa Wsi. W odpowiedzi z 22 kwietnia 2021 roku na interpelację posłanki Koalicji Obywatelskiej Izabeli Leszczyny wiceminister finansów Sebastian Skuza poinformował, że koszty funkcjonowania tego instytutu w 2020 roku wyniosły 7,714 mln zł, a przewidywane w 2021 roku to 10,727 mln zł.

Z kolei wicepremier Piotr Gliński, minister kultury i dziedzictwa narodowego, 17 lutego 2020 roku powołał Instytut Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego. Ma on realizować politykę pamięci w zakresie "historii i dziedzictwa Polski, w tym dorobku polskiej myśli społeczno-politycznej, ze szczególnym uwzględnieniem myśli narodowej, katolicko-społecznej i konserwatywnej”. Instytut zarządza także słynnym już Funduszem Patriotycznym w wysokości 30 mln zł. To z tego funduszu 3 mln zł otrzymały organizacje powiązane z byłym działaczem skrajnie prawicowej organizacji ONR Robertem Bąkiewiczem, o czym pisaliśmy w Konkret24.

W programie działania instytutu jego szef prof. Jan Żaryn napisał, że w pierwszym roku działalności przy budżecie wysokości 1,6 mln zł i 0,5 mln zł na uruchomienie Funduszu Patriotycznego zatrudniono ok. 20 pracowników. "Kolejny budżet, znacznie wyższy realnie co najmniej ponad 9,3 mln zł daje podstawy do kreowania długofalowego programu na lata 2021-2028" - napisał prof. Żaryn.

Autor: Piotr Jaźwiński / Źródło: Konkret24; zdjęcie: Fakty TVN