Zełenski i kopalnie platyny w RPA. Fejk przed planowaną wizytą

Według przekazu, który rozpowszechniany jest w serwisie X od początku kwietnia 2025 roku, prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski kupił rzekomo 51 proc. udziałów w firmie wydobywającej platynę w Republice Południowej Afryki. Za te udziały miał zapłacić aż 1,6 mld dolarów (równowartość ponad 5,1 mld zł).

"Zelensky nabył pakiet kontrolny w Northam Platinum Ltd - największej firmie wydobywającej platynę w RPA. Transakcja jest wyceniana na 1,6 miliarda dolarów" - 5 kwietnia napisał jeden z użytkowników serwisu X (pisownia wszystkich postów oryginalna). I przekonywał: "Prezydent Ukrainy planuje odwiedzić RPA 10 kwietnia. Na tydzień przed tą wizytą do południowoafrykańskich mediów wyciekła informacja o zakupie przez Zełenskiego 51 procent udziałów w Northam Platinum LTD. Wygląda na to, że podczas gdy Ukraina pilnie odmawiała zawarcia umowy dotyczącej metali ziem rzadkich z USA, Zełenski zdecydował się zawrzeć własną umowę, którą eksperci szacują na 27 miliardów randów południowoafrykańskich lub 1,6 miliarda dolarów amerykańskich. Oprócz platyny Northam Platinum wydobywa pallad, rod i inne metale".

Do wpisu autor dołączył kadr, który wygląda na pochodzący z jakiegoś materiału SABC News, kanału informacyjnego publicznego nadawcy w RPA (South African Broadcasting Corporation). Widzimy Wołodymyra Zełenskiego ściskającego dłoń prezydenta RPA Cyrila Ramaphosy. Na pasku u dołu ekranu jest napis w języku angielskim: "Zełenski udał się z wizytą państwową do RPA". Logo SABC News widać w lewym dolnym rogu kadru. Post wygenerował niemal 30 tys. wyświetleń. Dzień później post o tym, że "w przeddzień wizyty Zełenskiego w RPA okazało się, że ukraiński prezydent nabył pakiet kontrolny w Northam Platinum LTD" napisał kolejny anonimowy użytkownik X w długim wątku (ponad 14 tys. wyświetleń).

Northam Platinum Holdings Limited to jedna z czołowych firm wydobywczych w Republice Południowej Afryki. Specjalizuje się w eksploatacji i przetwarzaniu metali z grupy platynowców, takich jak platyna, pallad czy rod. Są to metale kluczowe dla globalnego przemysłu. Wykorzystuje się je m.in. w motoryzacji, elektronice, medycynie czy jubilerstwie.

Wielu internautów komentujących pierwszy cytowany tu post było oburzonych rzekomym kupnem udziałów przez Zełenskiego: "Podczas wojny majątki Zelenskiego i większości ukraińskich oligarchów sporo wzrosły. Może już pora na ich zamrożenie?"; "A ślepa Polska płaci"; "A my im finansujemy wojenkę"; "Za ukradzione pieniądze Amerykanów i Polaków"; "O tym propaganda nie opowie".

Niektórzy sceptycznie podeszli jednak do tej informacji i dopytywali: "Skąd takie info?"; "czy to prawda?"; "Możesz pokazać ten wyciek?"; "Podaj źródło tej informacji geniuszu".

Inni przestrzegali, że to nieprawda. "Fake news"; "Może zweryfikuj co publikujesz zanim zaczniesz rozpowszechniać fake newsy?" - komentowali. I mieli rację.

Podobny przekaz krążył wcześniej w anglojęzycznym internecie. Potwierdzeniem miał być rzekomy materiał telewizji SABC News. To właśnie z tego nagrania pochodzi kadr wykorzystany w polskim poście.

"Zełenski ma odwiedzić Republikę Południowej Afryki i spotkać się z prezydentem Cyrilem Ramaphosą 10 kwietnia, jednak jego przyjazd już budzi kontrowersje po doniesieniach, że nabył pakiet kontrolny w Northam Platinum Ltd., jednej z czołowych południowoafrykańskich firm zajmujących się wydobyciem platyny" - informuje na początku materiału lektor w języku angielskim.

Prawdą jest, że na początku marca agencja informacyjna Associated Press oraz redakcje amerykańskiego Bloomberga, ukraińskiego Kyiv Independent i afrykańska CNBC Africa informowały o planowanej na 10 kwietnia wizycie Zełenskiego w RPA. Jednak już 22 marca południowoafrykański portal News24.com informował o zmianie daty wizyty na 24 kwietnia.

W pewnym momencie pod koniec materiału narrator informuje, że "ekipa SABC" przeprowadziła wywiad z jednym z górników. Mężczyzna miał powiedzieć takie słowa: "Tak, kilka tygodni temu powiedziano nam, że firma zmieniła właściciela, ale nie wpłynie to na nas jako pracowników. Mówi się, że nowym właścicielem jest prezydent Ukrainy". I przekręca nieco imię Zełenskiego i nazywa go "Woldemorem Zelenskim".

Rzekomy materiał dziennikarski budzi jednak spore wątpliwości. Tego nagrania nie ma na oficjalnej stronie internetowej SABC News ani w jej kontach w mediach społecznościowych. Co więcej, słowa górnika z materiału momentami nie pokrywają się z ruchami jego ust. To sugeruje, że dźwięk nagrania został zmanipulowany.

Te podejrzenia potwierdza analiza narzędziem Hiya. Wykazało ono, że próbki głosu lektora z nagrania to najprawdopodobniej deepfake (wskaźnik autentyczności: 1 proc. na 100), podobnie jak głos pracownika kopalni (16 proc. na 100).

Przekaz o zakupie pakietu większościowego Northam Platinum przez Zełenskiego sprawdziły już redakcje fact-checkingowe PolitiFact i Lead Stories. Obie oceniły go jako fałszywy.

Rzecznik Northam Platinum przekazał redakcji PolitiFact, że twierdzenia z popularnego filmu nie są prawdziwe. Ten sam rzecznik poinformował redakcję Lead Stories, iż Zełenski nie nabył żadnych udziałów w firmie. "Informujemy, że wszystkie artykuły w mediach, filmy i posty w mediach społecznościowych, w których twierdzi się, że prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski nabył udziały w Northam Platinum, są fake newsami. Northam potwierdza, że stan naszych udziałów pozostaje niezmieniony" - czytamy w oświadczeniu rzecznika spółki.

Wiele podobnych przekazów o rzekomych zakupach luksusowych nieruchomości przez Wołodymyra Zełenskiego czy jego rodzinę pojawia się w sieci od początku wojny w Ukrainie. Generują je ośrodki kremlowskiej propagandy. Niektóre takie fake newsy dementowaliśmy w Konkret24 - np. że willę w Egipcie miała kupić teściowa Zełenskiego, a sam prezydent Ukrainy miał nabyć m.in. rezydencję króla Karola, hotel i kasyno na Cyprze czy hotel w ośrodku narciarskim w Alpach.