Były wiceminister sprawiedliwości Marcin Romanowski przekonywał w radiowym wywiadzie, że wydatki z Funduszu Sprawiedliwości odbywały się zgodnie z procedurami, a kontrowersje wokół wydawania dużej części tych środków tłumaczył "nowym celem", który "wprowadził ustawodawca". "Więc nie tylko mieliśmy prawo, ale wręcz obowiązek przekazywać na to środki" - zapewniał. Romanowski pominął to, że zmiany zapadły za czasów, gdy resortem sprawiedliwości kierował Zbigniew Ziobro. Przypominamy, o co chodzi.
Sprawa nadużyć w Funduszu Sprawiedliwości (FS) wróciła niedawno do debaty publicznej po tym, gdy były dyrektor Departamentu Funduszu Sprawiedliwości w Ministerstwie Sprawiedliwości Tomasz Mraz 22 maja wziął udział w posiedzeniu parlamentarnego zespołu do spraw rozliczeń PiS. Mraz jest jednym z podejrzanych w śledztwie dotyczącym Funduszu i jest określany jako "główny świadek" w tej sprawie, który "sypie ziobrystów", czyli osoby powiązane z byłym już ministrem sprawiedliwości i prokuratorem generalnym Zbigniewem Ziobrą.
Na posiedzeniu zespołu Mraz mówił o tym, że konkursy na dotacje z Funduszu były przeprowadzane w "nierzetelny sposób" i to Ziobro był "głównym decydentem", który wydawał polecenia, kto ma zwyciężyć. Mraz wspominał też o dofinansowaniu z Funduszu mediów sprzyjających poprzedniemu obozowi władzy oraz że rządzący politycy z pieniędzy Funduszu "kupowali głosy, kupowali przychylność swoich [wyborców], w swoich okręgach wyborczych". W kolejnych dniach na jaw wyszły nowe fakty: Onet, TVP i tvn24.pl kolejno informowały o treści nagrań kierownictwa resortu sprawiedliwości, które Tomasz Mraz gromadził za rządów Ziobry. Nagrania te trwają około 50 godzin.
Jedno z nich dotyczy rozmowy Mraza i Marcina Romanowskiego w sprawie budowy nieokreślonego wprost ośrodka i dofinansowania jego budowy. W pewnym momencie rozmówcy dyskutują o możliwości "wymiksowania się z tego". W ujawnionych nagraniach nie ma wprost mowy, o jaką konkretnie inwestycję chodzi. Dziennikarze programu "19.30" w TVP łączą to ze sprawą ośrodka Archipelag, który w warszawskim Wilanowie budowała Fundacja Profeto, pokazując w materiale jego zdjęcia. O niejasnościach związanych z budową tego ośrodka pisaliśmy w tvn24.pl już w lutym. Sebastian Klauziński z tvn24.pl z Marią Pankowską z OKO.press ujawnili wtedy, że kościelna Fundacja Profeto za blisko 100 milionów złotych od resortu Zbigniewa Ziobry stawia ośrodek dla ofiar przestępstw. Między fundacją a głównym wykonawcą budynku miało jednak dochodzić do budzących wątpliwości operacji finansowych, które przykuły uwagę skarbówki.
Romanowski to zaufany współpracownik Zbigniewa Ziobry, w Ministerstwie Sprawiedliwości najpierw był jego asystentem, później zastępcą. W resorcie nadzorował Fundusz Sprawiedliwości. 28 maja w porannym programie Radia Wnet Romanowski był między innymi pytany, czy może zagwarantować, że w Funduszu Sprawiedliwości nie obchodzono procedur i przestrzegano prawa Odpowiadał na to:
Absolutnie tak, tutaj nie było żadnego złamania prawa, jeżeli chodzi o te regulacje dotyczące Funduszu, to przypomnę może dwie czy trzy rzeczy, które w domenie publicznej są kompletnie niezrozumiałe. Pierwsza to często się mówi, że zabieraliśmy osobom pokrzywdzonym i dawaliśmy na jakieś projekty związane z nie wiadomo czym. Te projekty dotyczyły przeciwdziałania przestępczości i jej przyczynom i to był cel, który nie my sobie wymyśliliśmy, tylko ustawodawca wprowadził do ustawy jako trzeci cel. Więc nie tylko mieliśmy prawo, ale wręcz obowiązek przekazywać na to środki, tym bardziej że był to nowy cel, więc trzeba było ich przekazywać więcej.
Dalej Romanowski przekonywał, że na bezpośrednią pomoc psychologiczną lub pomoc prawną dla osób pokrzywdzonych przekazywali więcej środków, "niż to było za Platformy Obywatelskiej". Stwierdzenie byłego wiceministra sprawiedliwości, że to ustawodawca wymyślił "trzeci cel", wprowadził go do ustawy, a urzędnicy resortu sprawiedliwości "nie tylko mieli prawo, ale wręcz obowiązek przekazywać na to środki" jest manipulacją. Romanowski nie uściślił, że wspomniany cel dodano do Kodeksu karnego wykonawczego w 2017 roku, czyli za rządów Zjednoczonej Prawicy, gdy ministrem sprawiedliwości był Zbigniew Ziobro. Przypominamy, jak przebiegały te zmiany legislacyjne.
Zmiany były. Za czasów rządów Zjednoczonej Prawicy
Na początku przypomnijmy: Fundusz Sprawiedliwości działa od 2012 roku. To fundusz celowy - nadzorowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości (Zbigniew Ziobro kierował nim w latach 2015-2023) - w którym redystrybucja środków przez ministra powinna się odbywać na cele określone w Kodeksie karnym wykonawczym. Są to przede wszystkim "pomoc osobom pokrzywdzonym przestępstwem oraz osobom im najbliższym" oraz pomoc postpenitencjarna dla byłych więźniów.
Treść art. 43 Kodeksu karnego wykonawczego, który określał zadania Funduszu Sprawiedliwości, zmieniono 12 lipca 2017 roku. Wcześniej w art. 43 par. 8 określano:
"Środki Funduszu są przeznaczane na: 1) pomoc osobom pokrzywdzonym przestępstwem oraz osobom im najbliższym, zwłaszcza pomoc medyczną, psychologiczną, rehabilitacyjną, prawną oraz materialną, udzielaną przez jednostki niezaliczane do sektora finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku, w tym stowarzyszenia, fundacje, organizacje i instytucje (...)".
Na mocy ustawy z 12 lipca 2017 roku o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw, wprowadzono zmianę w paragrafie 8:
a) po pkt 1 dodaje się pkt 1a–1e w brzmieniu: "1a) pomoc, o której mowa w pkt 1, udzielaną przez jednostki zaliczane do sektora finansów publicznych; (...)
Przez te zmiany Fundusz mógł finansować nie tylko fundacje (jak przed zmianami), ale także i tzw. jednostki sektora finansów publicznych - czyli na przykład organy administracji rządowej, sądy, samorządy, agencje rządowe, uczelnie lub szpitale. Po zmianach środki z Funduszu przeznaczano między innymi na: zakup systemu do inwigilacji Pegasus za 25 mln zł, wsparcie dla kościelnej Fundacji Profeto, czy organizacji ojca Tadeusza Rydzyka. W lipcu 2021 roku w Konkret24 opisywaliśmy także, że środki z Funduszu Sprawiedliwości zostały przekazane na dwa rzeszowskie szpitale. Symboliczne czeki po pół miliona złotych dotacji przekazał podczas kampanii wyborczej kandydujący wówczas na prezydenta Rzeszowa wiceminister sprawiedliwości Marcin Warchoł.
Negatywna ocena NIK po zmianach. Izba o nierzetelności i niegospodarności
Na to rozszerzenie podmiotów, którym można przyznawać środki z Funduszu Sprawiedliwości, zwróciła uwagę Najwyższa Izba Kontroli. Izba oceniała działalność Funduszu co roku, od początku jego powstania, analizując wykonanie budżetu państwa w części, za którą odpowiedzialny jest minister sprawiedliwości. Za lata 2012, 2013, 2015, 2016 oceny były pozytywne. W ocenie za rok 2014 kontrolerzy wytknęli zarządzającym funduszem brak terminowego rozliczenia 12 dotacji na ponad 5 mln zł.
Dopiero po zmianach przeforsowanych przez Zbigniewa Ziobrę w 2017 roku NIK negatywnie oceniła działanie funduszu. W opublikowanej w czerwcu 2018 roku analizie wykonania budżetu funduszu NIK napisała, że nieprawidłowości w 2017 roku dotyczyły "nieuprawnionego przekazania środków w wysokości 25 000 tys. zł (25 mln zł - red.) na ustawowe zadania Centralnego Biura Antykorupcyjnego związane z zapobieganiem i wykrywaniem przestępczości, wbrew zasadzie finansowana działalności tej jednostki środkami pochodzącymi wyłącznie z budżetu państwa. Nieprawidłowość w wymiarze finansowym stanowiła 27,5 proc. kosztów Funduszu w 2017 roku".
Z kolei w raporcie z 2021 roku kontrolerzy stwierdzili, że "przyjęta w sierpniu 2017 r. nowelizacja przepisów kkw oraz wydane we wrześniu tego roku [2021] przez Ministra Sprawiedliwości rozporządzenie w sprawie Funduszu skutkowały w praktyce ustanowieniem otwartego, niezdefiniowanego w jednoznaczny sposób katalogu zadań Funduszu Sprawiedliwości". "Powstała w ten sposób możliwość finansowania z jego środków nieograniczonej kategorii działań, nawiązujących choćby w marginalnym stopniu do niedookreślonych celów Funduszu, takich jak: przeciwdziałanie przestępczości; wsparcie i rozwój systemu pomocy pokrzywdzonym przestępstwem, pomocy postpenitencjarnej i przeciwdziałania przyczynom przestępczości; realizacja ustawowych zadań jednostek SFP (sektora finansów publicznych - red.) związanych z ochroną interesów osób pokrzywdzonych przestępstwem, a także wykrywaniem i zapobieganiem przestępczości" - opisano.
NIK wymieniła, że "spośród 681 409,2 tys. zł (681,4 mln zł - red.) dotacji przyznanych ze środków Funduszu w okresie objętym kontrolą, jedynie 228 502,0 tys. zł (czyli 228,5 mln zł - red.) (34%) przeznaczono na pomoc świadczoną bezpośrednio osobom pokrzywdzonym przestępstwem (i osobom im najbliższym), a 24 225,0 tys. zł (24,2 mln zł - red.) (4%) na pomoc postpenitencjarną".
"NIK negatywnie oceniła realizację zadań Dysponenta w zakresie promowania działalności Funduszu Sprawiedliwości. Wprawdzie, w badanym okresie, rozpoczęto aktywne działania mające na celu upowszechnianie wiedzy na temat możliwości uzyskania wsparcia ze środków Funduszu, ale ich tematyka znacznie wykraczała poza budowanie rozpoznawalności Funduszu i służyła także promowaniu działań Ministra Sprawiedliwości i podległego mu Ministerstwa, niezwiązanych bezpośrednio z funkcjonowaniem Funduszu. Przyczyną opisanych powyżej nieprawidłowości był brak rzetelnego planowania obszarów aktywności Funduszu oraz niezdefiniowanie problemów, które zamierzano rozwiązać poprzez wydatkowanie środków publicznych" - napisano dalej.
NIK podała, że łączna wartość środków wydanych "niezgodnie z przepisami, niecelowo, niegospodarnie lub nierzetelnie wyniosła ponad 280 milionów złotych".
Źródło: Konkret24
Źródło zdjęcia głównego: Marcin Obara/PAP