Pakt migracyjny a Polska. Kiedy Komisja Europejska zdecyduje

Polityczna dyskusja o pakcie migracyjnym znowu przybrała na sile po tym, jak 4 lutego premier Donald Tusk zapowiedział, że "Polska nie będzie implementowała żadnego paktu migracyjnego ani żadnego zapisu tego typu projektów, które miałyby doprowadzić do przymusowego przyjmowania przez Polskę migrantów". O skutkach takiej deklaracji dyskutowali 9 lutego politycy w "Kawie na ławę" w TVN24. Doradca prezydenta Andrzeja Dudy profesor Andrzej Zybertowicz zwrócił uwagę na wątek przyszłej decyzji Komisji Europejskiej w sprawie przyjmowania migrantów w ramach paktu i podkreślał, że "na razie jest to obietnica premiera Tuska, która może być spełniona albo nie".

Tu prof. Zybertowicz przytoczył artykuł z Konkret24, w którym analizowaliśmy odpowiedź unijnego komisarza Magnusa Brunnera na pytania polskiego europosła w sprawie paktu migracyjnego. Zybertowicz mówił: "Kluczem w tej sytuacji jest to, czy Polska będzie zwolniona dzięki temu, że przyjęła miliony Ukraińców z pewnych zobowiązań tego paktu. Otóż kiedy o tym się dowiemy? Otóż dopiero wtedy, gdy Komisja - cytuję portal Konkret24 - przeprowadzi analizę, czy dane państwo znajduje się obecnie pod presją migracyjną. I tę analizę Komisja przeprowadzi dopiero w październiku bieżącego roku. To znaczy, że dopiero wtedy się okaże, czy będziemy zwolnieni z pewnych reguł tego paktu".

Przypomnijmy: w ramach paktu migracyjnego Komisja Europejska co roku będzie decydować, które kraje członkowskie są poddane tzw. presji migracyjnej i będą wymagały pomocy innych państw. Będą one mogły wybrać jeden z trzech typów pomocy, czyli tak zwanych mechanizmów solidarnościowych: relokację migrantów, wsparcie finansowe lub wsparcie techniczne. W 2023 roku ówczesna unijna komisarz Ylva Johansson sugerowała, że Polska może zostać zwolniona z mechanizmu solidarności, ponieważ przyjęła najwięcej uchodźców z Ukrainy po wybuchu wojny w 2022 roku.

Profesor Andrzej Zybertowicz w TVN24 podkreślał jednak, że KE zdecyduje o tym dopiero w październiku 2025 roku i będzie oceniać, które państwo wtedy będzie pod presją migracyjną. To mogłoby zmienić pozycję Polski, ponieważ wielu z ukraińskich uchodźców z 2022 roku wyjechało już z naszego kraju.

Wyjaśniamy, co według istniejących zapisów - które potwierdziła nam Komisja Europejska - mają brać pod uwagę unijni komisarze.

Na początek zaznaczmy, że prof. Zybertowicz niedokładnie zacytował nasz artykuł. Napisaliśmy, powołując się na pismo unijnego komisarza, że "ocenę tego, które państwo znajduje się pod presją migracyjną - a tym samym będzie potrzebowało pomocy w ramach paktu migracyjnego - KE przeprowadzi dopiero w październiku 2025 roku". Tak więc w naszym tekście nie padło słowo "obecnie" i nie stwierdziliśmy, że Komisja będzie oceniać stan właśnie na październik 2025, jak sugerował prezydencki doradca.

CZYTAJ WIĘCEJ W KONKRET24: "Polacy ograni przez Tuska"? Co napisał komisarz o pakcie migracyjnym

Mianowicie zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2024/1351 z dnia 14 maja 2024 r. w sprawie zarządzania azylem i migracją od 2025 roku Komisja Europejska będzie przyjmować co roku sprawozdanie dotyczące azylu i migracji. Jest to o tyle istotne, że wraz z tym dokumentem KE będzie podejmować decyzję, które państwa członkowskie znajdują się pod presją migracyjną, które są narażone na ryzyko presji migracyjnej w nadchodzącym roku, a które stoją w obliczu znaczącej sytuacji migracyjnej. W zależności od tej klasyfikacji dane kraje mogą być zwolnione z obowiązku pomocy innym krajom lub ich oczekiwany wkład solidarnościowy może zostać zmniejszony, a one same mogą stać się beneficjentami pomocy. To właśnie o tej decyzji mówił prof. Zybertowicz, ponieważ zgodnie z rozporządzeniem KE musi przyjmować co roku do 15 października. zarówno sprawozdanie, jak i decyzję wykonawczą.

Kluczowe jest, na jakiej podstawie KE będzie podejmować te decyzje. W rozporządzeniu zapisano, że będzie się to odbywać m.in. w oparciu o "informacje przesłane przez dane państwo członkowskie, w tym dotyczące jego szacowanych potrzeb i zdolności oraz jego środków gotowości". Te informacje każdy kraj członkowski musi przesłać Komisji co roku do 1 czerwca. Ponieważ Komisja będzie wydawać decyzje w systemie rocznym, informacje przesyłane z państw mają opisywać "sytuację w zakresie azylu, przyjmowania i migracji w ciągu poprzednich 12 miesięcy". Te informacje będą wstępnie analizowane w pierwszej połowie lipca każdego roku. Następnie do 1 września państwa będą mogły jeszcze zaktualizować informacje.

Ostateczna decyzja ma zapaść więc w październiku, ale KE będzie brała pod uwagę m.in. informacje z krajów członkowskich, które będą obejmować okres 12 miesięcy przed wysłaniem danych do Brukseli. Państwa natomiast będą miały na to czas do początku czerwca.

Dlatego jeśli np. Polska wysłałaby informacje o uchodźcach na swoim terenie w maju 2025 roku, to w październiku 2025 Komisja będzie oceniać sytuację RP na podstawie danych z okresu maj 2024 - maj 2025. W rozporządzeniu podkreślono, że "ponadto w celu dokonaniu oceny, czy dane państwo członkowskie stoi w obliczu znaczącej sytuacji migracyjnej, Komisja uwzględnia skumulowany efekt obecnych i poprzednich rocznych przybyć obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców". Nie jest więc wykluczone, że Komisja w swoich analizach będzie brać pod uwagę sytuację migracyjną także sprzed aktualnego raportu danego kraju.

Dopytaliśmy Komisję Europejską, jaki okres mają obejmować raporty z krajów członkowskich i sprawozdania Komisji Europejskiej. Rzeczniczka KE odesłała nas do przepisów cytowanego wcześniej rozporządzenia z maja 2024 roku, potwierdzając, że jest to najaktualniejszy dokument w tej kwestii. Dodała, że sprawozdania Komisji dotyczą okresu "poprzednich 12 miesięcy".

I choć liczba uchodźców w danym państwie jest tylko jednym z wielu czynników, które Komisja Europejska będzie brać pod uwagę przy swojej ocenie, warto przypomnieć, że - jak podaje unijny Eurostat - na koniec 2024 roku w Polsce przebywało ponad 991 tysięcy uchodźców, którzy uciekli z Ukrainy po rosyjskiej inwazji w lutym 2022. Więcej było tylko w Niemczech (1,16 mln). W przypadku Polski ta liczba od maja 2024 roku systematycznie rośnie.

Szefowa Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen podczas ostatniej wizyty w Gdańsku 7 lutego 2025 roku przypomniała jednak, że to "Polska przyjęła największą liczbę uchodźców z Ukrainy". Dotyczy to oczywiście okresu zaraz po wybuchu wojny, zanim wielu szukających schronienia Ukraińców wyjechało z Polski do innych krajów, głównie do Niemiec. Szefowa KE podkreśliła, że Polska gości ukraińskich uchodźców od prawie trzech lat. "Trzeba to absolutnie brać pod uwagę. I Unia Europejska będzie to brała pod uwagę, i będzie szanować tę niezwykłą solidarność oraz całą pracę wykonywaną przez Polskę" - zapewniła.

Podsumujmy więc: pomimo deklaracji Donalda Tuska że "Polska nie będzie implementowała żadnego paktu migracyjnego" i pomimo twierdzeń polityków opozycji, że premier zgodził się na obowiązkową relokację migrantów, wciąż żadne wiążące decyzje w tej sprawie nie zapadły. Według obecnej wiedzy, jeśli Komisja Europejska otrzyma odpowiednie informacje z państw członkowskich, będzie je analizować do października 2025 roku - natomiast mechanizmy solidarnościowe zapisane w pakcie zaczną obowiązywać dopiero od połowy roku 2026.