Niby lokalne "expressy" informacyjne, a tak naprawdę siatka promująca prorosyjski portal

Bloger Adam Sokołowski, współautor Podcastu Dezinformacyjnego, prowadzący stronę Doniesienia z putinowskiej Polski na Facebooku i konto o tej nazwie na platformie X, opublikował 8 marca na obu profilach obszerny post na temat portalu Polityka Realna i jego aktywności na Facebooku. Opisał, że facebookowa strona Polityki Realnej kiedyś należała do lokalnego serwisu informacyjnego o nazwie Express Lubelski. Tłumaczył: "To 2137 przykład, jak podstępnie podchodzi pod nas rosyjska propaganda. Mamy lokalny portal newsowy o ograniczonych zasięgach, który pewnego dnia cudownie zmienia się w skarpetosceptyczną publicystykę. Ktoś, kto polajkował Express Lubelski w 2020 roku, by wygrać karnet na siłownię, nagle ma na wallu 'analizę', z której niezmiennie wynika, że w Rosji jest super, a tak naprawdę zagrażają nam Amerykanie. Użytkownik nie na to się pisał, ale skoro już jest na wallu, to może przeczyta".

Uwagę blogera zwróciła nie tylko zmiana nazwy facebookowej strony. "Patrzę na nowe posty Polityki Realnej. Polubione przez kolejne trzy 'Expressy'. Każdy utworzony w kwietniu 2020 roku, te same logotypy (inne regiony tylko), wszystkie trzy od kwietnia 2020 nie robiły prawie nic. Potem wszystkie wykazały aktywność niemal tego samego dnia w sierpniu 2022. Po czym zaczęły podawać dalej artykuły Polityki Realnej. Wszystkie trzy, jak na zawołanie, dokładnie od 8 i 9 stycznia tego roku" - pisał.

Idąc tym tropem, przeanalizowaliśmy historię facebookowej strony Polityka Realna. Sokołowski znalazł na Facebooku pięć "expressów" - stron wyglądających identycznie jak kiedyś ta Expressu Lubelskiego. Jest ich jednak więcej. Publikują wręcz identyczne posty, w tym m.in. promujące teksty Leszka Sykulskiego znanego z szerzenia przekazów zbieżnych z propagandą Rosji przeciwko Polsce.

Strona Polityka Realna ma podtytuł: "Prawda za Fasadą Wydarzeń". Prezentuje się jako "nowoczesny portal informacyjny, który skupia się na dostarczaniu rzetelnych, dogłębnych analiz i komentarzy na temat bieżących wydarzeń politycznych". Tylko że w wielu z nich krytykuje się NATO czy Ukrainę, a promuje przekaz prorosyjski. Są więc tam np. teksty pt.: "Gavrilov ostrzega przed konsekwencjami agresywnej polityki NATO wobec Rosji"; "Skandal Korupcyjny w Ukraińskiej Armii: Defraudacja 40 Milionów Dolarów na Zakupie Pocisków"; "Zwrot Akcji! Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości Podważa Oskarżenia Ukrainy przeciwko Rosji"; "Odkrycie składu zachodniej amunicji w Ługańskiej Republice Ludowej!"; "Wyżyny polskiej dyplomacji – nietaktowne apele o pakiet pomocowy". Ten ostatni ma autora (Tomasz Blaut), ale inne podpisane są tylko "Redakcja". W zakładce "Kontakt" jest zachęta do przesyłania propozycji czy sugestii, pisząc, że "wszystkie wiadomości są dla nas ważne i każda z nich będzie dokładnie przeczytana oraz rozważona przez nasz zespół redakcyjny" - ale składu redakcji nie podano.

Wśród autorów publikujących na tej stronie pod nazwiskiem jest m.in. Leszek Sykulski. To założyciel prorosyjskiego Polskiego Ruchu Antywojennego i partii Bezpieczna Polska. Do postulatów tej ostatniej należą: normalizacja relacji z Rosją i Białorusią, wystąpienie Polski z NATO i Unii Europejskiej.  Na portalu Polityka Realna Sykulski opublikował kilkanaście tekstów poświęconych geopolityce. "Przykładem harmonijnego współżycia różnych modeli cywilizacyjnych jest współczesna Rosja, która nie narzuca żadnego 'standardu rozwoju kulturowego'" - przekonywał w jednym z nich. "Stop amerykanizacji Polski" - apelował w kolejnym. W innym tekście stwierdził, że "Polska powinna być orędownikiem nowego systemu bezpieczeństwa" w Europie i "włączyć się w tworzenie regionalnego układu o bezpieczeństwie zbiorowym", który byłby otwarty na Rosję i Białoruś.

To Sykulski w kwietniu 2022 roku przeprowadził prawie godzinny wywiad z ambasadorem Rosji w Polsce Siergiejem Andriejewem - kilka tygodni wcześniej Rosja rozpoczęła pełnoskalową inwazję na Ukrainę. "Leszek Sykulski szerzy tezy wpisujące się w propagandę Rosji przeciwko PL" - przestrzegał wówczas Stanisław Żaryn, ówczesny pełnomocnik rządu ds. bezpieczeństwa przestrzeni informacyjnej. W poście opublikowanym w serwisie X wymienił te tezy Sykulskiego: "podważanie gwarancji sojuszniczych, straszenie skutkami pomocy Ukrainie, szerzenie insynuacji dot. 'haków' na władze RP, manipulowanie faktami nt. ataku Rosji na UA oraz promowanie kłamstw Kremla ws wojny". W październiku 2022 roku pełnomocnik rządu znowu przestrzegał: "Leszek Sykulski, znany z promowania rosyjskich tez dot. sytuacji międzynarodowej, kontynuuje swoją aktywność szkodliwą dla Polski". A w styczniu 2023 roku Żaryn pisał: "Leszek Sykulski jest jednym z komentatorów infekujących polską przestrzeń informacyjną tezami zbieżnymi z przekazem rosyjskiej propagandy przeciwko Polsce". Była to reakcja na wpis na profilu Telewizji Trwam, gdzie zachęcano do obejrzenia programu z udziałem Sykulskiego. O tezach Sykulskiego, które powielają rosyjskie narracje, pisaliśmy w Konkret24 w styczniu 2023 roku.

Autorem portalu Realna Polska publikującym pod nazwiskiem jest też Piotr Panasiuk, wiceprezes partii Bezpieczna Polska, wiceprzewodniczący Polskiego Ruchu Antywojennego. On również znany jest z szerzenia treści zbieżnych z rosyjską dezinformacją. Wprowadzające w błąd prorosyjskie lub antyukraińskie informacje publikowane przez Panasiuka w mediach społecznościowych wielokrotnie weryfikowaliśmy w Konkret24.

Panasiuk na stronie Polityka Realna opublikował teksty: "Straszliwa Cena Za Atlantyzm"; "Centralny Port Komunikacyjny - fałszywy mit modernizacji" i swoją relację z Międzynarodowego Forum Wielobiegunowości w Moskwie w lutym 2024 roku. Panasiuk przyznaje, że wydarzenie zorganizował "Międzynarodowy Ruch Przyjaciół Rosji (rusofilski) przy wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rosji i Administracji Prezydenta Rosji", a na wydarzeniu byli obecni minister spraw zagranicznych Rosji Siergiej Ławrow, rzeczniczka tego resortu Maria Zacharowa i znany ideolog Aleksander Dugin - rosyjski filozof i wpływowy ideolog Kremla.

Jak zauważył Adam Sokołowski, strona na Facebooku mająca teraz nazwę Polityka Realna powstała pod inną nazwą: Express Lubelski. Założono ją 24 września 2018 roku. Jako Express Lubelski działała ponad pięć lat, nazwę zmieniła 15 listopada 2023 roku, wynika z informacji w zakładce "Transparentność strony".

Express Lubelski na Facebooku działał najprawdopodobniej jako fanpage lokalnego portalu informacyjnego expresslubelski.pl. Teraz ta strona internetowa już nie działa, zachowały się jej zarchiwizowane wersje. Wynika z nich, że publikowano tam głównie informacje lokalne z Lublina i Lubelszczyzny. Pojawiały się też newsy z kraju i świata. "Express Lubelski to najszybciej rozwijający się portal w województwie lubelskim. Nie boimy się pisać o sprawach trudnych i kontrowersyjnych. Znajdziecie u nas newsy, tematy rozrywkowe, zapowiedzi wydarzeń, ciekawostki z miasta i regionu" - czytamy w stopce redakcyjnej strony.

Tak np. na expresslubelski.pl były m.in. teksty: "Wiemy, ile zarabia Andrzej Duda"; "Lublin. Startuje Festiwal Renesansu [Program]"; "Nastolatek topił się na niestrzeżonym kąpielisku! Nie udało się go uratować!"; "Apel Komendy Miejskiej - w Lublinie grasują oszuści!"; "Kamil Wroński - geniusz z Lublina kończy studia!". Jedna ze zarchiwizowanych wersji strony pokazuje, że materiały ukazywały się na Expresslubelski.pl co najmniej do końca października 2021 roku.

Z zakładki "Redakcja" na tej stronie wiemy, że siedziba redakcji znajdowała się w Lublinie, a redaktorem naczelnym portalu expresslubelski.pl był Dawid Książek. Co ciekawe, osoba o tym samym imieniu i nazwisku jest teraz redaktorem naczelnym portalu Polityka Realna. Poza Książkiem redakcję expresslubelski.pl tworzyła jeszcze trójka redaktorów.

Wracając do facebookowej strony - kiedyś Expressu Lubelskiego, a dziś Polityki Realnej: gdy jeszcze działała pod pierwszą nazwą, pojawiały się na niej posty promujące artykuły serwisu expresslubelski.pl. Te posty są nadal dostępne na facebookowej stronie mimo zmiany jej nazwy na Polityka Realna. Jeden z pierwszych opublikowano 23 marca 2019 roku - promował tekst pt. "Znamy termin oddania drogi ekspresowej do Garwolina". Ostatni taki post opublikowano przed zmianą nazwy, 21 października 2021 roku: "Szokujący billboard razi mieszkańców Lublina!". Dołączono do niego link do artykułu o tym samym tytule (zachowała się jego archiwalna wersja).

Stare posty to nie jedyna pozostałość dawnej działalności facebookowej strony obecnie znanej jako Polityka Realna. W folderze "Zdjęcia profilowe" są fotografie z logiem Expressu Lubelskiego. W folderze "Zdjęcia w tle" wciąż są zdjęcia z Lublina - m.in. Lubelskiego Centrum Konferencyjnego, Grand Hotelu, Bramy Grodzkiej, Muzeum Narodowego w Lublinie.

Dziś facebookowa strona Polityka Realna ma 23 tys. obserwujących. Nie wiemy, ilu obserwatorów miała w momencie zmiany nazwy.

Jak ustaliliśmy, oprócz Expressu Lubelskiego (dziś Polityki Realnej), istnieje jeszcze co najmniej 13 facebookowych stron, które wykorzystują ten sam schemat nazwy i szablon logo. Wyglądają na strony lokalnych mediów informacyjnych (np. Express Małopolski, Express Podlaski, Express Łódzki); jest też profil skierowany do Polaków mieszkających za granicą (Express Polonia), a jeden wygląda na konto serwisu ogólnopolskiego (Express Krajowy). Są to:

11 z tych 13 facebookowych stron założono tego samego dnia: 13 kwietnia 2020 roku. Dwa powstały w nieodległych terminach: Express Krajowy - 22 marca 2020 roku, Express Polonia - 26 kwietnia 2020 roku. Każda ze stron przedstawiona jest jako "witryna informacyjna". Żadna nie zmieniła nazwy od początku istnienia. Najpopularniejszą jest Express Krajowy - ma 5,3 tys. obserwujących. Pozostałe strony mają od 111 (Express Polonia) do 801 obserwujących (Express Suwalski).

Mimo że wyglądają na fanpage serwisów internetowych, większość nie ma odpowiednika w postaci lokalnej witryny. Wyjątkiem jest Express Krajowy - na tym fan page'u jest link do strony expresskrajowy.pl. Teraz jednak nie działa. Nie wiemy, czy witryna działała jako portal informacyjny, jej zarchiwizowane wersje tego nie potwierdzają.

Internauci, którzy obserwowali te facebookowe strony, spodziewali się zapewne, że będą tam publikowane lokalne informacje z danego regionu czy miasta. Tymczasem wszystkie w 2020 roku promowały teksty serwisu expresslubelski.pl. Na przykład 20 sierpnia na każdej pojawił się post tej samej treści: "Dziennikarz TVP3 Lublin zwolniony!! Rozrzucał śmieci żeby nagrać materiał" (pisownia oryginalna); był w nim link do tekstu na expresslubelski.pl. Wcześniej takich identycznych postów, publikowanych w tym samym czasie na 13 facebookowych stronach, było więcej - a to wskazuje na skoordynowane działania.

Po 20 sierpnia 2020 roku na 12 z tych 13 facebookowych stron przestano publikować posty - tylko na stronie Express Krajowy post promujące teksty z expresslubelski.pl ukazywały się do końca października 2021 roku.

Po czym ni stąd ni zowąd, po latach ciszy, na 13 facebookowych stronach z "express" w nazwie znowu zaczęły się pojawiać treści - na początku 2024 roku. Ale promowały już artykuły publikowane na portalu Polityka Realna Tak np. post Polityki Realnej z 24 marca promujący tekst "Wyżyny polskiej dyplomacji – nietaktowne apele o pakiet pomocowy" udostępniono na każdej z 13 owych facebookowych stron. Podobnie było w poście z 22 marca - wtedy promowano artykuł o ataku terrorystycznym w Moskwie.

9 stycznia na czterech z 13 facebookowych stron mających "express" w nazwie (Małopolski, Mazowiecki, Polonia, Krajowy) udostępniono post Polityki Realnej promujący tekst pt. "Leszek Sykulski: Rosja i postczłowiek. Rosyjski transhumanizm i idea nieśmiertelności". Z kolei 2 lutego każda z 13 stron udostępniła post Leszka Sykulskiego, w którym zachęcał do przeczytania swojego artykułu "Stop amerykanizacji Polski" opublikowanego na stronie Polityki Realnej.

"Tego typu schemat działania jest bardzo charakterystyczny dla sieci dezinformacyjnych. Często powstają adresy www o nazwach podobnych lub z drobnymi literówkami, udające poważne serwisy informacyjne i analogicznie - grupy służące czy to dezinformacji, czy to marketingowi" - wyjaśnia w komentarzu dla Konkret24 profesor Dariusz Jemielniak, socjolog z Akademii Leona Koźmińskiego. 

Dopytywany o niewielki jednak zasięg facebookowych "expressów" promujących Politykę Realną, stwierdza: "Same niskie zasięgi nie oznaczają, że problemu nie ma - zarówno koordynacja działań i podbijanie sobie nawzajem newsów, jak i po prostu wolne tworzenie społeczności koniec końców przekładają się na możliwość wpływu, a warto pamiętać, że te wykryte grupy to margines - tego typu stron jest dużo więcej. Zazwyczaj jednak zwyczajnie lepiej się maskują".

Profesor przytacza przykład podobnej grupy stron ze Stanów Zjednoczonej o nazwie: Boston Marathon 2024. "Nazywa się tak samo, jak faktycznie istniejąca i działająca grupa, ale w przeciwieństwie do niej zajmuje się wyłącznie promowaniem odzieży sportowej. To pokazuje, jak łakomym kąskiem jest nasza uwaga i uzyskanie jej tanim kosztem" - przestrzega prof. Jemielniak.