Idąc do władzy, PiS obiecał, że będzie słuchał obywateli. Planował takie zmiany w Regulaminie Sejmu, które dadzą większą szansę obywatelskim projektom ustaw i podniosą znaczenie wysłuchania publicznego jako "rękojmi jawności". Obu tych obietnic nie spełnił.
Zakaz odrzucania obywatelskich projektów ustaw w pierwszym czytaniu był elementem tzw. pakietu demokratycznego Prawa i Sprawiedliwości, czyli projektu zmian w Regulaminie Sejmu. Przewidywał on też zwiększenie roli opozycji parlamentarnej – m.in. likwidację sejmowej "zamrażarki" czy zrównanie procedury uchwalania projektów ustaw podatkowych z kodeksami. Poseł sprawozdawca Michał Kazimierz Ujazdowski (PiS), rekomendując Sejmowi przyjęcie zmian, mówił m.in. o szacunku dla obywatelskich projektów ustaw. Jednak w lutym 2014 roku pakiet został odrzucony przez Sejm głosami PO-PSL.
Odkąd PiS wygrał wybory – najpierw w 2015, potem w 2019 roku – politycy tej partii powtarzają frazę "dotrzymujemy słowa". "Jeżeli ktoś coś zapowiada, a potem tego nie realizuje, to wtedy akt demokratyczny, ten najważniejszy – wybory - zmienia się w pustą procedurę" – mówił prezes PiS Jarosław Kaczyński na konwencji partyjnej we wrześniu 2018, przed wyborami samorządowymi. I dodał: "My nasze zapowiedzi realizujemy, a w każdym razie idziemy ku ich realizacji". Także w 2022 roku podczas objazdu kraju zapewniał, że jego partia realizuje obietnice, nawet jeśli po drodze nie zawsze wychodzi.
Otóż z obietnicą poszanowania głosów obywateli i wsłuchiwania się w ich oczekiwania nie wyszło.
1. Zmiana Regulaminu Sejmu: wprowadzenie zakazu odrzucania projektów obywatelskich w pierwszym czytaniu
Całkowicie wyeliminujemy możliwość odrzucania obywatelskich projektów ustaw w pierwszym czytaniu, z której zwykła skwapliwie korzystać większość sejmowa tworzona przez PO-PSL, w czym wyraża się jej brak szacunku dla demokracji.
Pokora, praca, umiar, roztropność w działaniu i odpowiedzialność. A przede wszystkim słuchanie obywateli. To są zasady, którymi będziemy się kierować.
W programie PiS chodziło o to, by projekty obywatelskie, które poprze co najmniej 100 tys. osób, nie były odrzucane po pierwszej wstępnej debacie w Sejmie i trafiały do dalszych prac w komisjach sejmowych.
Stan realizacji: NIEZREALIZOWANE
PiS obiecał, że po wygranych wyborach ten zakaz wprowadzi do Regulaminu Sejmu. Chodzi o zmianę art. 39 poprzez dodanie ustępu 2a: "W pierwszym czytaniu nie można zgłosić wniosku o odrzucenie projektu ustawy wniesionego na podstawie art. 118 ust. 2 Konstytucji". Przywołany artykuł konstytucji dotyczy właśnie zgłaszania obywatelskich projektów ustaw.
Po wygraniu wyborów posłowie PiS 8 grudnia 2015 roku złożyli projekt uchwały w sprawie stosownych zmian w Regulaminie Sejmu. Projekt trafił do komisji regulaminowej, spraw poselskich i immunitetowych - a po dyskusji 10 lutego 2016 roku trafił do Podkomisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu uchwały w sprawie zmiany Regulaminu Sejmu.
I utknął tam do końca kadencji.
Z kolei po wyborach w 2019 roku to nie posłowie PiS, tylko posłowie wszystkich opozycyjnych klubów i kół złożyli 9 grudnia 2021 roku projekt uchwały w sprawie Regulaminu Sejmu, który ma "na celu przywrócenie wolnościowych (deliberatywnych) funkcji parlamentu oraz przywrócenie reform mających na celu dbałość o wysoki standard legislacji". Właśnie w tym projekcie znajduje się propozycja zmiany art. 39 ust. 2a, dokładnie w takim samym brzmieniu, w jakim PiS proponował w 2014 roku.
Projekt 12 stycznia 2022 roku trafił do komisji regulaminowej - i do tej pory nie trafił pod obrady Sejmu.
Tak więc obietnica wprowadzenia zakazu odrzucania obywatelskich ustaw w pierwszym czytaniu do dziś jest niespełniona.
Politycy PiS twierdzą jednak, że taki zakaz obowiązuje w ich partii - tylko że posłowie PiS w Sejmie nie są konsekwentni w jego stosowaniu. W kadencji 2015-2019 na 25 rozpatrywanych wtedy obywatelskich projektów ustaw Sejm odrzucił w pierwszym czytaniu trzy: dwa dotyczące praw kobiet do "samostanowienia w sprawach prokreacji, w tym także dostępu do edukacji seksualnej i nowoczesnych metod planowania rodziny" i o prawach kobiet i świadomym rodzicielstwie, jeden dotyczący przywrócenia uprawnień emerytalnych i rentowych funkcjonariuszom służb, którzy służyli w okresie PRL.
W obecnej kadencji, od 2019 roku, Sejm zajmował się 22 obywatelskimi projektami ustaw - cztery odrzucono w pierwszym czytaniu. Dwa obywatelskie projekty (o zniesieniu abonamentu RTV i likwidacji TVP Info oraz projekt liberalizujący przepisy aborcyjne) przepadły głosami posłów PiS. Dwa inne (o zaostrzeniu przepisów karnych za dokonanie aborcji oraz projekt o zakazie informowania i namawiania kobiet do aborcji) zostały odrzucone głosami większości posłów PiS i opozycji.
2. Zmiany w prawie dotyczące wysłuchania publicznego
Zwiększymy też znaczenie instytucji wysłuchania publicznego jako rękojmi jawności procesu ustawodawczego i jego otwarcia na opinie obywateli. Zorganizowanie wysłuchania publicznego będzie obligatoryjne w przypadku poparcia takiej inicjatywy przez jedną trzecią składu komisji sejmowej.
PiS zapowiadał także w swoim programie zmiany w prawie dotyczące wysłuchania publicznego. To rodzaj zebrania, podczas którego obywatele zainteresowani projektem jakiejś ustawy rozpatrywanej w parlamencie mogą się swobodnie o niej wypowiedzieć. O organizacji takiego wysłuchania decyduje odpowiednia komisja sejmowa zwykłą większością głosów, na podstawie art. 70a Regulaminu Sejmu.
Stan realizacji: NIEZREALIZOWANE
Po wygranych wyborach, 8 grudnia 2015 roku, PiS złożył swój projekt zmian w regulaminie Sejmu, jednak bez zmiany przepisu art. 70a.
Taka zmiana – by wysłuchanie publiczne było obowiązkowe, gdy opowie się za nim jedna czwarta członków komisji (czyli mniejsza liczba, niż zapowiadał to PiS) – znalazła się w projekcie zmian w Regulaminie Sejmu zgłoszonym 9 grudnia 2021 roku przez opozycję. Jak piszemy wyżej, wciąż nie został rozpatrzony.
Tak więc o wysłuchaniu publicznym wciąż decyduje zwykła większość posłów w komisji, co pozwala PiS odrzucać wnioski o wysłuchanie w niewygodnych dla niego sprawach. Tak było np. podczas obrad sejmowej komisji kultury i srodków przekazu 27 lipca 2021 roku, gdy odrzucono wnioski opozycji o wysłuchanie publiczne w sprawie "lex TVN", czyli w sprawie nowelizacji ustawy o radiofonii i telewizji, której zapisy prowadziły do odebrania koncesji TVN24. Ustawę zawetował prezydent Andrzej Duda.
Jak powstał cykl "Obietnice minus"
Zespół Konkret 24 zebrał i zweryfikował zapowiedzi obozu Zjednoczonej Prawicy, które pod koniec drugiej kadencji pozostają niespełnione. Poszukiwanie obietnic zaczęliśmy od początków 2015 roku - to wtedy, wraz z rozpędzającą się kampanią prezydencką Andrzeja Dudy, zaczął się marsz prawicy po władzę. Przejrzeliśmy obietnice z dwóch kampanii prezydenckich, dwóch kampanii parlamentarnych, wyborów samorządowych i do Parlamentu Europejskiego – bo to przed elekcjami politycy najczęściej wiele obiecują. Sprawdzaliśmy, czy w okresie pomiędzy wyborami rzucane publicznie przez rządzących zapowiedzi się zmaterializowały. Tak powstał zbiór kilkudziesięciu obietnic, które Zjednoczona Prawica złożyła w ostatnich latach, ale ich "nie dowiozła". Kolejne części cyklu będziemy publikować na Konkret24.tvn24.pl i na stronie głównej Tvn24.pl.
Lista jest otwarta – na bieżąco sprawdzamy wystąpienia prezydenta, polityków PiS, Solidarnej Polski, Partii Republikańskiej. Zachęcamy czytelników do kontaktu z nami i zgłaszania propozycji do weryfikacji. Można to zrobić zarówno przez formularz na stronie, jak i mailem na adres konkret24@tvn.pl.
Źródło: Konkret24