"To koniec naprawiania samochodów. Unia wprowadza zakaz"? Wrócił fake news

Powracają głosy oburzenia dotyczące rzekomych planów Unii Europejskiej uregulowania kwestii naprawy używanych samochodów. Te treści i komentarze pojawiają się także na stronach i kontach w sieci, które udostępniają tezy rosyjskiej propagandy. Niemal rok temu rozpowszechniany był przekaz o tym, że wkrótce w Europie będzie zakazana wymiana silników w pojazdach, a nawet szerzej - że w ogóle nie będzie można naprawiać aut. Wówczas tłumaczyliśmy, skąd się to wzięło i że jest to nieprawda.

Kilka tygodni później, w lutym i marcu 2024 roku pojawiła się inna odsłona tego przekazu - instytucje Unii Europejskiej jakoby miały wtedy pracować nad tym, by nie można było już naprawiać samochodów starszych niż 15 lat. Ten przekaz był wówczas rozpowszechniany w anglojęzycznych mediach, jak w i polskiej sieci. "Średni wiek samochodu w Polsce to ok 14,5 roku. Unia chce zakazać napraw samochodów starszych niż 15 lat. Cel jest jeden - brak prywatnych samochodów. Ślepiec nie widzi"; "Zakażą napraw aut starszych niż 15 lat. Tak Was załatwią i zmuszą do elektryków" - to przykładowe polskojęzyczne wpisy sprzed niemal roku (pisownia oryginalna).

Teraz internauci oburzają się i komentują publikację z 15 listopada jednej z polskojęzycznych stron, rozpowszechniającej tezy rosyjskiej propagandy. Artykuł zatytułowano "To koniec naprawiania samochodów. Unia wprowadza zakaz".

"Proponowane przepisy UE, które mają wejść w życie już w najbliższych latach, mają ograniczyć możliwość naprawy samochodów starszych niż 15 lat, szczególnie w przypadkach poważnych usterek, takich jak awarie silnika, układu hamulcowego czy kierowniczego. Unia Europejska argumentuje, że te zmiany są kluczowe dla poprawy jakości powietrza oraz obniżenia emisji spalin, co ma wpłynąć na zdrowie mieszkańców oraz klimat. Właściciele starszych aut, zamiast napraw, będą zmuszeni do ich złomowania" - czytamy w artykule.

Choć nie ma tam żadnych konkretów, choćby wskazania, o jaki dokładnie dokument chodzi, brakuje też oficjalnych wypowiedzi, wielu komentującym to nie przeszkadza. Doniesienia są szeroko w internecie cytowane i komentowane przez oburzonych internautów, a nawet czołowych polityków.

"Miliony polskich kierowców staną przed wyzwaniem: Nowe przepisy UE mogą wkrótce zakazać napraw pojazdów starszych niż 15 lat. Dla wielu osób korzystających z takich aut oznacza to konieczność wymiany pojazdu, co wiąże się z dużymi kosztami" - powtórzył 18 listopada na platformie X za polskojęzycznym serwisem Jacek Saryusz-Wolski, były europoseł Prawa i Sprawiedliwości.

"'Nowe przepisy Unii Europejskiej mogą wkrótce zakazać napraw pojazdów starszych niż 15 lat'. Cieszycie się?"; "Czy jest gdzieś granica tego szaleństwa?" - pytają w sieci internauci.

Przekaz jest obecny także w innych miejscach. Na przykład w dyskusji w Telewizji Republika 19 listopada. "Masz samochód starszy niż 15 lat, to przesiadasz się na rower" - oznajmiła prowadząca program "Bitwa polityczna 1410". Poseł Krzysztof Szymański z Konfederacji poinformował w odpowiedzi, że on jeździ 18-letnim samochodem i nie będzie go wymieniał. "Będę walczył o to prawo do użytkowania samochodów starych, spalinowych i [ich] naprawiania" - zadeklarował. "Dla Was zostaje rowerek" - skwitował zaś niepodpisany autor komentarza na stronie Portal Warszawski.

Tak szeroko cytowany i komentowany tekst polskojęzycznego serwisu, zwiastuje także szereg negatywnych konsekwencji dla polskich kierowców. Przewiduje, że "ogromna liczba pojazdów użytkowanych na co dzień może wkrótce stać się obiektem nowych przepisów". Pisze, że może wzrosnąć popyt na nowe samochody, a co za tym idzie - ceny. Przewiduje też podwyżkę stawek ubezpieczeń.

Doniesienia o rzekomym unijnym zakazie są okazją do szerzenia antyunijnego przekazu i nawoływania do wyjścia z Unii Europejskiej. "Czas opuścić tą skorumpowaną instytucję zwaną Unią Europejską"; "Jak rozsądni ludzie mówili lata temu, jeszcze przed referendum czym jest Unia to wszyscy pukali się w głowę, bo myśleli, że Unia za darmo da im pieniądze"; "To są skutki rezygnacji z niepodległości"; "Niestety wygląda na to że wyjście z tego socjalistycznego tworu zwanego Unią Europejską jest tylko kwestią czasu"; "Powoli trzeba chyba przygotowywać scenariusz ewakuacji z tego wariatkowa"; "Nadal będę forsował pomysł #PolExit" - to przykładowe komentarze, jakie znaleźliśmy.

Sprawdziliśmy, czy rzeczywiście Unia chce zakazać naprawiania aut starszych niż 15 lat i skąd się wziął ten przekaz.

Już w grudniu 2023 roku wyjaśnialiśmy, że internetowe doniesienia odwołują się do planowanego unijnego rozporządzenia w sprawie wymogów dotyczących obiegu zamkniętego w odniesieniu do projektowania pojazdów i zarządzania pojazdami wycofanymi z eksploatacji. Z tym że projekt tego rozporządzenia został opublikowany już w lipcu 2023, a do września 2023 trwały jego konsultacje prowadzone przez polskie Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Jego główny cel jest związany właśnie z ochroną środowiska. Zgodnie z uzasadnieniem projektu tym celem jest "ograniczenie negatywnego wpływu na środowisko związanego z projektowaniem pojazdów, ich produkcją, okresem użytkowania i przetwarzaniem po wycofaniu z eksploatacji oraz przyczynieniu się do zrównoważonego rozwoju sektora motoryzacyjnego i sektora recyklingu".

Główne kontrowersje wywołuje art. 1 części A załącznika do projektu, w którym zapisano, że:

Należy jednak podkreślić, że ten dokument pozostaje projektem. Komisja Europejska przedstawiła wniosek, który obecnie znajduje się na etapie dyskusji w Radzie Unii Europejskiej, organie zrzeszającym ministrów odpowiedzialnych za właściwy obszar (w tym wypadku ochronę środowiska) ze wszystkich państw członkowskich. To dopiero oni ustalą, w jakiej formie ostatecznie skierują go do pierwszego czytania w Parlamencie Europejskim.

Ponad rok temu, pisaliśmy, że etap prac nad projektem jest na tyle wczesny, że w Polsce nie wybrano jeszcze nawet ministerstwa, które będzie brało udział w przyszłych pracach. Ministerstwo Klimatu i Środowiska poinformowało nas wówczas, że "projekt jest na pierwszym etapie prac na poziomie UE" i "aktualnie nie został jeszcze wskazany resort właściwy, który będzie przodujący podczas przyszłych prac nad projektem rozporządzenia". Resort środowiska dodał jedynie, że "część z rozwiązań zawartych w projekcie budzi wątpliwości państw członkowskich, niemniej obecnie nie zostało jeszcze przyjęte stanowisko Rządu RP w sprawie projektu rozporządzenia". Teraz zapytaliśmy ministerstwo, czy coś zmieniło się w tej sprawie. Czekamy na odpowiedź.

Nigdzie w projekcie unijnego rozporządzenia nie znaleźliśmy propozycji przepisów, mówiących o zakazie napraw samochodów, w tym tych 15-letnich i starszych.

Już rok temu o wątpliwości i inne teorie narosłe wokół projektu pytaliśmy Komisję Europejską. Rzecznik KE ds. środowiska i transportu Adalbert Jahnz już na początku swojej odpowiedzi pisał wówczas o mylących twierdzeniach na temat propozycji UE i dziwacznych pomysłach. Po czym stwierdził jednoznacznie: "Ta propozycja nie uniemożliwi naprawy lub wymiany silników samochodowych w razie potrzeby. Wręcz przeciwnie, kilka przepisów ma na celu ułatwienie naprawy samochodów" (pogrubienie od redakcji).

Przedstawiciel Komisji Europejskiej zwrócił wówczas uwagę, że wspomniany przepis rzeczywiście uznaje naprawę za niemożliwą, jeśli ta wymaga wymiany silnika, ale tylko w przypadku, gdy taka wymiana skutkowałaby "utratą pierwotnej identyfikacji pojazdu". A to, jak tłumaczył Adalbert Jahnz, dotyczy niewielkiej liczby samochodów, których specyfiką - tą "pierwotną identyfikacją" - jest konkretny silnik, po którego wymianie pierwotne cechy i wartość pojazdu zostają utracone. "Oczywiście nie dotyczy to standardowych samochodów" - zapewniał rzecznik. "Nie wszystkie pojazdy wymagające wymiany silnika będą klasyfikowane jako 'wycofane z eksploatacji'" - dodawał.

Tłumaczył również, że sformułowanie "wycofany z eksploatacji" w tym projekcie rozporządzenia jest użyte celowo, ponieważ ma ukrócić szczególny rodzaj oszustwa. "Każdego roku ze statystyk państw członkowskich Unii Europejskiej znika od trzech do czterech milionów starych samochodów. Wiele z nich jest nielegalnie eksportowanych i sprzedawanych jako 'samochody używane', podczas gdy w rzeczywistości nie nadają się już do użytku" - pisał Jahnz. "Ma to na celu obejście unijnych przepisów dotyczących odpadów, które zobowiązują firmy do właściwego usuwania zużytych pojazdów. Według naszego badania oceniającego obecną dyrektywę [teraz] nie ma jasności co do tego, czym jest samochód 'wycofany z eksploatacji', a tym samym jest to jedna z największych luk wykorzystywanych do obchodzenia przepisów UE przez pozbawione skrupułów podmioty" - podsumował wówczas.

Gdy teraz go zapytaliśmy, czy coś się zmieniło w sprawie unijnego rozporządzenia, zaprzeczył. "Propozycja jest nadal dyskutowana między Parlamentem Europejskim a Komisją Europejską" - poinformował. Zwrócił przy tym uwagę, że w trakcie prac były wybory europejskie: "Stąd wiele spraw toczy się wolniej niż zwykle".

O opisywane plany UE była 21 listopada w Radiu Zet pytana Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz, minister funduszy i polityki regionalnej Polski. Prowadząca audycja cytowała pytanie słuchacza, który powtórzył doniesienia o zakazie naprawy ponad 15-letnich samochodów. "Nie słyszałam, żeby ktoś planował taki zakaz. Nigdy, nigdzie ani na rozmowach rządowych, ani nigdzie na Radzie Ministrów, ani w żadnej rozmowie z żadnym ministrem nie słyszałam o wprowadzeniu takiego zakazu" - twardzo zaprzeczyła minister.

Przypomnijmy, że rzecznik KE rok temu w przesłanej nam odpowiedzi stwierdził, że "kilka przepisów ma na celu ułatwienie naprawy samochodów". Rzeczywiście w uzasadnieniu projektu zapisano, że "środki ukierunkowane na wsparcie odzysku i sprzedaży używanych części zamiennych przełożą się na niższe ceny zakupu oraz mniejsze koszty naprawy i utrzymania dla konsumentów". Dodatkowo jako pierwszy cel szczegółowy tego rozporządzenia Komisja Europejska wymieniła "ułatwienie i zwiększenie usuwania, ponownego użycia, regeneracji i recyklingu materiałów, części i komponentów znajdujących się w pojazdach", a jako wskaźnik realizacji tych celów wskazano "wzrost ilości części i komponentów ponownie używanych i poddawanych recyklingowi" i "niższe koszty napraw dla właścicieli pojazdów".

Podsumowując: wbrew wielu twierdzeniom zmiany proponowane przez Unię Europejską nie zakażą napraw samochodów, także tych ponad 15-letnich i starszych. Dyskutowany przepis projektu unijnego rozporządzenia dotyczy wyłącznie aut, w których wymiana jednej z tych części powoduje utratę "pierwotnej identyfikacji pojazdu", co zgodnie ze słowami rzecznika KE nie dotyczy standardowych samochodów.

Bruksela chce jedynie przeciwdziałać oszustwom polegającym na ponownym wprowadzaniu na rynek samochodów nienadających się do użytku. Dodatkowo, w projekcie pozostającym wciąż na wczesnym etapie znajdują się zapisy mające zwiększyć ilość części używanych ponownie przy naprawach, a tym samym obniżyć koszty samych napraw.