"Mój ukochany myśli, że Bill Gates zaczipuje ludzkość". Jak z nim rozmawiać?

Wybuch pandemii na początku marca 2020 roku spowodował, że internet zalały fałszywe, niezweryfikowane tezy o szczepionkach i szczepieniach. Przyczyniają się nie tylko do rozwoju zjawiska infodemii, ale powodują też chaos i pogłębiają kryzys zdrowotny spowodowany COVID-19. W Konkret24 wielokrotnie wyjaśnialiśmy już nieprawdziwe twierdzenia związane z teoriami spiskowymi - wśród nich te o rzekomym związku pandemii z byłym prezesem Microsoftu Billem Gatesem.

Zwolennicy tych teorii szerzą m.in. tezę, że Bill Gates użyje szczepionek, by wszczepić ludziom mikroczipy. Takie twierdzenia chętnie podchwytują i rozpowszechniają prokremlowskie ośrodki dezinformacji. Dostrzegł to zespół portalu EUvsDisinfo zajmującego się identyfikacją dezinformacji prowadzonej poza granicami Unii Europejskiej.

Wpisy w mediach społecznościowych przestrzegające, że mikroczipy mogą rzeczywiście być szczepionkach, wiele osób uważa za absurdalne. Lecz co z tymi, którzy w nie wierzą? EUvsDisinfo opracował porady, jak rozmawiać z kimś, kto wierzy w antyszczepionkowe teorie spiskowe.

Jeśli natkniesz się w mediach społecznościowych na dezinformację lub teorie spiskowe na temat szczepionek, dobrą praktyką jest zgłaszanie takich postów serwisom. Te treści prawdopodobnie są sprzeczne z ich polityką. Angażowanie się w komentowanie takich treści - nawet zostawienie negatywnego komentarza - tylko pomoże w ich dalszym rozprzestrzenianiu się. Co jednak zrobić, kiedy to bliska ci osoba - przyjaciel, krewny, partnerka lub partner - wierzy i dzieli się z innymi fałszywymi tezami i teoriami spiskowymi?

Po pierwsze, musisz zachować spokój. Niezależnie od wykształcenia ludzie mogą mieć uzasadnione obawy wobec szczepionek. Kluczem do przeprowadzenia rzeczowej rozmowy na ten temat jest potraktowanie drugiej osoby z szacunkiem i gotowość wysłuchania jej. Wyśmiewanie, zawstydzanie lub gniewanie się na kogoś, kto wierzy, że pandemia została zaplanowana przez Billa Gatesa i że jego celem jest przejęcie kontroli nad ludzkością poprzez globalne szczepienie preparatami, w których znajdują się czipy, może przynieść efekt odwrotny do zamierzonego.

Opublikowany w 2016 roku raport Europejskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) pokazuje, że opinie na temat szczepionek wyrabiamy sobie nie tylko na podstawie faktów naukowych czy wiedzy medycznej. Dużą rolę ogrywają czynniki społeczne, kulturowe, ekonomiczne i polityczne, a także nasze osobiste doświadczenia i moralność.

Dezinformatorzy doskonale wiedzą, jak nadużywać i wykorzystywać te czynniki. Popularne, lecz niepoparte dowodami twierdzenia o tym, że szczepionki modyfikują ludzkie DNA, odwołują się bardziej do naszych emocji niż do faktów. Wykorzystują nasze przekonania o potrzebie ochrony nas samych i naszych dzieci przed tym, co "nienaturalne", "brudne", "niebezpieczne". Jako takie przedstawiane są właśnie szczepionki. Twierdzenia, że szczepionki przeciw COVID-19 są pretekstem do zaczipowania ludzkości w celu jej kontrolowania, uderzają w nasze przywiązanie do wolności i indywidualnej autonomii.

Tak, manipulacja może dotyczyć naszych przekonań moralnych. Zrozumienie tego może być trudne i nieprzyjemne. Spróbuj zachęcić swojego rozmówcę do krytycznej autorefleksji. Zapytaj o jego obawy i lęki związane ze szczepionkami. Przygotuj się do wysłuchania ich - bez oceniania.

Ludzie, którzy mają wątpliwości co do szczepionek, prawdopodobnie nie chcą celowo zaszkodzić sobie lub bliskim. Jak zwięźle ujął to jeden z rodziców podczas wykładu TEDx: jeśli chodzi o szczepionki, większość rodziców jest kompletnie przerażona, że zrobi coś złego.

Szczepionki są ofiarą własnego sukcesu. To dzięki nim o chorobach takich jak ospa czytamy w podręcznikach do historii, a nie w gazetach i w portalach informacyjnych. Owszem, istnieje ryzyko - choćby najmniejsze - potencjalnych skutków ubocznych szczepionki. Bliska osoba może się ich obawiać bardziej niż samej choroby tylko dlatego, że ta ostatnia wydaje się odleglejszym zagrożeniem. Część dezinformacji wokół szczepionek celuje właśnie w te obawy.

Unikaj wygłaszania serii ripost, które mogą stworzyć wzajemną niechęć z powodu różnicy poglądów i prowadzić do gniewu. Postaraj się podejść do sytuacji od strony emocjonalnej i osobistej. Opowiedzenie własnej historii o tym, dlaczego jesteś przekonany do szczepionek, może być bardziej przekonujące niż naukowe argumenty, które tej drugiej osobie wydają się abstrakcyjne.

Argumenty antyszczepionkowców w sieci rzadko ograniczają się tylko do szczepionek - pokazały badania amerykańskiego think tanku Atlantic Council. Poruszają szersze tematy związane z naszym zdrowiem i ogólnym dobrostanem. To bardziej rozległe sieci niż typowe opowieści o szczepionkach skupione na naukowych danych i komunikatach rządowych instytucji.

Przykładem zapuszczania takich sieci jest facebookowa strona poświęcona "medycynie alternatywnej" skierowana do użytkowników internetu na Ukrainie. Publikowane tam treści łączą szczepionki przeciwko COVID-19 z "niebezpiecznymi" nanocząsteczkami i technologią 5G. Jednoczenie ta sama strona promuje "cuda medycyny ajurwedyjskiej" i korzyści płynące z picia kawy dla chorych na raka.

Jeśli twój bliski znajduje się w podobnej alternatywnej bańce, zachęć go do śledzenia stron i osób dzielących się interesującymi, wiarygodnymi i opartymi na faktach treściami. Dobrym sposobem na zbudowanie odporności na dezinformację w sieci, w tym na temat szczepionek, jest obserwowanie w sieci wiarygodnych naukowców, lekarzy, akademików, niezależnych mediów i fact-checkerów zajmujących się weryfikacją informacji.

Zwolennicy teorii spiskowych często uważają się za krytycznie myślących. Twierdzą, że "zrobili własny research". Problem w tym, że ich research polega na oglądaniu osobliwych filmów na YouTube, śledzeniu podejrzanych osób na Facebooku i zbieraniu dowodów z tendencyjnych kont na Twitterze - zauważa Marianna Spring, dziennikarka BBC News opisująca dezinformacje i teorie spiskowe.

Teorie spiskowe próbują przedstawiać złożoną rzeczywistość w ogólnych i szerokich ujęciach, wyjaśniając "wszystko" i dając odpowiedzi na wszystkie możliwe pytania naraz. Jak twierdzi socjolog John Gagnon, różnica między teorią naukową a teorią spiskową polega na tym, że teoria naukowa ma luki.

Zapytaj więc bliską osobę, która wierzy teoriom spiskowym, czyjej opinii na temat zdrowia i szczepionek ufa i dlaczego. Zachęć ją do zastanowienia się nad tym, jak poszukuje i sprawdza informacje oraz jakie motywy kierują tymi, którzy rozpowszechniają antyszczepionkowe treści.

Jeśli zastosujesz powyższe rady, masz szansę na konstruktywną rozmowę i wyprowadzenie swojego bliskiego z króliczej nory teorii spiskowych. Lecz nie oczekuj szybkich rezultatów - ostrzega EUvsDisinfo. Nasze poglądy na temat zdrowia są złożone i raczej nie zmienią się w ciągu dnia w wyniku jednej rozmowy.

Nowe dowody czynią nasze poglądy niespójnymi, a to może powodować emocjonalny dyskomfort, wyjaśnia na łamach The Conversation Mark Lorch, profesor komunikacji i chemii na Uniwersytecie w Hull w Wielkiej Brytanii. Zbyt mocne naciskanie na rozmówcę, zasypywanie go dowodami podważającymi jego poglądy może sprawić, że będzie ich równie mocno bronił. W efekcie tylko umocni się w swoim dotychczasowym przekonaniu. "Zjawisko to znane jest jako 'efekt bumerangu' i stanowi ogromny problem przy próbach nakłaniania ludzi do lepszych postaw" - stwierdza prof. Lorch.

Okazując drugiej osobie empatię, nawet jeśli stanowczo sprzeciwiasz się teoriom spiskowym, możesz coś zmienić w skomplikowanej i pełnej niepokoju atmosferze, której sprzyja globalna pandemia.

Polecamy też opublikowane w Konkret24 10 zasad prowadzenia rozmowy ze zwolennikami teorii spiskowych opracowanych zespół MIT Technology Review.

Autor: Gabriela Sieczkowska / Źródło: Konkret24, EUvsDisinfo; zdjęcie: PAP