W poniedziałek rano premier Mateusz Morawiecki wziął udział w akcji inauguracyjnej dotyczącej nowej formuły programu "Rodzina 500+", który od 1 lipca obejmie także pierwsze dzieci. Szef rządu nazwał tę inicjatywę "najlepszą inwestycją w przyszłość naszego narodu", a swoje słowa oparł na statystykach dotyczący liczby urodzeń.

- Już dzisiaj widzimy, że jest dużo więcej dzieci, dużo więcej dzieci się rodzi w porównaniu do tych statystyk, które były przedstawiane przez Główny Urząd Statystyczny jeszcze cztery, pięć lat temu - mówił premier. - W krótkich okresach czasu [...] te prognozy się tak szybko nie zmieniają. A więc fakt, że tych kilkadziesiąt tysięcy dzieci rocznie pojawia się więcej, jest wielką zasługą polskich rodzin, mam nadzieję, przy niewielkim, ale istotnym, znaczącym wparciu również ze strony państwa polskiego - dodawał.

GUS prognozował mniej urodzeń

Mówiąc o "tych statystykach, które były przedstawiane przez Główny Urząd Statystyczny jeszcze cztery, pięć lat temu", a które "tak szybko się nie zmieniają" premier Morawiecki nawiązał najprawdopodobniej do prognoz ludności, które GUS przygotował i przedstawił w 2014 roku. Publikacja obejmuje okres do 2050 roku.

W końcowej części dokumentu w sekcji "Urodzenia i zgody" przedstawiono "Prognozowaną liczbę urodzeń według czterech scenariuszy". Te scenariusze to niski, średni, wysoki i bardzo wysoki. Różnice między dwoma skrajnymi wariantami są zwykle dosyć spore - wynoszą kilkadziesiąt tysięcy możliwych urodzeń. Przykładowo dla roku 2019 scenariusz niski wynosi 342,7 tys., podczas gdy opcja bardzo wysoka zakłada prawie 40 tys. więcej - dokładnie 380,4 tys.

Mówiąc o większej liczbie dzieci "w porównaniu do tych statystyk", premier nie podał konkretnego przedziału czasowego. Wypłaty świadczeń w ramach programu "Rodzina 500+" rozpoczęły się w kwietniu 2016 roku, więc najbardziej odpowiednimi latami do porównania są 2017 i 2018.

W 2017 roku według danych GUS w Polsce urodziło się 402 tys. dzieci. Było to więcej niż przewidywano w bardzo wysokim scenariuszu GUS, który na tamten rok przewidywał 378,2 tys. urodzeń. Rok później jednak liczba urodzeń spadła i wyniosła już 388 tys. Nadal było to więcej niż w bardzo wysokim scenariuszu GUS-u, który prognozował 379,5 tys. nowych dzieci.

Jak sytuacja wyglądała w latach wcześniejszych, gdy program 500+ nie funkcjonował, bądź dopiero był wprowadzany? W 2014 r. urodziło się 375 tys. dzieci - o prawie 4 tys. więcej niż w bardzo wysokim scenariuszu GUS. W 2015 r. liczba urodzeń (369 tys.) była zbliżona do prognozy wysokiej, a w 2016 r. - ponownie przekroczyła scenariusz bardzo wysoki (382 tys. wobec prognozowanych 376 tys.).

Premier ma zatem rację mówiąc, że "dużo więcej dzieci się rodzi w porównaniu do tych statystyk, które były przedstawiane przez Główny Urząd Statystyczny" pięć lat temu. Należy jednak podkreślić, że trend wzrostowy był już zauważalny jeszcze przed wprowadzeniem (a nawet przed ogłoszeniem) programu "Rodzina 500+".

Dzieci rodzi się coraz mniej

Fragmenty konferencji Mateusza Morawieckiego publikowała na swoim oficjalnym twitterowym koncie Kancelaria Premiera. Z wypowiedzi premiera o liczbie urodzeń stworzyła wpis, w którym podano tylko, że "dużo więcej dzieci się rodzi i to zasługa polskich rodzin". Wpis spotkał się z ostrymi komentarzami internautów, którzy tak skróconą wypowiedź odczytywali jako sugestię premiera, że liczba urodzeń rośnie. Przytaczali dane potwierdzające spadającą liczbę urodzeń.

Sugestie internautów, że obecnie nie rodzi się więcej dzieci, są zasadne.

Kiedy Prawo i Sprawiedliwość formowało swój rząd w 2015 roku, na jego zakończenie w Polsce zanotowano 369,3 tys. urodzeń. Rok później ten wskaźnik wzrósł do 382,3 tys., a w najlepszym pod tym względem roku w tej dekadzie - 2017 - w Polsce przyszło na świat 402 tys. dzieci. Od tego momentu rozpoczął się jednak stopniowy spadek. W zeszłym roku wskaźnik dobił już tylko do 388 tys., a wstępne wyniki z pierwszych miesięcy tego roku także wskazują, że spadkowy trend cały czas się utrzymuje.

W swoich pierwszych publikacjach na ten temat GUS podał, że w styczniu urodziło się 1,5 tys. dzieci mniej niż w tym samym miesiącu rok temu. Także luty i marzec były pod tym względem gorsze. Pierwszy z nich o 1,3 tys., a drugi już o 2,9 tys. Łącznie w I kwartale 2019 roku w Polsce urodziło się o 5,7 tys. dzieci mniej niż w trzech pierwszych miesiącach zeszłego roku.

"Dzietności nie da się tak szybko poprawić"

Premier przytaczał statystyki urodzeń w kontekście programu "Rodzina 500+", sugerując, że ich wyższy poziom niż prognozowany jest po części efektem działań wypłacania świadczeń. W wywiadzie udzielonym TVN24 BiS w lutym tego roku prof. Irena Kotowska, przewodnicząca Komitetu Nauk Demograficznych PAN, mówiła, że jakiekolwiek zmiany w dzietności to kwestia zdecydowanie większej liczby czynników.

- Ten wzrost [z 2017 roku - red.] nie jest skutkiem tylko i wyłącznie wprowadzenia programu 500 plus. Wcześniej wprowadzono wiele rozwiązań, jak na przykład urlopy rodzicielskie i uelastycznienie urlopów rodzicielskich, świadczenie rodzicielskie, Karta Dużej Rodziny, modyfikacja ulg podatkowych, weryfikacja kryterium dochodowego i podniesienie wysokości świadczeń rodzinnych, których efekty obserwujemy teraz - tłumaczyła prof. Kotowska.

- Poprawiły się możliwości wychowywania dzieci, poza tym poprawiła się również sytuacja na rynku pracy, między innymi wzrosły płace i spadło bezrobocie. Pozycja pracowników na rynku pracy się wzmacnia, a to ma znaczenie przy podejmowaniu decyzji o posiadaniu dzieci i pomaga w zapewnieniu odpowiedniego standardu wychowania - dodała.

- Moim zdaniem oczekiwanie, że program 500+ trwale poprawi przyrost naturalny, było naiwnością. Musimy sobie zdawać sprawę z tego, że to, czy kobiety częściej będą się decydowały na dziecko, nie będzie miało decydującego wpływu na liczbę urodzeń - odpowiadała ekspertka od demografii. - Dużo istotniejsze jest to, że kobiet w wieku rozrodczym jest coraz mniej. To efekt niskich wskaźników dzietności w przeszłości - dodawała.