"Marszałek Hołownia ma obowiązek umożliwić wykonywanie mandatów"? Prawnicy tłumaczą, dlaczego nie

Najbliższe posiedzenie Sejmu zaplanowano na 25 stycznia, na godzinę 10. Zarówno Mariusz Kamiński i Maciej Wąsik, jak też wspierający ich Pałac Prezydencki, Prawo i Sprawiedliwość oraz ich sympatycy są przekonani, że ułaskawieni politycy PiS są nadal posłami i powinni móc bez przeszkód wziąć udział w tym posiedzeniu - i każdym kolejnym. 23 stycznia po południu prezydent Andrzej Duda poinformował o ułaskawieniu obu polityków, a późnym wieczorem zostali zwolnieni z więzień. Zaraz po wyjściu na wolność Kamiński zapowiedział: "Panie Tusk, panie Hołownia, niedługo się zobaczymy". Powtórzył to potem na platformie X (dawniej Twitter). Wąsik podobnie stwierdził, że nadal jest posłem, ponieważ wyrok z 20 grudnia 2023 roku był pozorny; następnego dnia napisał na platformie X, że "czas wrócić do obowiązków".

24 stycznia w porannych wywiadach przedstawiciele kancelarii prezydenta również zapewniali, że obaj politycy wciąż mają mandaty. "Według opinii prezydenta Andrzeja Dudy Mariusz Kamiński i Maciej Wąsik są parlamentarzystami" - stwierdził w RMF FM Marcin Mastalerek. "Panowie Mariusz Kamiński i Maciej Wąsik są posłami, mają prawo wykonywać swój mandat - w tym zakresie stanowisko prezydenta Andrzeja Dudy się nie zmieniło" - informowała Małgorzata Paprocka w Polsat News.

Przekaz ten na platformie X zaraz po wyjściu polityków z więzień rozpowszechniali ich partyjni koledzy i koleżanki. "Panowie do zobaczenia w Sejmie!" - zapowiedział Antoni Macierewicz. "Bezprawnie osadzeni w więzieniu posłowie mają prawo powrócić do ław sejmowych" - oceniła była premier Beata Szydło. A Mariusz Błaszczak, szef klubu PiS napisał na platformie X, że marszałek Szymon Hołownia "ma teraz obowiązek umożliwić naszym posłom wykonywanie mandatów". Następnego dnia na profilu PiS podano, że Błaszczak "skierował kolejne pismo do Marszałka Sejmu Szymona Hołowni, w którym żąda przestrzegania prawa".

Po wyjściu polityków PiS z więzienia kluczowym punktem sporu politycznego jest więc teraz to, czy nadal są posłami. Nie po raz pierwszy ta kwestia jest poruszana - twierdzenia, jakoby nadal mieli immunitety weryfikowaliśmy w Konkret24 już w połowie stycznia, po konsultacjach z prawnikami. Czy i co się zmieniło od tamtego czasu? Jakie jest stanowisko ekspertów prawa już po akcie łaski? Wyjaśniamy.

Przypomnijmy: prezydent Andrzej Duda pierwszy raz ułaskawił Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika w listopadzie 2015 roku, ale zrobił to przed prawomocnym wyrokiem sądu, co zdaniem Sądu Najwyższego - ale też zdaniem wielu prawników - sprawiło, że akt łaski był nieskuteczny. Szerzej tę kwestię wyjaśnialiśmy w Konkret24, przypominając, za co skazano polityków PiS. W połowie 2023 roku sprawa została przekazana do ponownego rozpatrzenia w Sądzie Okręgowym w Warszawie, który 20 grudnia wydał prawomocny wyrok. Skazał Kamińskiego i Wąsika na dwa lata pozbawienia wolności oraz nałożył na nich pięcioletni zakaz zajmowania stanowisk w administracji. 10 stycznia 2024 roku obaj politycy trafili do więzienia, a już dzień później prezydent Duda ogłosił, że wszczyna postępowanie ułaskawieniowe.

W sprawie mandatów Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika sytuacja jest obecnie taka: w grudniu marszałek Sejmu Szymon Hołownia wydał postanowienia o wygaśnięciu mandatów obu polityków. Odwołaniami pierwszego z nich zajęły się zarówno nieuznawana Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego, jak też Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Izby te wydały sprzeczne orzeczenia. 10 stycznia w "Monitorze Polskim" zostało opublikowane postanowienia marszałka w sprawie wygaśnięcia mandatu Mariusza Kamińskiego.

W sprawie odwołania Macieja Wąsika orzekała tylko Izba Kontroli - uwzględniając je. Izba Pracy stwierdziła, że odwołaniem już się nie zajmie. Tłumaczyliśmy to szczegółowo w Konkret24. Postanowienie marszałka w sprawie Wąsika nie zostało jeszcze opublikowane w "Monitorze Polskim". Na sejmowych stronach obaj politycy od stycznia 2024 roku znajdują się w zakładce "byli posłowie bieżącej kadencji" z informacją, że utracili prawo wybieralności.

Małgorzata Paprocka z kancelarii prezydenta mówiła 23 stycznia wieczorem w rozmowie z Polską Agencją Prasową, że prezydent zastosował prawo łaski wobec Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika przez darowanie kar pozbawienia wolności i środków karnych oraz zarządzenie zatarcia skazań. Podobnie opisywał to w rozmowie z TVP Info Adam Bodnar, minister sprawiedliwości i prokurator generalny. "To, co jest najważniejsze w tym postanowieniu, to odniesienie się do wszystkich wyroków, które były w sprawie wydane - w tym także do wyroku z 20 grudnia 2023 roku; a po drugie, to, że pan prezydent daruje kary i środki karne, które zostały zasądzone w stosunku do tych dwóch panów" - relacjonował Bodnar. Precyzował: "To jest to sformułowane w taki sposób, że to prawo łaski polega na darowaniu tej kary dwóch lat pozbawienia wolności oraz środków karnych w postaci zakazu zajmowania stanowisk publicznych".

Stanowisko polityków PiS, że po takim ułaskawieniu Mariusz Kamiński i Maciej Wąsik są nadal posłami, wzmocniła - powodując jeszcze większe zamieszanie w publicznym dyskursie - wypowiedź konstytucjonalisty prof. Ryszarda Piotrowskiego w porannej rozmowie w RMF FM 23 stycznia. Zapytany przez prowadzącego o Kamińskiego i Wąsika: "czy oni są posłami?", odpowiedział: "Moim zdaniem tak. Ale ten mój pogląd jest wyłącznie moim poglądem, no i wynika z mojego przekonania, że próba stwierdzenia wygaśnięcia mandatu podjęta w Sejmie była usiłowaniem nieudolnym". Dopytany o stanowisko Izby Pracy SN, która uznała, że Kamiński i Wąsik nie są posłami, stwierdził, że "Izba Pracy w tej sprawie nie ma nic do powiedzenia" i że "zajęła się tym może z uprzejmości dla pana marszałka [Sejmu]", bo nie jest wskazana przez ustawę o Sądzie Najwyższym jako izba właściwa. Po czym prof. Piotrowski przyznał, że skoro dwie izby w Sądzie Najwyższym się zwalczają, "to znaczy, że w istocie nie mamy tego Sądu Najwyższego" i w tak istotnej kwestii [jak mandaty Kamińskiego i Wąsika] "nie wiadomo, jak jest". "Ja wiem, ale inni wiedzą inaczej" – przyznał otwarcie konstytucjonalista.

Wydaje się być jednak dość odosobniony w tym stanowisku, ponieważ prawnicy, z którymi rozmawialiśmy zarówno przed powtórnym aktem łaski Andrzeja Dudy, jak i teraz, są zgodni: Mariusz Kamiński i Maciej Wąsik stracili poselskie mandaty z chwilą wydania prawomocnego wyroku w grudniu 2023 roku.

CZYTAJ TEŻ W KONKRET24: Politycy PiS: "panowie Kamiński i Wąsik są nadal posłami". Nie, już nie są

- Ułaskawienie ze stycznia 2024 roku nie wzrusza wygaśnięcia mandatów. Jest to nieodwracalne. Panowie mogą teraz jedynie startować w kolejnych wyborach - ocenia dr Katarzyna Gajowniczek-Pruszyńska, adwokatka, wicedziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie.

- To ułaskawienie nie ma nic wspólnego z kwestią mandatów poselskich. Akt łaski odnosi się do darowania kar, darowania konsekwencji wyroku, ale z wyjątkiem utraty mandatów. Te wygasły bowiem z mocy prawa z chwilą wydania prawomocnego wyroku i politycy PiS nie mają prawa do ich wykonywania. Przy zatarciu skazania uważa się je za niebyłe, ale nie, że skazanie nie miało miejsca - rozróżnia w rozmowie z Konkret24 dr hab. Jarosław Zagrodnik, profesor Uniwersytetu Śląskiego, kierownik Zespołu Prawa Karnego Procesowego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego, radca prawny. Podkreśla, że nie ma żadnych powodów, by kwestionować wyrok sądu z grudnia 2023 roku poza wniesieniem kasacji przez skazanych polityków.

- Zatarcie to nie jest cofnięcie skazania. Osoba po takim akcie łaski jest uznawana za osobę niewinną, ale to nie powoduje wygumkowania tego, co zrobiła - podkreśla dr Wojciech Górowski, karnista z Uniwersytetu Jagiellońskiego. "Zatarcie to fikcja prawna zgodnie z którą uznaje się skazanie za niebyłe w stosunkach Państwo-Obywatel. Nie oznacza to powrotu praw jakie obywatel miał przed skazaniem. Wąsik i Kamiński NIE są posłami" - napisał też na platformie X (pisownia oryginalna).

Podobnie wypowiedział się minister Adam Bodnar 23 stycznia w TVP Info. "Te mandaty zostały bezpowrotnie stracone i to zostało potwierdzone przez marszałka Sejmu Szymona Hołownię" - stwierdził. Z kolei Wojciech Hermeliński, sędzia Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku i były szef Państwowej Komisji Wyborczej powiedział portalowi Onet.pl: "Mandaty poselskie panów Mariusza Kamińskiego i Macieja Wąsika wygasły bezpowrotnie 20 grudnia ubiegłego roku, w chwili, gdy sąd prawomocnie orzekł wobec nich kary więzienia. To, przepraszam za słowa, jak wół stoi w konstytucji, zaś obecna łaska prezydenta niczego w tej sprawie nie zmienia".

"Oni przestali być posłami w momencie prawomocnego skazania przez sąd, do którego niewątpliwie doszło. Wówczas utracili bierne prawo wyborcze. O ile można jeszcze wytłumaczyć, że prezydenckie prawo łaski może zatrzeć skazanie w przyszłości, o tyle nie może ono mandatu poselskiego przywrócić. To by się kłóciło z przepisem o ich utracie i procedurze uzupełnienia. Jeśli doszło do wygaśnięcia mandatu, to już się stało i prezydent nie może tego cofnąć. W innym przypadku oznaczałoby to, że dajemy prezydentowi prawo do przyznania komuś mandatu poselskiego, a to jest zbyt daleko idące" - tłumaczył w RMF FM dr Marcin Szwed, ekspert Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

Po wypuszczeniu posłów PiS na wolność prof. Andrzej Zoll, były prezes Trybunału Konstytucyjnego i były Rzecznik Praw Obywatelskich, prezentował takie samo stanowisko na antenie TVN24: że "w dniu 20 grudnia ci panowie stracili mandaty". Profesor tłumaczył: "I z konstytucji wynika, i z Kodeksu wyborczego, że prawomocny wyrok skazujący na pozbawienie wolności za przestępstwo ścigane z urzędu powoduje utratę mandatu, utratę biernego prawa wyborczego. I to nie może być objęte ułaskawieniem. To jest po prostu konsekwencja samego wyroku. To nie jest kara, której dotyczy ułaskawienie. (...) Obecnie mandatów nie posiadają".

Według Kodeksu wyborczego jeśli mandat wygasł, marszałek Sejmu zawiadamia - na podstawie informacji Państwowej Komisji Wyborczej - kolejnego kandydata z tej samej listy, który w wyborach otrzymał kolejno największą liczbę głosów, o przysługującym mu pierwszeństwie do mandatu. 9 stycznia szef PKW Sylwester Marciniak tłumaczył, że "z punktu widzenia Państwowej Komisji Wyborczej dopóki nie będzie obwieszczenia w 'Monitorze Polskim', to my nie wskazujemy kolejnych kandydatów". "Dla organu wyborczego jest istotne, kiedy nastąpi obwieszczenie w 'Monitorze Polskim'" - zaznaczał. Dwa dni później marszałek Hołownia poinformował, że w związku z opublikowaniem w "Monitorze Polskim" postanowienia o wygaszeniu mandatu poselskiego skazanego Mariusza Kamińskiego ruszy procedura jego obsadzenia. Dodał, że w kwestii skazanego, byłego posła Macieja Wąsika, wstrzymał się z rozpoczęciem tej procedury do czasu uzyskania kompetentnych opinii prawnych. "Bo to jest za poważna kwestia, żeby w sposób jakkolwiek budzący czyjekolwiek wątpliwości tutaj działać" - twierdził.

Postanowienie o wygaśnięciu mandatu Kamińskiego jest już opublikowane. Konkret24 zapytał 24 stycznia PKW o podjęte działania. Rzecznik PKW Marcin Chmielnicki przekazał tylko, że 23 stycznia pisma w sprawie mandatów obu polityków zostały przesłane do marszałka Sejmu. Nie chciał powiedzieć, co w nich jest. Podkreślił, że PKW nie wydaje decyzji politycznych, a działa na podstawie i w granicach prawa. Próbowaliśmy skontaktować się w tej sprawie z Kancelarią Sejmu, ale do publikacji tekstu nie dostaliśmy odpowiedzi.

Tymczasem 24 stycznia na platformie X Patryk Michalski z Wirtualnej Polski pokazał oba pisma. PKW zwraca się w nich do marszałka Hołowni, czy podtrzymuje swoje wnioski o podanie informacji przez PKW o kolejnych kandydatach z listy po Wąsiku i Kamińskim - a jeśli tak, jaka jest podstawa faktyczna i prawna jego wniosków, ponieważ zostały one wysłane przed tym, jak do odwołań obu polityków odniosły się izby Sądu Najwyższego.

- Teraz PKW powinna przeprowadzić całą procedurę obsadzenia pustego mandatu przynajmniej po pośle Kamińskim, skoro w "Monitorze Polskim" opublikowano postanowienie marszałka o wygaśnięciu jego mandatu. Nie widzę żadnych powodów do wstrzymywania w tej sprawie działań - ocenia w rozmowie z Konkret24 dr hab. Jarosław Zagrodnik, profesor UŚ.

Jak pisaliśmy wyżej, 25 stycznia rozpocznie się kolejne posiedzenie Sejmu. Doktor Katarzyna Gajowniczek-Pruszyńska podkreśla, że wbrew temu, co twierdzi Mariusz Błaszczak, marszałek Hołownia powinien trzymać się prawa, czyli stać na stanowisku, że Kamiński i Wąsik nie są posłami. - Nie ma takiej możliwości, by wykonywali swoje obowiązki poselskie - zaznacza. - Ułaskawieni posłowie mogą wejść na teren Sejmu jako byli posłowie, ale już nie na salę posiedzeń - stwierdza dr hab. Jarosław Zagrodnik.

24 stycznia na konferencji prasowej marszałek Sejmu Szymon Hołownia powiedział, że jego stanowisko się nie zmieniło - Kamiński i Wąsik nie są posłami mocą wydanego w grudniu 2023 roku. Dodał, że straż marszałkowska wie, iż obaj politycy PiS nie powinni się pojawić na sali obrad.